مسأله ى حسابرسى اعمال و اخلاق و عقايد مردم در روز قيامت، و بررسى كتاب حيات و زندگى آنان، حقيقتى است كه آيات قرآن و معارف الهيه به صورتى وسيع و گسترده مطرح كرده اند.
قابل باور نيست كه پاكان عالم عمرى را در درستى و صدق و راستى، و پاكى و صحت عمل، و همراه با اخلاق حسنه بسر برند، و ديگران را از منافع وجود خود بهره مند سازند، و پرونده ى آنان با مرگشان براى ابد بسته شود، و به حساب آنان رسيدگى نشود، و كتاب حيات آنان بازخوانى نشود، و مزدى به آنان تعلق نگيرد.
و نيز قابل باور و قبول نيست كه ناپاكان و ملحدان، و كافران و طاغوتها و طاغوتيان، عمرى را در ظلم و ستم، و بى خبرى و غفلت، و ناپاكى و نادرستى، و خيانت و جنايت، و غارت و غارتگرى بسر برند، و مردم را با ظلم و ستم و شر و جنايت خود آزار دهند، و بسيارى از انسانها را از حق خود محروم نمايند و با مرگشان پرونده ى آنان براى ابد بسته شود، و به حسابشان رسيدگى نشود، و كتاب حياتشان را بازخوانى نكنند، و به كيفر اعمالشان نرسند.
عدل و حكمت و رحمت و غضب حق اقتضا مى كند كه روزى همه ى انسانها را جمع كند و اعمال و اخلاق و عقايدشان را حسابرسى و هركس را درخور وضعش به جزايش برساند.
درباره ى پاكان عالم و مسأله ى حساب آنان در قيامت مى فرمايد:
«وَ مِنْهُمْ مَنْ يَقُولُ رَبَّنا آتِنا فِي الدُّنْيا حَسَنَةً وَ فِي الْآخِرَةِ حَسَنَةً وَ قِنا عَذابَ النَّارِ* أُولئِكَ لَهُمْ نَصِيبٌ مِمَّا كَسَبُوا وَ اللَّهُ سَرِيعُ الْحِسابِ» .
بعضى از مردم مى گويند: پروردگارا! ما را از حسنه ى دنيا و آخرت بهره مند كن، و از شكنجه ى دوزخ حفظ فرما، براى آنها نسبت به آنچه كه در دنيا كسب كرده اند نصيبى هست و خداوند در حسابرسى پرونده ى بندگانش سريع است.
«ثُمَّ رُدُّوا إِلَى اللَّهِ مَوْلاهُمُ الْحَقِّ أَلا لَهُ الْحُكْمُ وَ هُوَ أَسْرَعُ الْحاسِبِينَ» .
سپس به سوى خداوند كه به حقيقت مولاى آنهاست بازگردانده مى شوند، بدانيد كه حكم و حساب بندگان اختصاص به او دارد، و او سريع ترين محاسبان است.
«فَأَمَّا مَنْ أُوتِيَ كِتابَهُ بِيَمِينِهِ* فَسَوْفَ يُحاسَبُ حِساباً يَسِيراً» .
كسى كه پرونده اش به دست راستش داده شود، به زودى حسابش را به آسانى رسيدگى نمايند.
موسى بن جعفر عليه السلام از پدران بزرگوارش از رسول خدا روايت مى كند كه حضرت فرمودند:
لَا تَزولُ قَدَما عَبْدٍ يَوْمَ الْقِيامَةِ حَتّى يُسْأَلَ عَنْ أَرْبَعٍ: عَنْ عُمْرِهِ فِيما افْناهُ، وَشَبابِهِ فِيما ابْلاهُ، وَعَنْ مَالِه مِنْ ايْنَ كَسَبَهُ وَفِيما انْفَقَهُ، وَعَنْ حُبِّنَا اهْلَ الْبَيْتِ .
روز قيامت دو پاى عبد حركت نمى كند مگر اينكه از چهار چيز از او سؤال شود: از عمرش كه در چه امرى گذراند، از جوانيش كه در چه برنامه اى مصرف كرد، از ثروتش كه از كجا آورد و در كجا خرج كرد، و از محبت ما اهل بيت.
بدون ترديد مردم مؤمن و آزاده اى كه عمر و جوانى خود را در عبادت تمام كردند، و تحصيل ثروت و خرج كردن آن را هماهنگ با قرآن قرار دادند، و عمرى را به عشق و محبت اهل بيت بسر بردند، حساب آنان در قيامت حساب آسان خواهد بود، و در صحراى محشر درد و رنجى نخواهند داشت، و معطلى در كار آنان نخواهد بود.
مردى گفت به حضرت باقر عليه السلام عرضه داشتم: پسر پيامبر! مرا به حضرت تو حاجتى است، حضرت فرمودند: مرا در مكّه ملاقات كن، در مّكه به حضرت گفتم: مرا حاجتى است، فرمودند: در منى به ملاقاتم بيا، در منى به حضرت گفتم: مرا حاجتى است، فرمودند: بگو، گفتم: گناهى مرتكب شده ام كه جز خدا كسى به آن آگاهى ندارد، آن گناه بر من بزرگ است، به جانب حضرتت آمده ام كه مرا از آن نجات دهى، و سنگينى اش را از دوش جانم بردارى، حضرت فرمودند:
چون قيامت برپا شود، و خداوند به حساب بنده ى مؤمنش برسد، او را به تك تك گناهانش آگاه كند، سپس از او درگذرد و غفرانش را نصيب وى نمايد، بر گناه بنده اش و آمرزشى كه نصيب او نموده ملك مقرب و پيامبر مرسلى را آگاه نخواهد كرد !
درباره ى حساب مردم مؤمن روايت بسيار مهمى در امالى شيخ طوسى به نقل از علامه ى مجلسى در كتاب بحار از اميرالمؤمنين عليه السلام آمده كه موجب اعجاب و شگفتى و باعث اميدوارى است! متن روايت بدين صورت است:
يُوقَفُ الْعَبْدَ بَيْنَ يَدَىِ اللَّهِ فَيَقُولُ: قيسُوا بَيْنَ نِعَمى عَلَيْهِ وَبَيْنَ عَمَلِهِ، فَتَسْتَغْرِقُ النِّعَمُ الْعَمَلَ، فَيَقولونَ: قَدِ اسْتَغْرَقَ النِّعَمُ الْعَمَلَ، فَيَقُولُ: هَبُوا لَهُ نِعَمِى، وَقيسُوا بَيْنَ الْخَيْرِ وَالشَّرِّ مِنْهُ، فَانِ اسْتَوَى الْعَمَلانِ اذْهَبَ اللَّهُ الشَّرَّ بِالْخَيْرِ وَادْخَلَهُ الْجَنَّةَ، وَانْ كانَ لَهُ فَضْلٌ اعْطاهُ اللَّهُ بِفَضْلِهِ، وَانْ كَانَ عَلَيْهِ فَضْلٌ وَهُوَ مِنْ اهْلِ التَّقْوى لَمْ يُشْرِكْ بِاللَّهِ تَعالى وَاتَّقَى الشِّرْكَ بِهِ فَهُوَ مِنْ اهْلِ الْمَغْفِرَةِ يَغْفِر اللَّهُ لَهُ بِرَحْمَتِهِ انْ شاءَ، وَيَتَفَضَّلُ عَلَيْهِ بِعَفْوِهِ .
عبد را در پيشگاه خداوند نگاه مى دارند، حضرت حق مى فرمايد:
بين نعمت هاى من و عملش مقايسه كنيد، نعمتها تمام اعمال را مى پوشاند و فرا مى گيرد، فرشتگان مى گويند: نعمتها عمل را فرا گرفت، خطاب مى رسد:
نعمت هايم را به او ببخشيد، بين خير و شرش را مقايسه كنيد، اگر خير و شر مساوى شد، خداوند شر عبد را به احترام خيرش از بين مى برد و او را وارد بهشت مى كند، اگر خيرش اضافه باشد از فضلش به او عطا مى كند، اگر شرش اضافه باشد، ولى اهل تقوا باشد، و شرك به خدا نياورده و از شرك به حق مجانبت داشته باشد، سزاوار و شايسته ى مغفرت است، خداوند اگر بخواهد به رحمتش او را مورد مغفرت قرار مى دهد، و به عفوش به او تفضل مى نمايد!
مجلسى بزرگوار در كتاب بحار از كتاب شريف كافى روايت مى كند كه حضرت صادق عليه السلام فرمودند: پرونده ها در قيامت، پرونده ى نعمت ها و خوبى ها و بدى هاست.
پرونده ى نعمت ها و خوبى ها را با هم مقابله مى كنند، پرونده ى نعمت ها حسنات را فرا مى گيرد، پرونده ى بدى ها به جا مى ماند، انسان مؤمن را براى حساب دعوت مى كنند، قرآن به زيباترين صورت پيش روى بنده ى مؤمن قرار مى گيرد و مى گويد: پروردگارا! من قرآنم و اين بنده ى مؤمن توست، خودش را براى تلاوت من به زحمت انداخت، شبش را با من طولانى كرد، در نماز شبش از دو ديده اشك ريخت، از او راضى شو چنانكه مرا راضى كرد، عزيز جبار به عبد مؤمن مى گويد: دست راستت را باز كن، دست راست او را با رضوانش پر مى كند، و دست چپش را مملو از رحمت مى نمايد. سپس به بنده ى مؤمن خطاب مى كند، اين بهشت بر تو مباح باد، قرآن بخوان و بالا برو، پس هر آيه اى
را بخواند درجه اى از درجات بهشت را بالا مى رود .
درباره ى ناپاكان و بدكاران و ملحدان و بى دينان در رابطه با حساب و بازخوانى پرونده ى آنان در قرآن مجيد و روايات مى خوانيم:
«... وَ مَنْ يَكْفُرْ بِآياتِ اللَّهِ فَإِنَّ اللَّهَ سَرِيعُ الْحِسابِ» .
و كسى كه به آيات خداوند كفر بورزد، همانا خداوند در محاسبه ى مردم در روز قيامت سريع است.
«... وَ الَّذِينَ لَمْ يَسْتَجِيبُوا لَهُ لَوْ أَنَّ لَهُمْ ما فِي الْأَرْضِ جَمِيعاً وَ مِثْلَهُ مَعَهُ لَافْتَدَوْا بِهِ أُولئِكَ لَهُمْ سُوءُ الْحِسابِ وَ مَأْواهُمْ جَهَنَّمُ وَ بِئْسَ الْمِهادُ» .
و كسانى كه دعوت حق را اجابت نكردند، اگر آنچه در روى زمين است و مانند آن را مالك باشند، براى نجات خود فديه بدهند تا از عذاب برهند اثرى ندارد، براى آنان حسابرسى بدى است و جايگاه آنان جهنم است، و جهنم بد آرامگاهى است.
«وَ كَأَيِّنْ مِنْ قَرْيَةٍ عَتَتْ عَنْ أَمْرِ رَبِّها وَ رُسُلِهِ فَحاسَبْناها حِساباً شَدِيداً وَ عَذَّبْناها عَذاباً نُكْراً» .
و چه بسيار مردم ديارى كه از فرمان پروردگار و پيامبرشان سرپيچيدند، ما هم آنان را حسابرسى سختى كرديم، و به عذاب منكرى معذب نموديم.
«إِلَّا مَنْ تَوَلَّى وَ كَفَرَ* فَيُعَذِّبُهُ اللَّهُ الْعَذابَ الْأَكْبَرَ* إِنَّ إِلَيْنا إِيابَهُمْ* ثُمَّ إِنَّ عَلَيْنا حِسابَهُمْ» .
مگر آن كه از حق روى گرداند و كافر شد، خداوند او را به عذاب بزرگتر معذب نمايد، همانا بازگشت آنان به سوى ماست، سپس حسابشان بر عهده ى ما خواهد بود.
حضرت صادق عليه السلام در توضيح گفتار خداوند كه در قرآن فرموده اند: «إِنَّ السَّمْعَ وَ الْبَصَرَ وَ الْفُؤادَ كُلُّ أُولئِكَ كانَ عَنْهُ مَسْؤُلًا» اين عبارت را بيان نموده:
يَسْأَلُ السَّمْعَ عَمّا يَسْمَعُ، وَالْبَصَرَ عَمّا يَطْرِفُ، وَالْفُؤادَ عَمّا عَقَدَ عَلَيْهِ .
خداوند از گوش از آنچه كه مى شنود، و از چشم از آنچه كه مى بيند، و از دل از آنچه كه بر آن گره مى خورد سؤال مى نمايد.
مردى به حضرت سجاد عليه السلام عرض كرد: اگر از جانب مؤمن بر عهده ى كافر مظلمه و حقى باشد، در قيامت از كافر به نفع مؤمن چه چيزى مى گيرند در حالى كه كافر اهل جهنم است؟ حضرت فرمودند: از گناهان مؤمن به اندازه اى كه حق بر عهده ى كافر دارد به گردن كافر مى اندازند، كافر به اندازه ى آن گناهان و گناه كفر خودش به عذاب دچار مى شود !
اميرالمؤمنين عليه السلام فرمودند:
ستم و ظلم بر سه گونه است، ستمى كه بخشيده نمى شود، و ستمى كه واگذار نمى گردد، و ستمى كه بخشيده مى شود و مطالبه نمى شود.
اما ستمى كه بخشيده نمى شود شرك به خداوند است، خداوند سبحان فرمود:
«إِنَّ اللَّهَ لا يَغْفِرُ أَنْ يُشْرَكَ بِهِ» .
و اما ستمى كه بخشيده مى شود، ستم انسان بر نفس خويش است در ارتكاب گناهان صغيره.
اما ستمى كه ترك نمى شود و واگذاشته نخواهد شد ستم بعضى از مردم به بعضى ديگر است، اين ستم زخم به چاقو يا زدن به تازيانه نيست، بلكه ستمى كمتر و كوچكتر از آن است .
از حضرت باقر يا امام صادق عليهما السلام روايت شده:
يُؤْتى يَوْمَ الْقِيامَةِ بِصاحِبِ الدَّيْنِ يَشْكُو الْوَحْشَةَ، فَانْ كانَتْ لَهُ حَسَناتٌ اخِذَ مِنْهُ لِصاحِبِ الدَّيْنِ، وَقالَ: وَانْ لَمْ تَكُنْ لَهُ حَسَناتٌ الْقِىَ عَلَيْهِ مِنْ سَيِّئاتِ صاحِبِ الدَّيْنِ .
بدهكار را در قيامت حاضر مى كنند در حالى كه شاكى از وحشت است، اگر دارنده ى حسنات باشد از حسناتش به نفع طلبكار به طلبكار مى دهند، و اگر حسنات نداشته باشد از سيئات طلبكار به دوش او مى گذارند.
برنامه ى حساب و حسابرسى، و بازخوانى پرونده ى بندگان در قيامت نيز از مصاديق غيب است، و باور آن بر اساس آيات قرآن و روايات، جزء ايمان و از زيباييهاى معنوى است.
منبع : پایگاه عرفان
