تفکر در آثار و نشانه‌های الهی
در قرآن کریم و در سخنان انبيا و ائمهبزرگوار آمده است كه در چند چيز باید اندیشید که اولین آن‌ها تفکر در آثار و نشانه‌های الهی براى رسیدن به يقين درباره خداست. در همین باره آمده است:
«انظروا آثارنا فان آثارنا تدل علينا».[13]
«أُنظروا» در اين جا به معناى «تتفكروا» است. یعنی فكر كنيد و در آثار من خوب بينديشيد تا مرا بيابيد و به من پيوند بخوريد. زیرا وقتى انسان فكر كند، خواهد ديد كه مخلوقات جهان بر وجود يك ناظم و مالك و فرمانده باعظمت و باشعور دلالت می‌کنند.
پيامدهاى بى فكرى
در مباحث پیشین، این نکته گذشت که هر كس فكر نكند يا حيوان مى شود:
«يتمتعون ويأكلون كما تأكل الأنعام».[14]
در حالى كه كافران همواره سرگرم بهره گيرى از [كالا و لذت‌هاى زودگذر] دنيايند و مى خورند، همان‌گونه كه چارپايان مى خورند.
يا درنده مى شود:
«إن تحمل عليه يلهث أو تتركه يلهث».[15]
اگر به او هجوم برى، زبان از كام بيرون مى آورد، واگر به حال خودش واگذارى [باز هم] زبان از كام بيرون مى آورد.
يا شيطان مى شود:
«كما يقوم الذي يتخبطه الشيطان من المس ».[16]
مانند به پاى خاستن كسى كه شيطان او را با تماس خود آشفته حال كرده [و تعادل روانى و عقلى اش را مختل ساخته] است.
اما هر كس فكر كند، الهى خواهد شد. از این رو، قرآن مجيد اصرار دارد كه مردم در آثار الهی انديشه كنند.
شگفتى هاى عنكبوت
یکی از سوره هاى قرآن به نام اين حيوان است که یکی از آثار وجود خداست.[17] آیا غير از يك مدير عاقل كسى مى تواند به يك كارتونك کوچک اين قدر قدرت و دقت بدهد؟
در عنكبوت قدرت و دقت زيادى نهفته است، با این‌که اگر آن را بلند كنيد خواهيد ديد كه وزنى ندارد. او، در شكار، مخترع بهترين دام‌های عالم است که آن را با تار درست مى كند. ماده اولیه تارهای بسيار نازك او که شبيه نخ ابريشم است در دهان این حیوان درست مى شود که آن را مى تاباند و در ساختن دام خود از آن استفاده می‌کند. شكلی هم كه او به خانه و دام خود مى دهد شكلی هندسى است؛ يعنى اگر ظريف ترين گونیاها را هم بياورند و زاويه هاى موجود در آن را اندازه بگیرند، با هم فرقی ندارند. او اين تار را كنار جوى آب مى سازد، ولى خودش در آن نمى ماند، زيرا مى داند كه اگر شكار او را ببيند به دام نخواهد افتاد. او تار را درست مى كند، بعد پلی در فاصله چند مترى مى سازد و در آن پنهان مى شود. پُل او نخ بسيار باريكی است كه خود آن را ريسيده است. سپس، صبر مى كند تا مقدارى باد بوزد تا اين نخ را سوار باد كند، در حالی که با دهانش آن سوی نخ را گرفته است. وقتی باد این نخ را به جلو مى راند، او آن را به طرف ديگر جوى یا به ديواره‌ای مى چسباند، طوری که ديگر باد نمى تواند آن را تكان دهد.
عنکبوت شش پاى بلند دارد. پاهايى كه سه شكستگى در خود دارند. او با پاها بر روى اين نخ نازك به سرعت ليز مى خورد. به راستی، او اين همه كار را از كجا یاد گرفته است؟ چه كسى به او گفته كه وقتى مى خواهى نخ پُل را درست كنى بايد صبر كنى تا باد بيايد؟ از كجا مى داند كه مقاومت پُل چه قدر بايد باشد كه بتواند با آن هيكل و به وسیله آن پاها روى آن ليز بخورد و این نخ پاره نشود؟
اگر بخواهيم ميان پُل هايى كه ما روى جاده ها یا رودهای خودمان مى سازيم و پُل عنكبوت مقايسه كنيم، خواهيم ديد كه پُل او محكم تر و قوی‌تر از پل‌های ماست.
وقتى جوى پُر از آب مى شود و پل را خراب مى كند و باد هم نمى وزد، او بلافاصله برگ ها را جمع مى كند و با يك مقدار تار كه شبيه ابريشم یا حرير است، برگ ها را مانند كِشتى به هم مى چسباند. بعد، خودش در آن مى پَرد و از روى كشتى به دامى كه گسترده بود مى رود!
كشتى سازى را چه كسى به او ياد داده است؟ زاويه گيرى را چه كسى به او ياد داده است؟ چطور اين تخته هاى كشتى را به هم وصل مى كند كه آب آن را نشكند؟ تعادل كشتى را چطور حفظ مى كند؟ او هيچ وقت بيرون زندگى نمى كند، بلكه هميشه سنگر درست مى كند و براى آن درى در نظر مى گيرد و در آن به هيچ خطرى برنمى خورد و شب هم راحت مى خوابد. چه كسى اين کارها را به او ياد داده است؟
شگفتى هاى بال پرندگان
آيا در بالِ پرندگان فكر كرده ايد؟ پَر پرندگان از عجايب عالم است. آيا تاكنون در نيرويى كه در بال پرندگان وجود دارد و آنان را به مسافت هاى دور و دراز مى برد انديشيده ايد؟ اين نيرو در كجاى بال ذخيره شده است؟ اين نيروى عظيم را چگونه در اين بال كوچك گذاشته اند؟ غذاى پرندگان حشرات هستند و آن‌ها بايد نيروى بال خود را از همين حشرات تأمين كنند. اين نيرو از كدام قسمت حشرات به بال پرندگان منتقل مى شوند؟ چه ماشين شيميايى دقيقى در اين جثه كوچك نهفته است كه اين غذاى ساده را به چنین نيروى بزرگی تبديل مى كند؟ آيا غير از اين است كه قدرتى مافوق قدرت ها دست اندر كار است؟ اگر پَرهاى پرندگان را بچينند و هيچ پرنده اى نتواند پَر بزند، تمام انسان ها و حيوانات زمين مى ميرند و هيچ كس زنده نخواهد ماند، زيرا حشراتى را كه اين پرندگان مى خورند، تمام آب ها و زمين هاى زراعتى را فاسد خواهند كرد و ديگر هيچ چيز باقى نخواهد ماند. پس، حيات ما بر روى زمين به بال پرندگان وابسته است.
شگفتى هاى سيستم عصبى
وقتی انسان به مجموعه اى از كابل هاى پيچيده و تو در تو در مراكز تلفن برمى خورد، غرق در شگفتى مى شود كه چگونه هزاران نفر با تلفن در يك لحظه با هم سخن مى گويند، بدون آن‌كه يكى با ديگرى اشتباه شود؟
انسان به مهندسان عالی‌مقامى كه چنين دستگاه عظيم و دقيقى را ساخته اند آفرين مى گويد، در حالی که سیستم اعصاب انسان به مراتب پيچيده تر از مراکز تلفن شهرهاى بزرگ است. اين دستگاه دقيق و بزرگ عصبى، شب و روز ميليون ها پيام ارسال می‌کند و حركات قلب و دست و پا و تنفس را منظم مى كند. اگر اين ارتباطات منظم در بدن انسان نبود، بدن توده اى درهم و برهم و مشتی سلول آشفته بود و انسان شكل عجيبى پيدا مى كرد. اين شكل موزون و زيبا فقط به سبب پيام هاى صحيحى است كه اعصاب از راه مغز به ميلياردها سلول ارسال می‌کند.
زبان داراى سه هزار جوانه چشايى است كه هر یک با يك سيم عصبى به مغز مربوط‌اند. گوش داراى يك ميليون سلول شنوايى است که فركانس هاى صوتى را گرفته و ما را قادر به شنیدن می‌کنند.
هر چشم 130 ميليون گيرنده نورانى دارد. پس، دو چشم 260 ميليون گيرنده نورانى دارند. پوست داراى يك شبكه وسيع گيرندگى است و اگر جسم گرمى را به پوست نزديك كنند، يكى از سى هزار گيرنده حرارتى آن زنگ خطر را به صدا در مى آورد. هم‌چنین، پوست داراى 250 هزار سلول حساس به سرما و پانصد هزار سلول لَمسى است.
جريان هاى عصبى، در هر ساعت، بيش از سه هزار كيلومتر مسافت را در بدن ما مى پيمايند. در هر ساعت در وجود ما پيام هاى مختلفی مبادله مى شود که با هم اشتباه نمى شوند. اين شگفتى را چه كسى آفريده است؟
«وفي انفسكم افلا تبصرون».
و [نيز] در وجود شما [نشانه هايى است] آيا نمى بينيد؟
چرا در وجود خود تفکر نمی‌کنیم تا چشممان باز شود و خدا را ببينيم؟²
پی نوشت ها:
[13]. اين جمله مثل سائری است كه با عبارات مختلف بیان مي‌شود: تفسير الرازي، ج9، ص 12: «ان لمشاهدة آثار المتقدمين أثرا أقوى من أثر السماع كماقال الشاعر: إن آثارنا تدل علينا فانظروا بعدنا إلى الآثار»؛ نيز الفوائد الرجالية، سيد بحر العلوم، ج1، ص 97: «هذا يسير من كثير من إنجازات ومشاريع سيدنا (بحر العلوم) فلقد ترك لنا بهذا وشبهه من آثاره الحية ما يستحق أن يخلده الزمن على مدى التاريخ والأجيال: لك آثارنا تدل علينا * فاسألوا بعدنا عن الآثار».
[14]. محمد، 12: «إن الله يدخل الذين آمنوا وعملوا الصالحات جنات تجري من تحتها الأنهار والذين كفروا يتمتعون ويأكلون كما تأكل الأنعام والنار مثوى لهم».
[15]. اعراف، 176: «ولو شئنا لرفعناه بها ولكنه أخلد إلى الأرض واتبع هواه فمثله كمثل الكلب إن تحمل عليه يلهث أو تتركه يلهث ذلك مثل القوم الذين كذبوا بآياتنا فاقصص القصص لعلهم يتفكرون».
[16]. بقره، 275. نیز إسراء، 27: «إن المبذرين كانوا إخوان الشياطين وكان الشيطان لربه كفورا»؛ فرقان، 28–29: «يا ويلتى ليتني لم أتخذ فلانا خليلا * لقد أضلني عن الذكر بعد إذ جاءني وكان الشيطان للإنسان خذولا»؛ فاطر، 6: «إن الشيطان لكم عدو فاتخذوه عدوا إنما يدعو حزبه ليكونوا من أصحاب السعير»؛ نساء، 76: «الذين آمنوا يقاتلون في سبيل الله والذين كفروا يقاتلون في سبيل الطاغوت فقاتلوا أولياء الشيطان إن كيد الشيطان كان ضعيفا»؛ نساء، 119: «ولأضلنهم ولأمنينهم ولآمرنهم فليبتكن آذان الأنعام ولآمرنهم فليغيرن خلق الله ومن يتخذ الشيطان وليا من دون الله فقد خسر خسرانا مبينا»؛ مائده، 90: «يا أيها الذين آمنوا إنما الخمر والميسر والأنصاب والأزلام رجس من عمل الشيطان فاجتنبوه لعلكم تفلحون»؛ مجادله، 10: «انما النجوى من الشيطان ليحزن الذين آمنوا وليس بضارهم شيئا إلا بإذن الله وعلى الله فليتوكل المؤمنون»؛ مجادله، 19: «استحوذ عليهم الشيطان فأنساهم ذكر الله أولئك حزب الشيطان ألا إن حزب الشيطان هم الخاسرون»؛ ناس، 6: «من الجنة والناس».
.[17] درباره خلقت عنكبوت در اين سوره سخن مستقلی نيامده است. اما درباره خانه‌ای که از تار برای خود می‌سازد سخنی آمده که آن را سست‌ترین خانه‌ها خوانده است: عنكبوت، 41: «مثل الذين اتخذوا من دون الله أولياء كمثل العنكبوت اتخذت بيتا وإن أوهن البيوت لبيت العنكبوت لو كانوا يعلمون». مطلب ذکر شده درباره عنکبوت را در کتاب نشانه‌هایی از او، نوشته سید رضا صدر ببینید. (مولف)
منبع : پایگاه عرفان
