حق‏الناس و اهميت آن‏

حق معنوى و حق مالى مردم دو حق بسيار مهم است كه اسلام براى هر دو حق ارزش فوق العاده قائل است.

از نظر قرآن و روايات مسلمان واقعى كسى است كه از حقوق معنوى و اقتصادى مردم پاك باشد.

دارنده حيات طيبه كسى است كه حق معنوى و مادى مردم را ادا كند و به وقت مرگ، آزاد از حقوق مردم بميرد.

در باب چهل و پنجم كتاب «مصباح الشريعة» حديثى در باب معاشرت از حضرت صادق عليه السلام نقل شده كه در ضمن شرح آن، به حقوق معنوى مردم از نظر قرآن و سنت اشاره خواهد شد، در توضيح حق الناس در اين فصل لازم است به روايات مهم اسلامى از معتبرترين كتب حديث و داستان هايى آموزنده در اين زمينه توجه داده شود.

عَنْ أبى جَعْفَرٍ عليه السلام قالَ: كُلُّ ذَنْبٍ يُكَفِّرُهُ الْقَتْلُ فى سَبيلِ اللّهِ إلّاالدَّيْنِ فَإنَّهُ لا كَفّارَةَ لَهُ إلّاأداءُهُ أوْ يَقْضى صاحِبُهُ أوْ يَعْفُوَ الَّذى لَهُ الْحَقّ .

امام باقر عليه السلام فرمود: شهادت در راه خدا كفاره هر گناهى است مگر بدهكارى مالى كه كفاره آن اداى آن، يا پرداختش به وسيله آشنا و همراه او يا بخشش طلبكار.

عَنْ أبى سَعيدِ الْخدْرى قالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللّهِ صلى الله عليه و آله يَقُولُ: أعُوذُ بِاللّهِ مِنَ الْكُفْرِ وَالدَّيْنِ، قيلَ: يا رَسُولَ اللّهِ أيَعْدِلُ الدَّيْنُ بِالْكُفْرِ؟ فَقالَ: نَعَمْ .

أبو سعيد خدرى مى گويد: از رسول خدا صلى الله عليه و آله شنيدم مى فرمود: خداوندا پناه به تو از كفر و بدهكارى، عرضه داشتند: يا رسول اللّه! آيا بدهى انسان با كفر برابر است؟ فرمود: آرى.

قالَ أبو عَبْدِاللّهِ عليه السلام: السُّرّاقُ ثَلاثَةٌ مانِعُ الزَّكاةِ وَمُسْتَحِلُّ مُهُورِ النِّساء وَكذلِكَ مَنِ اسْتَدانَ وَلَمْ يَنْوِ قَضائَهُ .

امام صادق عليه السلام فرمود: دزدان سه نفرند، منع كننده زكات و آن كس كه عدم پرداخت مهر زنان را حلال شمارد و هر كس كه پولى قرض كند و نخواهد آن پول را به صاحبش برگرداند.

عن النَّبىِّ صلى الله عليه و آله فى حَديثِ الْمَناهى أنَّهُ قالَ: مَنْ مَطَلَ عَلى ذى حَقٍّ حَقَّهُ وَهُوَ يَقْدِرُ على أداءِ حَقِّهِ فَعَلَيْهِ كُلَّ يَوْمٍ خَطيئَةُ عَشّارٍ .

در حديث مناهى از رسول اسلام صلى الله عليه و آله آمده: كسى كه حق صاحب حقى را امروز و فردا كند، در حالى كه به پرداخت آن قدرت دارد، هر روز در پرونده اش معادل گناه يك گمرك چى دولت ظالم ثبت مى شود.

عَنْ أبى جَعْفَرٍ: أوَّلُ قَطْرَةٍ مِنْ دَمِ الشَّهيدِ كَفّارَةٌ لِذُنُوبِهِ إلّاالدَّيْنِ فَانَّ كَفّارَتَهُ قَضائُهُ .

امام باقر عليه السلام فرمود: اولين قطره خون شهيد كفاره گناهان اوست مگر مسئله بدهكارى كه كفاره آن اداى آن است.

در روايت آمده:

مردى از انصار فوت كرد در حالى كه دو دينار بدهكار بود، نبى اكرم صلى الله عليه و آله بر او نماز نخواند، تا بعضى از اقوامش ضامن اداى دين او شدند، آن گاه رسول اكرم صلى الله عليه و آله بر او نماز خواند .

أبو ثمامه يكى از شيعيان حضرت جواد عليه السلام است، به آن جناب عرضه داشت:

مى خواهم معتكف مكه و مدينه شوم، ولى بدهكارم، حضرت فرمود:

به منطقه خود برگرد تا بدهى خود را بپردازى، سعى كن خدا را با قرض داشتن ملاقات نكنى كه مؤمن خيانت نمى كند.

عَنْ عَلىٍّ عليه السلام قالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللّهِ صلى الله عليه و آله يَقُولُ: مَطَلُ الْمُسْلِمِ الْمُوسِرِ ظُلْمٌ لِلْمُسْلِمينَ «2».

على عليه السلام مى فرمايد: از رسول خدا صلى الله عليه و آله شنيدم فرمود: مسامحه و امروز و فردا كردن كسى كه توانايى بر پرداخت بدهى دارد ستم به مسلمانان است.

حضرت صادق عليه السلام مى فرمايد:

شديدترين حال انسان در قيامت وقتى است كه مستحقين زكات و خمس جلوى انسان را بگيرند و بگويند: خداوندا! اين شخص خمس يا زكات ما را به ما نپرداخته، پس خداوند از حسنات اين شخص به آن ها عوض مى دهد «3».

پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله فرمود:

اهل آتش از بوى چهار نفر در اذيت و آزارند، اينان از حميم جهنم مى آشامند و فريادشان به واويلا بلند است، يكى از آن ها در صندوقى از آتش است و آن كسى است كه از دنيا رفته و حقى از حقوق مردم برگردن او مانده «4».

امام صادق عليه السلام مى فرمايد:

كسى كه حق مؤمنى را حبس كند خداوند وى را در قيامت پانصد سال سر پا نگاه مى دارد، در حدى كه از رگ هايش خون بريزد، سپس يك منادى از جانب حق ندا كند، اين ستمگرى است كه حق مؤمن را حبس كرده، آن گاه به مدت چهل روز او را توبيخ كنند، سپس به آتش ببرند .

بنابر روايات بسيار مهم، اگر كسى در زمان حياتش مال مردم را به مردم برگرداند، يا پس از مرگش وارثانش حق مردم را به مردم بدهند از عذاب الهى در برزخ و قيامت در امان خواهد بود.

كسى كه اراده حج دارد بايد برابر با دستورهاى عالى اسلام خود را از حقوق معنوى و مادى مردم پاك كند، ورنه حج او ارزش چندانى نخواهد داشت، در زمينه حق الناس به چند داستان واقعى توجه كنيد.