بسم الله الرحمن الرحيم
اللهم صل على محمد و آله، و اكفنى موونه الاكتساب، و ارزقنى من غير احتساب، فلا اشتغل عن عبادتك بالطلب، و لا احتمل اصر تبعات المكسب.
اين قطعه از دعاى شريف «مكارم الاخلاق» حاوى چند مطلب مرتبط به يكديگر است كه حضرت زين العابدين عليه السلام پس از درود بر حضرت محمد و آلش از پيشگاه خداوند درخواست نموده است. اول، بار الها! طبق وظيفه، از پى كسب رزق و طلب روزى مى روم، ولى از تو مى خواهم مشقت و شدت آن را از من كفايت فرمايى. دوم، بار الها! از جايى كه گمان نمى برم به من روزى رسانى. سوم، بار الها! درخواستم در كفايت مشقت و روزى، بى گمان بدين منظور است كه در طلب رزق، وقت كمترى صرف كنم تا از بندگى و عبادتت باز نمانم. چهارم، بار الها! كسب و كار پى آمدهاى سنگين دارد، مى خواهم بار تبعات آن را بر دوش نگيرم.
به خواست خداوند توانا، محتواى اين قطعه ى دعاى
«مكارم الاخلاق» موضوع بحث و سخنرانى امروز است.
در فصل گذشته معروض افتاد كه سعى و كوشش در راه به دست آوردن رزق و تامين معاش از امورى است كه در شرع مقدس تاكيد بسيار شده و اولياى گرامى اسلام پيروان خود را در اين راه ترغيب نموده اند. جالب آنكه به موازات تشويق مردم، خودشان نيز عملا در زمين كار مى كردند و نان به دست مى آوردند.
عن الفضل ابن ابى قره قال: دخلنا على ابيعبدالله عليه السلام و هو يعمل فى حائط له. فقلنا جعلنا الله فداك، دعنا نعمل لك. قال لا. دعونى فانى اشتهى ان يرانى الله عز و جل اعمل بيدى و اطلب الحلال فى اذى نفسى.
فضل ابن ابى قره مى گويد: بر امام صادق (ع) وارد شديم و آن حضرت در محوطه اي كه متعلق به خودش بود، كار مى كرد. گفتيم: اجازه دهيد ما براى شما كار كنيم. فرمود: نه، به حال خودم واگذارم نماييد، ميل دارم خداوند مرا ببيند در حالى كه با دست خويش كار مى كنم و با تحمل زحمت و اذيت، طلب حلال مى نمايم.
كسى كه به غذا نياز دارد بايد زحمت و مشقت كار را تحمل نمايد و نان خود را با سعى و كوشش به دست آورد تا در جامعه با عز و سربلندى زيست نمايد. آن كس كه ابا ندارد سر بار مردم باشد و از دسترنج اين و آن ارتزاق نمايد، بايد بداند كه با اين عمل ارزش انسانى خويش را پايمال مى كند و ذل سئوال را پذيرا مى گردد. چنين انسانى نه فقط در نظر مردم پست و حقير است، بلكه در پيشگاه الهى نيز مطرود و مردود خواهد بود.
فى الحديث: ملعون من القى كله على الناس.
در حديث آمده است كه مورد لعن و طرد بارى تعالى است آن كس كه بار زندگى خود را بر دوش دگران مى افكند.
در دنياى امروز، بر اثر پيشرفت علوم و صنايع، كره ى زمين به صورت يك خانه درآمده و ملتها همانند اهل آن خانه پيوسته با هم در ارتباطاند و از اوضاع و احوال يكديگر باخبرند. در شرايط كنونى، مسئله ى كار و فعاليت و به دست آوردن استقلال مالى و اقتصادى به مراتب بيش از پيش مورد توجه قرار گرفته تا جايى كه سرنوشت ملتها به مقدار قابل ملاحظه اي به چگونگى اقتصادشان بستگى دارد. در جهان كنونى، استقلال سياسى هر كشور وابسته به استقلال فرهنگى، نظامى و اقتصادى آن كشور است، اگر مملكتى از اين سه نظر واجد استقلال باشد و از قيد و بند وابستگى آزاد، داراى استقلال سياسى است، خودش در مقدرات خويش تصميم مى گيرد و عمل مى كند و اگر اسير وابستگى باشد به نسبت وابستگى، فاقد استقلال سياسى است و دگران در مقدرات وى تصميم مى گيرند. چنين مملكتى گرچه به ظاهر مستقل مى نمايد، اما در واقع مستعمره است و مردم آن مملكت در اسارت استثمار، استضعاف و استعبادند، مگر آنكه به خود آيند، از راه سعى و عمل و مجاهدات ممتد و متوالى زمينه ى استقلال خويش را فراهم آورند و خود را از اسارت و بندگى رهايى بخشند. پيشواى بزرگ اسلام (ص) چهارده قرن قبل، درباره ى ارزش استقلال فرهنگى، نظامى و اقتصادى كه منشا عز اجتماعى و استقلال سياسى است، سخن گفته و به صورت سمبل و علامتگذارى، در حديث كوتاهى بيان فرموده
است. در اينجا اصل حديث و توضيح مختصرى پيرامون آن به عرض شنوندگان محترم مى رسد:
عن النبى صلى الله عليه و آله قال: ثلاث تخرق الحجب و ينتهى الى ما بين يدى الله عز و جل: صرير اقلام العلماء و وطى اقدام المجاهدين و صوت مغازل المحصنات.
رسول اكرم (ص) فرمود: سه صوت است كه پرده ها را مى درد و به پيشگاه خداوند مى رسد: اول، صداى قلم علما كه روى كاغذ كشيده مى شود. دوم، صداى پايكوبى مجاهدين راه حق. سوم، صداى چرخ نخ ريسى زنان پاكدامن و باايمان.
صداى قلم علما، سمبل استقلال فرهنگى است، صداى پاى سربازان مجاهد، سمبل استقلال نظامى است، و صداى چرخ نخ ريسى زنان شرافتمند، سمبل استقلال اقتصادى است. مى فرمايد: اين سه صوت پرده ها را مى درد تا خود را به خداوند كه حق مطلق و قدرت نامحدود است برساند، پرده هايى را كه در مسير خود مى درد و پيشروى مى كند متعدد است: پرده ى ذلت و خوارى، پرده ى جهل و نادانى، پرده ى استعمار و استثمار، پرده ى استضعاف و استعباد، و ديگر حجابهايى همانند اينها كه سد راه تعالى و تكامل انسانهاست. خلاصه، سعى و كوشش يك انسان به منظور تامين معاش خود و به دست آوردن رزق و روزى خويش، مورد كمال توجه و تاكيد رسول اكرم (ص) و ائمه ى طاهرين عليهم السلام است. همچنين در دنياى كنونى، سعى و عمل ملت اسلام به منظور نيل به استقلال اقتصادى و رهايى از وابستگى به اجانب مورد كمال توجه شرع مقدس است، زيرا وابستگى اقتصادى
مسلمانان به بيگانگان از عوامل حاكميت اجانب بر پيروان قرآن شريف است و بارى تعالى به اين امر ننگين و ذلت بار راضى نيست.
لن يجعل الله للكافرين على المومنين سبيلا.
خداوند هرگز راهى براى سلطه ى كفار بر مومنين قرار نداده است.
جمله ى اول دعاى حضرت زين العابدين عليه السلام، موضوع بحث امروز، ناظر به كسب و كار امام (ع) به منظور تامين معاش و به دست آوردن رزق و روزى براى خود و خانواده ى خويشتن است، و جمله ى دوم درخواست «رزق من حيث لايحتسب» است كه در قرآن شريف آمده، عرض مى كند:
و اكفنى موونه الاكتساب و ارزقنى من غير احتساب.
بار الها! طبق وظيفه، از پى كسب رزق و طلب روزى مى روم، ولى از تو مى خواهم كه شدايد و سختيهاى آن را از من كفايت فرمايى، بار الها! از جايى كه گمان نمى برم به من روزى رسانى.
حضرت زين العابدين (ع) در اوايل دعاى «مكارم الاخلاق» كفايت بارى تعالى را از بعد ديگرى درخواست نموده بود كه در مجلد اول، سخنرانى هفتم، مورد بحث قرار گرفت و براى توضيح مطلب مثالى ذكر شد كه مراجعه به آن خالى از فايده نيست. اينك براى توضيح جمله ى اول و دوم اين قطعه از دعا كه مورد بحث امروز است، مثالى ذكر مى شود تا عمق كلام امام (ع) روشن گردد.
آبادى بزرگى را در نظر بگيريد كه بيش از صد خانوار در آن زندگى مى كنند. در كنار اين آبادى، رودخانه اي جريان دارد كه به دريا
مى ريزد. يكى از منابع مهم غذاى اهالى، صيد ماهى از آن رودخانه است، همه روزه عده ى زيادى از خانواده ها تور صيد ماهى را برمى دارند، كنار رودخانه مى روند تا رزقى به دست آورند. در اين آبادى يك مرد الهى و بزرگوار كه بسيار محبوب مردم است زندگى مى كند، از دوستداران اهل بيت عليهم السلام و از علاقه مندان جدى به صحيفه ى سجاديه است و هر روز قسمتى از آن دعاهاى آموزنده و انسان ساز را مى خواند، او نيز طبق وظيفه براى كسب روزى تور را برمى دارد و كنار رودخانه مى رود، ولى پيش از رفتن به خدا متوسل مى شود و جمله ى دعاى امام (ع) را از پيشگاه او درخواست مى نمايد:
و اكفنى موونه الاكتساب و ارزقنى من غير احتساب.
بار الها! از پى روزى مى روم، ولى از تو مى خواهم شدايد و سختيهاى آن را از من كفايت فرمايى و از جايى كه اميد ندارم به من روزى رسانى.
به طور عادى افرادى كه براى صيد مى روند دو سه ساعت و گاهى بيشتر بايد مقابل آفتاب كنار رودخانه بمانند تا صيدى به دست آورند، ولى خداوند دعاى آن مرد الهى را مستجاب مى كند و در مدت كوتاهى بدون تحمل سختى و مشقت آفتاب و حرارت فضا، به صيد مورد نظر نايل مى شود و با رزقى كه به دست آورده، راه منزل را در پيش مى گيرد.
اين مثال براى جمله ى اول دعاست. همين مرد الهى بعضى از روزها به طرف رودخانه مى رود، كسانى صيد خود را به دست آورده و راهى منزل اند، به اين بزرگوار باتقوى برمى خورند، با روى گشاده نزديك مى آيند و پس از سلام مى گويند: صيد امروز ما بيش از نيازى است كه داريم، شما زحمت رفتن به رودخانه را نكشيد، آن را كه لازم داريد
مى توانيم از صيد خود به شما بدهيم و اين معناى مستجاب شدن جمله ى دوم دعاى آن مرد الهى است. او از فضيلت و تقوى برخوردار است و خداوند از جايى كه اميد نداشته، به او روزى رسانده است.
امام سجاد (ع) در جمله ى سوم دعاى مورد بحث امروز، به پيشگاه الهى عرض مى كند:
فلا اشتغل عن عبادتك بالطلب.
بار الها! درخواستم در كفايت مشقت كسب روزى و رساندن رزق از جايى كه اميد ندارم، نه براى راحت طلبى است، بلكه بدين منظور است كه وقتم در طلب معاش كمتر صرف شود تا از بندگى و عبوديت بازنمانم.
مومنين واقعى و مسلمانان دين شناس مى دانند كه اسلام آيينى است بر وفق فطرت و نظام آفرينش، هماهنگى با فطرت ايجاب مى كند كه آدمى جنبه ى مادى و معنوى خود را به موازات يكديگر مورد توجه قرار دهد و عملا هر دو را اقناع نمايد، نه ماديات را فداى معنويات كند و نه معنويات را فداى ماديات نمايد، و اين مطلب ضمن روايات از ائمه ى طاهرين عليهم السلام خاطرنشان گرديده است.
عن ابيعبدالله عليه السلام قال: ليس منا من ترك دنياه لاخرته و لا آخرته لدنياه.
امام صادق (ع) فرمود: پيرو مكتب ما نيست آن كس كه دنياى خود را براى آخرت ترك گويد يا آخرت خويش را براى دنيا ترك نمايد.
مردم از نظر توجه به شئون دنيوى و اخروى سه گروه اند: گروه
اول كسانى هستند كه علايق دنيوى و امور مادى آنچنان سرگرم و مجذوبشان ساخته كه آخرت را به كلى از ياد برده و كان لم يكن تلقى نموده اند. هدف اصلى و ديدگاه اساسى در زندگى آنان فقط دنياست. على (ع) اين گروه را فاقد بينش و بصيرت خوانده و فرموده است:
انما الدنيا منتهى بصر الاعمى، لايبصر مما وراءها شيئا.
دنيا چشم انداز نهايى كوردلان است و از پى دنيا، عالم ديگرى را نمى بينند.
قرآن شريف درباره ى اين گروه فرموده:
يعلمون ظاهرا من الحيوه الدنيا و هم عن الاخره هم غافلون.
اينان از ظواهر فريبنده ى دنيا آگاهى دارند، اما از عالم آخرت بكلى غافل و بى خبرند.
قسمت اعظم عمر اين گروه مصروف امور مادى و جلب لذايذ دنيوى است. اين راه را مى پيمايند تا بميرند. البته بر اثر سعى و مجاهده در راه دنيا بهره و نصيبى عايدشان مى گردد، ولى در روز جزا فاقد ذخاير اخروى هستند و مصداق اين آيه ى شريفه اند:
و من كان يريد حرث الدنيا نوته منها و ماله فى الاخره من نصيب.
آن كس كه اراده اش كشت و زرع دنياست، ما به وى بهره اي مى دهيم، اما در آخرت تهيدست و بى نصيب خواهد بود.
روى عن اميرالمومنين عليه السلام دخل سوق البصره فنظر الى الناس يبيعون و يشترون، فبكى بكاء شديدا. ثم قال: يا عبيد الدنيا و عمال اهلها! اذا كنتم بالنهار تحلفون و بالليل فى فراشكم
تنامون و فى خلال ذلك عن الاخره تغفلون، فمتى تجهزون الزاد و تفكرون فى المعاد.
روايت شده كه على (ع) وارد بازار بصره شد. ديد مردم مشغول خريد و فروش اند. حضرت بشدت گريست، همانند پدر مهربانى كه بر بدبختى فرزند خود گريه كند. سپس فرمود: اي بندگان دنيا و خدمتگزاران اهل دنيا! شما كه روزها سرگرم معامله نمودن و قسم خوردنيد و شبها در بستر به خواب مى رويد و در بين كارهاى خود از آخرت غافليد، پس چه وقت براى عالم ديگر توشه مهيا مى كنيد و براى قيامت مى انديشيد؟
گروه دوم كسانى هستند كه دنيا را ترك گفته، از فعاليتهاى تجارى و اقتصادى دست كشيده و تمام توجه خويش را به عبادت و امور اخروى معطوف ساخته اند. عمل اين گروه نيز مرضى خداوند و اولياى گرامى اسلام نيست و در سخنرانى گذشته حديثى از رسول اكرم (ص) نقل شد كه حضرت با تندى، مخالفت خود را با روش اين گروه ابراز نمود و در اينجا نيز حديث ديگرى به عرض شنوندگان محترم مى رسد:
عن على بن عبدالعزيز قال قال لى ابوعبدالله عليه السلام: ما فعل عمر بن مسلم؟ قلت جعلت فداك، اقبل على العباده و ترك التجاره. فقال: ويحه، اما علم ان تارك الطلب لايستجاب له؟
على بن عبدالعزيز مى گويد: امام صادق (ع) به من فرمود: عمر ابن مسلم چه كرد؟ گفتم: فدايت شوم، به عبادت روى آورد و تجارت را ترك گفت. حضرت فرمود: واى بر او، مگر نمى داند كسى
كه از طلب روزى دست بكشد، دعاى او مستجاب نمى شود؟
گروه سوم كسانى هستند كه مطيع اوامر الهى و مجرى برنامه هاى اسلام اند. اين گروه، جمع بين دنيا و آخرت مى نمايند: از يك طرف قسمتى از وقت خود را صرف كسب و كار و تامين معاش مى نمايند و از طرف ديگر قسمتى از اوقات خود را در كمال خلوص براى بندگى خداوند و اطاعت از او مصروف مى دارند. قرآن شريف درباره ى اين گروه مى فرمايد:
رجال لاتلهيهم تجاره و لا بيع عن ذكر الله و اقام الصلوه و ايتاء الزكوه يخافون يوما تتقلب فيه القلوب و الابصار.
مردانى هستند كه تجارت و داد و ستد، آنان را از ياد خداوند و اقامه ى نماز و اداى زكوه غافل نمى نمايد و از روزى كه دلها و ديده ها در اضطراب اند، ترسان و خائف اند.
بين اين گروه سعادتمند، بعضى از افراد يافت مى شوند كه بر اثر كسب و كار دنيوى به عالى ترين نعمتها و لذايذ مادى دست يافته و بر اثر ايمان و تقوى در آخرت نيز از عالى ترين درجات بهره مند خواهند بود. على (ع) درباره ى اينان چنين فرموده است:
و اعلموا عباد الله ان المتقين ذهبوا بعاجل الدنيا و آجل الاخره فشاركوا اهل الدنيا فى دنياهم و لم يشاركهم اهل الدنيا فى آخرتهم. سكنوا الدنيا بافضل ما سكنت و اكلوها بافضل ما اكلت فحظوا من الدنيا بما حظى المترفون، و اخذوا منها ما اخذه الجبابره المتكبرون. ثم انقلبوا عنها بالزاد المبلغ و المتجر الرابح. اصابوا لذه زهد الدنيا فى دنياهم، و تيقنوا انهم جيران الله غدا
فى آخرتهم.
بندگان خدا! بدانيد اهل تقوى به نعمتهاى نقد دنيا دست يافته و به نعمتهاى آينده ى آخرت نيز نايل خواهند شد. با اهل دنيا در دنياى آنان شركت نمودند و اهل دنيا در آخرت اينان شركت ندارند. در بهترين مسكن دنيا سكونت نموده و از بهترين خوردنيها بهره مند شده اند. در دنيا از حظى كه سرمايه داران عياش مى برند محظوظ گشته و آن را كه جباران متكبر در دنيا به دست مى آورند، اينان نيز به آن دست يافته اند، و چون از دنيا مى روند، توشه ى وافى دارند و تجارتى سودآور نموده اند، و از اين جهت كه به دنيا دلبستگى نداشته و با بى اعتنايى به آن مى نگريستند، لذت زهد را چشيده اند، و يقين دارند كه فرداى قيامت، همسايگان خدا هستند.
كسانى كه برنامه ى اعمالشان در طول زندگى بر وفق شرع مقدس است، به طور عادى در هر شبانه روز قسمتى از عمرشان براى تامين معاش و بدست آوردن رزق و روزى از مجارى مشروع طى مى شود، قسمتى از عمرشان براى اداى فرايض و سنن دينى و اطاعت از اوامر الهى اختصاص دارد، و قسمتى را براى استراحت و تفريح حلال و رسيدگى به كارهاى ضرورى و نيازهاى زن و فرزندان خود صرف مى كنند. اين گروه پيروان دين الهى هستند و به موجب وعده اي كه خداوند در قرآن شريف داده، آنان كه داراى ايمان و عمل صالح اند، در قيامت مشمول فيض الهى هستند و جايگاهشان در بهشت رحمت است. مى دانيم با آنكه بهشتيان در دار تكليف براى دنيا و آخرت كار مى كردند و همه از نعمت و رحمت الهى برخوردارند، اما جايگاه و
مقاماتشان يكسان نيست و هر گروهى حدى متناسب با خود دارند، اين تفاوت ناشى از علل و عوامل متعددى است، از آن جمله اين است كه همت بلند بعضى از آنان در دار تكليف معطوف به امور دنيا بوده و همت بلند بعضى متوجه امور آخرت و همين تفاوت همت در دنياى آنان اثر داشته و در آخرتشان نيز اثر مى گذارد و اين مطلب محتواى حديثى از امام معصوم (ع) است:
عن ابيعبدالله عليه السلام قال: من اصبح و امسى و الدنيا اكبر همه جعل الله تعالى الفقر بين عينيه و شتت امره و لم ينل من الدنيا الا ما قسم الله له، و من اصبح و امسى و الاخره اكبر همه جعل الله الغنى فى قلبه و جمع له امره.
امام صادق (ع) فرمود: كسى كه شب را به صبح و صبح را به شب آورد و دنيا بزرگترين همتش باشد، خداوند فقر را بين دو چشم او قرار مى دهد، كارش را پراكنده مى كند و از دنيا چيزى به دست نمى آورد، جز همان كه خداوند روزيش فرموده است. كسى كه صبح را به شب و شب را به صبح آورد و همت عالى و بلندش آخرت باشد، خداوند به وى غناى نفس عنايت مى كند و امرش را از پراكندگى و تفرق مصون مى دارد.
اين قطعه از دعاى حضرت زين العابدين (ع) نشان مى دهد كه همت بلند و عالى امام (ع) تا چه حد معطوف به امر عبادت و توجه به عالم آخرت است. در جمله ى اول عرض مى كند: بار الها! سختيها و مشقتهاى كسب را از من كفايت كن. در جمله ى دوم عرض مى كند: به من از جايى رزق برسان كه اميد ندارم. در جمله ى سوم عرض مى كند:
فلا اشتغل عن عبادتك بالطلب.
كلام را با فاء تفريع آغاز نموده و درخواست سوم را متفرع بر تمناى اول و دوم ساخته و در واقع مى خواهد عرض كند: بار الها! مقصودم از دو تمناى قبل اين است كه موجباتى را فراهم آورى كه وقت زيادى در راه كسب معاش صرف ننمايم و فرصتم از دست نرود تا بتوانم به بندگى و اطاعتت كه بزرگترين همت روحى و خواسته ى درونى من است بپردازم و براى نيل به معاش دنيوى، از فيض بزرگ اخروى بازنمانم. كسانى كه به عوالم بعد از مرگ و روز جزا عقيده ندارند، فقط دنيا را مى بينند و بس، تمام سعى و همشان مصروف اين جهان گذران مى شود، و هدفشان فقط دست يافتن به ذخاير دنيوى و لذايذ مادى است. كسانى كه به عالم آخرت معتقدند اما مجذوب مال و ذخاير دنيا هستند، براى آخرت قدمهايى برمى دارند، اما همت بلندشان معطوف به شئون مادى و نيل به امور مربوط به دنياست. اينان مشمول قسمت اول حديث امام صادق عليه السلام هستند، پيوسته براى دنياى خود كار مى كنند ولى هميشه احساس فقر و كمبود مى نمايند و با تمام جهد و كوششى كه دارند، بيش از آنچه مقدر الهى بوده، نصيبشان نمى گردد. كسانى همت بلند و عزم راسخشان به شئون معنوى و امور عبادى معطوف است كه دنيا و آخرت را از ديدگاه وى مى نگرند و متوجهند كه جايگاه اصلى انسانها عالم آخرت است و دنيا كلاس خودسازى و مهيا نمودن خويش براى رسيدن به درجات رفيعه ى آن عالم جاودان است.
عن على عليه السلام قال: ففيها اختبرتم و لغيرها خلقتم.
على (ع) فرموده: در اين عالم آزمايش مى شويد و براى غير اين عالم آفريده شده ايد.
اولياى بزرگ خداوند كسانى هستند كه از نور وحى استضائه نموده و حقيقت را آنطور كه هست يافته اند، بينش آنان نسبت به دنيا آگاهانه و از روى بصيرت است و با نگاه سطحى دنياپرستان و لذت گرايان تفاوت بسيار دارد. رسول اكرم (ص) تفاوت اين دو گروه را ضمن حديثى بيان فرموده است:
عن انس بن مالك قال: قالوا: يا رسول الله! من اولياء الله الذين لا خوف عليهم و لا هم يحزنون؟ فقال: الذين نظروا الى باطن الدنيا حين نظر الناس الى ظاهرها فاهتموا باجلها حين اهتم الناس بعاجلها، فاماتوا منها ما خشوا ان يميتهم و تركوا منها ما علموا ان سيتركهم.
انس بن مالك مى گويد: كسانى حضور رسول اكرم (ص) عرض كردند: اولياء خداوند كيان اند، آنها كه قرآن شريف در حقشان فرموده: آگاه باشيد، اولياء الهى كسانى هستند كه نه بر آينده ى آنها خوفى است و نه بر گذشته ى خويش اندوهى دارند. در پاسخ فرمود: اينان كسانى هستند كه در باطن دنيا مى نگريستند موقعى كه مردم ظاهر آن را مى ديدند، اولياء خدا همت بلند خويش را به آينده ى دنيا معطوف ساختند موقعى كه مردم همت خود را به نعمتهاى موجود آن معطوف داشتند، چيزهايى را از دنيا اماته نمودند كه خائف بودند موجب مرگ انسانى آنان شوند، و چيزهايى را از دنيا ترك گفتند كه مى دانستند عن قريب تركشان مى نمايند.
براى آنكه متوجه شويم دنيا در نظر اولياء خداوند چگونه است، مى توانيم آن را از سخنان حضرت مولى الموحدين على عليه السلام بشناسيم و بدانيم آن حضرت به دنيا با چه ديده اي مى نگرد و از چه بعدى آن را مى بيند.
ان الدنيا دار صدق لمن صدقها و دار عافيه لمن فهم عنها و دار غنى لمن تزود منها و دار موعظه لمن اتعظ بها. مسجد احباء الله و مصلى ملائكه الله و مهبط وحى الله و متجر اولياء الله، اكتسبوا فيها الرحمه و ربحوا فيها الجنه.
دنيا خانه ى صدق و راستى است براى كسى كه صادقانه با آن عمل كند، خانه ى عافيت و سلامت است براى آن كس كه بفهمد، و دار غنى و بى نيازى است براى كسى كه از آن توشه برگيرد، و خانه ى موعظه و اندرز است براى كسى كه پندپذير باشد، و مسجد دوستان خدا و نمازخانه ى ملائكه ى الهى است، مهبط وحى پروردگار و تجارتخانه ى اولياء بارى تعالى است كه در اينجا كسب رحمت نمودند و بهشت جاودان منفعت كسبشان بود.
كسى كه دنيا را از ديدگاه على (ع) مى نگرد، متوجه است كه عمرش سرمايه ى نقد او در تجارتخانه ى دنياست، بايد از اين سرمايه به نفع عالم آخرت استفاده كند و براى سفرى كه در پيش دارد، توشه تهيه نمايد. سرمايه ى عمر به جبر مصرف مى شود و در هر نفس يك واحد از سرمايه ى عمر كاهش مى يابد و در يك شبانه روز به مقدار قابل ملاحظه اي از عمرش صرف مى گردد. تاجرى كه با محاسبه، عمل مى كند بايد در مقابل سرمايه اي كه از دست مى دهد سودى به دست
آورد و چون مردم از اين نظر با يكديگر متفاوت اند، بعضى سود مى برند و بعضى زيان مى بينند. امام (ع) در حديثى تفاوتهاى افراد را از جهت نتيجه ى كار بيان فرموده است:
عن ابيعبدالله (ع) قال: من استوى يوماه فهو مغبون، و من كان آخر يوميه خيرهما فهو مغبوط، و من كان آخر يوميه شرهما فهو ملعون، و من لم ير الزياده فى نفسه فهو الى النقصان، و من كان الى النقصان فالموت خير له من الحيوه.
امام صادق (ع) فرموده: كسى كه دو روزش از نظر كمال انسانى و تجارت اخروى يكسان باشد، او در زندگى مغبون است، زيرا به قدر يك روز عمرش از كف رفته و در عوض چيزى به دست نياورده است، كسى كه روز بعدش از روز قبل بهتر باشد، او سود برده و مورد غبطه ى ديگران است، كسى كه روز بعدش بدتر از روز قبل باشد، او مطرود درگاه بارى تعالى است، كسى كه از جهت رشد معنوى و تجارت روحانى متوقف مانده و افزايشى در كمال خود نمى بيند، او در نقص و كاهش است و در مسير كمى و كاستى است و كسى كه عمرش در جهت نقصان طى مى شود، براى او مرگ از زندگى بهتر است.
امام زين العابدين (ع) كه دعا مى كند خداوند سختى و مشقت كسب معاش را از او كفايت نمايد و رزق من حيث لايحتسب نصيب وى گرداند، به منظور تحقق يافتن جمله ى سوم دعاست:
فلا اشتغل عن عبادتك بالطلب.
براى آنكه در طلب روزى از عبادتت بازنمانم و ساعاتى كه بايد در بندگى تو مصروف گردد در راه كسب معاش طى نشود و از قرب
روحانى و تعالى معنويم نكاهد.
حضرت على بن الحسين عليهم السلام در جمله ى چهارم دعا كه موضوع آخرين قسمت بحث امروز است، به پيشگاه خداوند عرض مى كند:
و لا احتمل اصر تبعات المكسب.
بار الها! كسب و كار براى معاش پى آمدهايى دارد، اگر دعاى اول و دومم مقبول درگاه مقدست افتد و مستجاب شود، اولا وقت عبادتم كاهش نمى يابد و به اداى وظايف بندگيت موفق مى گردم، و ثانيا دوشم متحمل بار سنگين تبعات كسب نمى شود و از عوارض نامطلوب آن مصون مى مانم.
افراد عادى كه به كسب اشتغال دارند، اما احكام الهى را درباره ى آن بدرستى نمى دانند يا مى دانند، ولى براى دست يافتن به درآمد بيشتر نمى خواهند طبق آن عمل كنند، ممكن است در خلال داد و ستد مرتكب گناهانى شوند، دروغ بگويند، خيانت كنند، مشترى را اغفال نمايند، كم بدهند، قسمهاى ناروا ياد كنند، و خلاصه، در جريان كسب مرتكب اعمالى شوند كه مرضى بارى تعالى نباشد. اين قبيل اعمال درخور افرادى است كه دينشان ضعيف است و نمى تواند آنان را از گناه بازدارد. اما براى امام معصوم (ع) چه چيزهايى مى تواند بار سنگين تبعات كسب باشد كه حضرت سجاد (ع) از آن نام برده و از تحملش ابا دارد؟ شايد بتوان گفت جواب دادن به سئوالات بيهوده ى اشخاص، زياد حرف زدن، بى مورد نفى و اثبات نمودن، و خلاصه، عمر شريف را در سخنان غيرلازم صرف كردن از تبعات كسب است، و حضرت زين العابدين (ع) آن را براى خود بار سنگين مى داند.
فارسی
اللهم صل على محمد و آله، و اكفنى موونه الاكتساب، و ارزقنى من غیر احتساب، فلا اشتغل عن عبادتك بالطلب، و لا احتمل اصر تبعات المكسب
0
0%
(نفر
0)
نظر شما در مورد این مطلب ؟
نمی پسندم
می پسندم
اشتراک گذاری در شبکه های اجتماعی:
آخرین مطالب
بیشترین بازدید این مجموعه
پر بازدید ترین مطالب سال
پر بازدید ترین مطالب ماه
پر بازدید ترین مطالب روز
