و ما علا فى الهواء و ما كن تحت الثرى
و آنچه كه در هوا بالا رفته و آنچه زير خاك پنهان شده همه ماها در قبضه ى و پنجه ى تو صبح كرديم يعنى همه ما محكوم حكم تو هستيم و ( راى آنچه تو انديشى حكم آنچه تو فرمايى) و تعبير از اينگونه قدرت به پنجه بر اساس سنت به تمثيل است كه علماى معانى بيان آن را تمثيل تخييلى گويند بدين معنا كه معانى عقليه به صورت اعيان حسيه تصور مى شود و آن معنا در قالب آن مثال القاء مى شود كه به واسطه انس ذهن شنونده با محسوسات بهتر مى تواند معناى غير محسوس را درك كند و اينگونه تمثيلها جزء دروغ محسوب نمى شود كه مثلا گفته شود خداى تعالى كه پنجه ندارد تا اگر كسى بگويد موجودات در قبضه ى او هستند دروغ گفته باشد زيرا مقصود تشبيه حالى است به حال آنچه آن صورت خيالى براى او فرض شده است يعنى همانگونه كه يك شى ء محسوس وقتى در پنجه ى قدرتمندى قرار مى گيرد صاحب پنجه هر تصرفى كه بخواهد درباره ى او انجام مى دهد حال ممكنات نيز نسبت به حق تعالى همانگونه است پس اين گونه تشبيه ربطى به اين كه خدا را جسم بدانيم ندارد بلكه حتى مجاز هم نيست زيرا مجاز هنگامى است كه قبضه گفته شود و مقصود قدرت و ملك باشد و چنانچه گفتيم اين جا از باب تشبيه غير محسوس به محسوس است و اين باب بزرگى است در علم معانى و بيان و بسيارى از متشابهات قرآن از اين باب حل پذير است مانند آيه شريفه: «و الارض جميعا قبضته يوم القيامه و السموات مطويات بيمينه» و آيه كريمه: «و السماء بنيناها باير»
يحوينا ملكك و سلطانك و تضمنا مشيتك و نتصرف عن امرك و نتقلب فى تدبيرك ليس لنا من الامر الا ما قضيت و لا من الخير الا ما اعطيت
ملك و سلطنت تو همه ما را در برگرفته و مشيت تو، همه ما را فراگير است و تصرفات ما از امر تو است و تحركات ما در تدبير تو هيچ كارى ما را نباشد مگر آنچه قضا و فرمان تو بر آن باشد و هيچ خير به ما نرسد مگر آنچه تو عطا فرمايى شيخ بهائى قدس سره در مفتاح الفلاح فرمايد كه مراد از امر در اين مورد منفعت است (يعنى هيچ نفع و سودى ما را نباشد مگر به فرمان تو) فالمعطوفه عليها كالمفسره لها: و جمله بعدى كه (و لا من الخير الا ما اعطيت) است و به جمله ى (ليس لنا من الامر) عطف شده است به منزله تفسير آن است. سيد مدنى صاحب ترجمه صحيفه گويد: شيخ بهائى امر را به نفع تفسير كرده از آن جهت است كه اگر مراد از امر مطلق امر باشد معنايش آن است كه همه ى افعال عباد از خير و شر به حكم قضاى الهى است و اين جبر است و معلوم البطلان در نزد ما از نظر عقل و نقل پس بايد تاويلش كنيم و اگر امر را به نفع تاويل كرديم چون نفع رساندن فعل خداى تعالى است و فعل خداى تعالى به حكم قضاى خودش مى باشد محذورى پيش نمى آيد و افعال عباد خارج از قضاى الهى مى گردد. پايان سخن سيد قدس سره.
نويسنده گويد: اولا تفسير علامه شيخ بهائى معلوم نيست از آن جهت باشد كه اگر امر را مطلق امر بدانيم جبر لازم مى آيد بلكه به گفته مولانا:
اين نه جبر اين معنى جبارى است
ذكر جبارى براى زارى است
زارى ما شد دليل اضطرار
خجلت ما شد دليل اختيار
گر نبودى اختيار اين شرم چيست؟
وين دريغ و خجلت و آزرم چيست؟
اگر سيد قدس سره مى خواهد بفرمايد كه اگر ما گفتيم جريان همه امور به حكم قضاى الهى است معنايش مضمون حديث معروف: جف القلم عما هو كائن الى يوم الدين خواهد بود. در پاسخ ايشان مى گوييم:
معناى جف القلم اين نيست كه ديگر تكليفى بر مردم نيست و خوب و بد و زشت و زيبا همه يكسان است و ممكن است خوبى كيفر بدى باشد و بدى پاداش خوبى، بلكه مراد از جف القلم كه عبارتى ديگر از قضا است ظهور آثار و خواص اشياء است كه خداى تعالى در آنها قرار داده
هيچ گندم كارى و جو بر دهد؟
ديده اي اسبى كه كره خر دهد؟
و اين منافاتى با اختيار ندارد و خداى تعالى همانگونه كه فرمود: «و ان يردك بخير فلا راد لفضله»: همچنان فرمود: «اذا اراد الله بقوم سوء فلا مرد له»:
چون قضا بيرون كند از چرخ مر
عاقلان گردند جمله كور و كر
و به بيان ديگر: اگر امر را به معناى مطلق آن معنى دهد كه همه ى افعال عباد از خير و شر به حكم قضاى الهى است و اين جبر باشد و معلوم البطلان. امر را به معناى نفع گرفتن نيز آن معنى خواهد داد كه افعال خيريه عباد به حكم قضاى الهى است و اين جبر در جانب ثواب الهى نيز معلوم البطلان است كه براى فعل جبرى همانگونه كه عقاب نبايد ثواب نيز نشايد و البته بحث دامنه دار است و محل تفصيل آن جاى ديگر است و ثانيا نويسنده را معناى ديگرى به خاطر مى رسد و آن اين كه ليس لنا من الامر الا ما قضيت جمله ى انشاء شده از زبان خود امام زين العابدين عليه السلام باشد و همچون بسيارى از مضامين وارده در ادعيه كه به هر كس نرسد آنها را به قصد انشاء بخواند كه دروغ بين و ادعاى كاذب محض خواهد بود مانند: «هبنى صبرت على عذابك فكيف اصبر على فراقك»: و مانند: «قد ترى يا الهى فيض دمعى من خيفتك و وجيب قلبى من خشيتك و انتقاض جوارحى من هيبتك كل ذلك حياء منك لسوء عملى و لذاك خمد صوتى عن الجار اليك» و مانند: «فارحم... و وجيب قلبى من خشيتك و اضطراب اركانى من هيبتك» و مانند: «و اخلص لك التوبه فقام اليك بقلب طاهر نقى ثم دعاك... قد ارعشت خشيته رجليه و غرقت دموعه خديه» و بسيارى ديگر از مضامين و بخصوص آنچه راجع به اسماء حسنى و صفات علياى حضرت حق سبحانه و تعالى است كه قصد انشاء جدى در آنها مخصوص اولياء خدا است و هر بى سر و پايى همچون نويسنده را نشايد بلكه نبايد تجرى به خواندن آن دعا كند مگر به عنوان تعبد به قرائت الفاظ دعا اگر دليل تغبد داشته باشيم همچون قرائت الفاظ قرآن كه به قول معروف عوامانه: لفظ مى گويم و معنى ز خدا مى طلبم و بالجمله جمله مذكوره در اين دعا يعنى جمله ليس لنا من الامر الا ما قضيت نيز از آن انشائاتى است كه مخصوص اولياء و مقربان الهى است و كسانى كه فانى از خود و باقى بالله اند. و آيه كريمه: «سبحانه بل عباد مكرمون لا يسبقونه بالقول و هم بامره يعملون» بيان حال آنان است و به قول حافظ:
در پس آينه طوطى صفتم داشته اند
آنچه استاد ازل گفت بگو مى گويم
و مولانا از زبان عاشق به معشوق گويد:
گفت من در تو چنان فانى شدم
كه پرم من از تو از سر تا قدم
بر من از هستى من جز نام نيست
در وجودم جز تو اي خوش كام نيست
و شايد مويد اين معنى جمله بعدى دعا باشد كه عرض مى كند: «و لا من الخير الا ما اعطيت»: و هيچ خيرى به ما نرسد جز آنچه تو داده اي و هر چه تو داده اي همه خير است كه اين ديد توحيدى كه همه خيرات را اعم از اصل وجود كه خير مطلق است و توابع وجود كه خير مقيد است از خداى تعالى دانستن از مختصات اولياى الهى است و ديگران را در آن نصيبى نيست
به جهان خرم از آنم كه جهان خرم از اوست
عاشقم بر همه عالم كه همه عالم از اوست
به حلاوت بخورم زهر كه شاهد ساقى است
به ارادت بكشم درد كه درمانم او است
زخم خونينم اگر به نشود به باشد
خنك آن زخم كه هر لحظه مرا مرهم از اوست
غم و شادى بر عاشق چه تفاوت دارد
ساقيا باده بده شادى آن كاين غم از اوست
بار الها امروز روزى است كه تازه رويداده و شاهد آماده اي است بر ما شهود به معناى حضور است ولى اگر با حرف (لام) و يا حرف (على) متعدى شود به معناى ادا نمودن و بازگو كردن است آنچه را كه حاضر و ناظر بوده است كه اگر با (لام) متعدى شد بدان معنا است كه گواهى به نفع طرف مقابل و به سود او بوده و اگر با (على) متعدى گردد بدان معنا است كه گواهى به زيان و ضررش بوده چنانچه خداى تعالى فرمايد: «يوم تشهد عليهم السنتهم و ايديهم و ارجلهم بما كانوا يعملون»: روزى كه زبانهاى آنان و دستهاى آنان و پاهاى آنان به زيان آنها گواهى مى دهند كه چه كارها كرده اند و چون گواهى به زيان آنان است مورد اعتراض از صاحبان اعضاء مى شوند «و قالوا الجلودهم لم شهدتم علينا» كه اگر بسود آنان بود جاى اعتراض نمى بود و به هر حال مطابق مضمون اين جمله از دعا روايتى است در كافى از امام صادق عليه السلام كه فرمود: «ما من يوم ياتى على ابن آدم الا قال له ذلك اليوم يابن آدم انا يوم جديد و انا عليك شهيد فقل فى خيرا و اعمل فى خيرا اشهد لك يوم القيامه فانك لن ترانى بعدها ابدا»: روزى بر فرزند آدم فرا نمى رسد مگر آنكه به او مى گويد: اي پسر آدم من روز نوى هستم و بر تو شاهد و گواهم پس سخن نيكى در من بگو و كار خيرى را در من انجام بده تا روز قيامت به نفع تو گواهى بدهم كه همانا پس از اين ديگر مرا هرگز نخواهى ديد. سيد مترجم قدس سره از بعضى از علما نقل مى كند كه گفته است اين گفتار به زبان حال است و سزاوار است كه مومن با گوش دل اين پيام را بشنود و به مقتضاى آن عمل كند سپس خود سيد قدس سره اضافه مى كند كه اين گواهى نيز به زبان حال است نه بسان قال و اين بدان اعتبار است كه روز ظرف وقوع فعل است پس حضور زمان و صدور فعل در علم الهى به منزله آن است كه در محضر الهى شهادت داده شده است و دلالتش موكدتر است. پايان سخن سيد قدس سره نويسنده گويد فرموده ى بعضى از علما و تتميم آن از سيد برخلاف ظاهر آيات و خلاف تحقيق است بلكه چنانچه نزد ارباب. يقين و اهل كشف و شهود به ثبوت رسيده نيمه ى موجودات ملكى را ملكوتى است كه در آن عالم جملگى داراى حيات و شعور مى باشند و به همان زبان تسبيحگوى خداى تعالى هستند كه «و ان من شى ء الا يسبح بحمده و لكن لا تفقهون تسبيحهم»
نطق آب و نطق خاك و نطق گل
هست محسوس حواس اهل دل
از جمادى در جهان جان شويد
غلغله اجزاء عالم بشنويد
نكته آموزنده و بيداركننده در روايت شريفه كافى جمله آخرين روايت است كه مى گويد «فانك لن ترانى بعدها ابدا» اگر دوست مهربان و سود رسانى داشته باشى و او را عزم مسافرت باشد مسافرتى كه هرگز اميد مراجعت در آن نباشد چه اندازه اهتمام دارى كه از حضور او بهره مند شوى و چه اندازه از مفارقت او متاثر و ناراحت مى شوى و محبان حق را در اين مقام ناله ها و حسرتها بود كه در خلال صحيفه مباركه موجود است و از نمونه هاى روشن آن وداع حضرت سجاد است با ماه مبارك رمضان كه خواهد آمد.
حكيم شيراز را نيز در اين زمينه سخنان دلنشين و جانسوزى است وى گويد:
دريغا كه دور جوانى گذشت
بلهو و لعب زندگانى گذشت
دريغا چنان روح پرور زمان
كه بگذشت بر ما چو برق يمان
دريغا كه مشغول باطل شديم
ز حق دور مانديم و عاطل شديم
چه خوش گفت با كودك آموزگار
كه كارى نكردى و شد روزگار
دريغا كه بگذشت عمر عزيز
بخواهد گذشت اين دم چند نيز
قضا روزگارى ز من در ربود
كه هر روزش از پى شب قدر بود
من آن روز را قدر نشناختم
بدانستم اكنون كه در باختم
ان احسنا و دعنا بحمد و ان اسانا فارقنا بذم
اگر كار نيكو انجام دهيم ستايش كنان ما را بدرود خواهد گفت و اگر بدرفتارى كنيم نكوهش كنان از ما جدا خواهد شد. سيد مرحوم پيرو آنچه در جمله پيش گفت در اين جمله نيز در نسبت دادن وداع و مفارقت به روز، قائل به مجاز عقلى شده و يا آن كه از باب استعاره تخييليه باشد و يا استعاره تمثيليه به تفصيلى كه ذكر فرموده اند ولى بر حسب آنچه ما گفتيم نيازى نه به مجاز گوئى هست و نه به هيچ قسمى از اقسام استعاره بل كه حقيقت است و واقع و لكن:
تا نگردى آشنا زين پرده رازى نشنوى
گوش نامحرم نباشد جاى پيغام سروش
بار الها بر محمد و آل او درود بفرست و ما را روزى فرما كه همدم و هم صحبت خوبى براى آن باشيم و لحظات عمرمان را در اين روز به اطاعت و ذكر تو بگذرانيم
و اعصمنا من سوء مفارقته بارتكاب جريره او اقتراف صغيره او كبيره
ما را محافظت بفرما از اين كه به ناخوشى از او جدا شويم به اين كه پايمان به گناهى كشيده شود و يا معصيتى چه كوچك و چه بزرگ دامن گيرمان شود.
دانشمندان اسلامى را در معناى گناه بزرگ و گناه كوچك و تعداد آنها اختلاف بسيار است.
اكثر علماى شيعه بلكه به نقل بعضى از اعاظم همه علماء شيعه برآنند كه صغيره و كبيره را حد محدودى نيست و كوچكى و بزرگى از صفات متضايفه است مانند فوقيت و تحتيت كه بدون اضافه و نسبت به چيز ديگر مفهومى ندارد كوچكى و بزرگى گناه نيز مانند هر خرد و كلانى نسبى است همچون شهر كوچك و شهر بزرگ چه بسا شهرى كه نسبت به شهرى بزرگ است و نسبت به شهر ديگر كوچك است و ليكن بعضى از علما اين چنين نفرموده اند بلكه كوچكى و بزرگى گناه را امر واقعى دانسته اند نه نسبى بدين معنى: گناهانى كه در نفس اثرى از خود باقى نمى گذارد و اگر هم اثرى دارد جزئى و زودگذر است و سريع الزوال آن را معصيت صغيره گويند و اگر ظلمت و تاريكى و اثرى باقى در نفس دارد كبيره است.
بعضى ديگر از دانشمندان كه اهل معرفت اند در عين حال كه خردى و كلانى را در همه امور امر نسبى مى دانند و غير قابل انكار و حتى در مخالفت اوامر موالى عرفيه بدين معنى كه ممكن است مولايى از مخالفت بنده اش در امر خاصى اندك ناراحت شود و در امر خاص ديگرى بسيار ناراحت گردد كه اولى مخالفت صغيره است و دومى مخالفت كبيره و لكن در عين حال اين كوچكى و بزرگى نسبت به معصيت الهى متصور نيست بلكه همه ى معاصى كبيره اند زيرا از ناحيه خداى تعالى كه غنى بالذات است و لا يضره معصيه العاصين.
گر جمله ى كاينات كافر گردند
بر دامن كبرياش ننشيند گرد
پس معصيت الهى را با موالى عرفيه كه از بعضى مخالفتها بيشتر از بعضى ديگر ناراحت مى شوند مقايسه نتوان نمود پس از آن طرف كبيره و صغيره تصور نتوان كرد. باقى مى ماند نفس مخالفت امر و صدور آن از بنده ى فقير محتاج كه در همه موارد قبيح است بلكه چه بسا در موردى كه موافقت امر الهى آسان باشد مخالفت آن مورد از سوى عبد قبيح تر باشد بنابراين چون ملاك معصيت. مخالفت امر ولى النعمه عظيم است و آن در همه جا موجود است پس همه گناهان، كبيره است.
و جمعى برآنند كه هر گناهى كه در شرع مقدس براى مرتكب آن حدى معين شده باشد و يا وعده صريح عذاب به آن داده است آن گناه بزرگ است و نيز گفته شده گناه كبير گناهى است كه در نص قرآن و يا صريح سنت وعده ى عذاب براى آن داده شده باشد و اقوالى ديگر نيز از ابن مسعود و ديگران نقل شده.
ثقه الاسلام كلينى در كافى شريف از امام صادق عليه السلام روايت مى كند كه فرمود: كبائر گناهانى است كه خداى تبارك و تعالى عذاب دوزخ را براى آنها واجب كرده (الكبائر التى اوجب الله عليها النار) و در پاره اي از روايات گناهان كبيره بنام شمرده شده است و در روايتى از امام رضا عليه السلام نقل شده كه فرموده است كبائر عبارتند از: شرك بخدا و سحر و
قتل نفس محترمه بدون مجوز شرعى و رباخوارى و خوردن مال يتيم و در ميدان جنگ پشت به دشمن كردن و نسبت زنا به زنهاى مومنه دادن و نااميدى از رحمت خدا و ايمنى از مكر خدا و عاق والدين شدن و زنا كردن و قسم دروغ خوردن و خيانت ورزيدن و زكات واجب را ندادن و به دروغ گواهى دادن و شراب خوردن و از روى عمد نماز نخواندن و يا هر واجبى را عمدا ترك كردن و پيمان شكستن و از خويشاوندان بريدن.
و بعضى ديگر از علماء تعداد ديگرى بر اين گناهان اضافه كرده اند مانند: لواط و غيبت و اكل ميته و قمار و سخن چينى و دروغ و بسيارى ديگر از گناهان. مرحوم طبرسى در تفسيرش فرموده كه اصحاب ما يعنى علماء شيعه همگى قائلند بر اين كه گناهان همگى كبيره اند از جهت قبحى كه در آنها است لكن قبح بعضى بيشتر از بعضى ديگر است و گناه كوچك اصلا نداريم مگر نسبت به گناه ديگر بزرگتر از آن كه استحقاق عقاب بيشترى دارد پايان سخن طبرسى. و ظاهر اين فرمايش آن است كه اين قول مورد اتفاق همه علماى شيعه است در صورتى كه شيخ شهيد قدس سره در شرح شرايع فرموده است كه اصحاب و ديگران اختلاف كرده اند در اين كه گناهان آيا همه شان كبيره اند و يا اينكه بر دو گونه اند: كوچك و بزرگ و بعضى قول اول را گفته اند كه همه گناهان كبيره اند از آن جمله، مفيد و ابن براج و ابوالصلاح و ابن ادريس و طبرسى مى باشند و نظرشان بر آن است كه همگى در جهت مخالفت الهى شريكند و بزرگى و كوچكى را نسبى گرفته اند مثلا بوسيدن زن اجنبيه نسبت بزنا با او صغيره است و نسبت به نگاه كردن كبيره است و يا مثلا يك درهم غصب كردن نسبت به كمتر از آن (لقمه) كبيره است و نسبت بغصب يك دينار صغيره است و هكذا ولى مصنف (صاحب شرايع) و اكثر متاخرين برآنند كه گناهان بر دو قسمند بزرگ و كوچك تا به ظاهر آيه ى شريفه عمل كرده باشند كه مى فرمايد: «ان تجتنبوا كبائر ما تنهون عنه نكفر عنكم سيئاتكم» كه مفهوم و معناى آيه آن است كه اجتناب پاره اي از گناهان كه كبائر باشند كفاره بعضى از گناهان ديگر است كه صغاير باشند و نيز خداى تعالى مى فرمايد: «الذين يجتنبون كبائر الاثم و الفواحش» كه خداى تعالى جمعى را به خاطر اجتناب كبائر مدح فرموده و نسبت به صغائر بر آنان سخت نگرفته و در حديث است كه اعمال صالحه كفاره ى گناهان كوچك مى شود.
نويسنده گويد: دو دليل گروه دوم به نظر تمام نيست اما آيه اول گرچه اجتناب از كبائر را شرط تكفير قرار داده و ليكن تعيين نفرموده است كه آنچه تكفير مى شود گناهان صغيره است كه اگر از آيه معنائى كه متاخرين فرموده اند استفاده بشود اذن صريح در ارتكاب معاصى صغيره خواهد بود به شرط اجتناب از معاصى كبيره و اين حتما روا نيست بلكه معناى آيه: «و الله اعلم» آن است كه سيئات شما و گناهان گذشته شما در صورتى كه اجتناب از كبائر (كه همه گناهان كبيره است) سيئاتى كه از شما سر زده است تكفير مى شود و آيه ى شريفه در رديف آيات توبه قرار مى گيرد و هم چنين آيه كريمه ديگر كه استدلال به آن شده: «الذين يجتنبون كبائر الاثم...» گوئى از كلمه ى كبائر الاثم مفهومى گرفته مى شود كه در مقابلش صغايرى بايد باشد در حالى كه ممكن است اضافه بيانيه باشد و كبائر بيانگر همان اثم باشد و لزومى نداشته باشد كه صغايرى در مقابلش باشد بلكه همه ى گناهان كبيره باشد.
و مويد اين تفسير قول كسانى است كه استثناء را در ذيل آيه كريمه كه «الا اللمم» است استثناء منقطع گرفته اند و لمم را معانى مختلف شده است و بهترين اش و شايد جامع بين همه معانى معنائى است كه در (المنجد) است گويد: و ربما استعملت من افعال المقاربه به معنى كاد نحو الم بفعل كذا اي كاد بنابراين مفهوم از كريمه مباركه آن است كه قصد گناه را خداى تعالى از باب تفضل گناه نشمرده است و مويد اين معنى حديثى است كه مجمع نقل مى كند كه فرموده است «اللمم ما بين الحدين حد الدنيا و حد الاخره» سپس اضافه مى كند: «و فسر حد الدنيا بما فيه الحدود كالسرقه و الزنا و القذف و حد الاخره بما فيه العذاب كالقتل و عقوق الوالدين و اكل الربا فاراد ان اللمم ما لم يوجب عليه حدا و لا عذابا» و نتيجه اين بيان آن است كه آنچه نه در دنيا موجب حد باشد و نه در آخرت سبب عذاب آن را گناه ناميدن صحيح نيست. و الله العالم بمرادات كلامه.
سئوال: اگر بگوييم كه گناه بزرگ و گناه كوچك دو دسته مشخص از گناه است و هر يك از آن دو جدولى را اشغال مى كند جدول گناهان بزرگ و جدول گناهان كوچك در اين صورت اجتناب از گناهان بزرگ موجب آن باشد كه گناهان كوچك تكفير شود توجيه معقولى خواهد داشت ولى اگر بگوييم كه بزرگى و كوچكى گناه امر اضافى و نسبى است معناى تكفير اين خواهد شد كه اگر كسى را دو گناه پيش آمد چنانچه از گناه بزرگتر اجتناب نمود همين اجتناب كفاره گناه كوچك خواهد بود مثلا اجتناب از بوسيدن كفاره ى گناه نگاه كردن و اجتناب از زنا كفاره گناه بوسيدن اجنبيه است و نتيجه ى اين گفتار آن كه اجتناب از كشتن مثلا كفاره بريدن دست كسى است و هيچ كس اين را نتواند گفت از علامه نيشارى نقل شده كه در تفسيرش گفته است اين اشكال در صورتى وارد است كه همانگونه كه فرض شد كبائر گناهان مشخصى باشد و چنانچه شخصى از همه آنها پرهيز نمود جرئت ارتكاب گناهان كوچك را بيابد و ليكن چون گناهان كبيره دقيقا مشخص نيست هر گناهى را كه آدمى مى خواهد مرتكب شود احتمال خواهد داد كه از جمله گناهان كبيره باشد و مى بايست آن را ترك كند نظير اين سخن در طرف ثواب نيز هست مانند مخفى بودن شب قدر در ميان شبهاى ماه رمضان تا آدمى اهتمام به عبادت در هر شبى كه احتمال قدر در آن مى دهد داشته باشد چنانچه در روايت است كه به حضرت عرض مى كند شب قدر چه شبى است؟
مى فرمايد: يكى از دو شب بيست و يكم و بيست و سوم. عرض مى كند: معين فرمائيد مى فرمايند، «السير ما، تطلب فى ليلتين»: سهل كارى است كه مطلوب خود را در هر دو شب بيابى و هر دو را به عبادت مشغول باشى و اين مطلب منافات با آن ندارد كه از طرف شارع پاره اي از گناهان نيز به عنوان معصيت كبيره معرفى شده باشد مانند روايتى كه رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم در آن روايت مى فرمايد: «اجتنبوا الموبقات السبع»: از هفت گناه هلاك كننده اجتناب كنيد... نويسنده گويد مويد اين نظريه روايتى است كه صاحب وسايل قدس سره در باب جهاد نفس وسايل از كنزالفوائد كراچكى نقل مى كند كه رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم فرمود: «ان الله كتم ثلاثه فى ثلاثه كتم رضاه فى طاعته و كتم سخطه فى معصيته و كتم وليه فى خلقه فلا يستخفن احدكم شيئا من الطاعات فانه لا يدرى فى ايها رضا الله و لا يستقلن احدكم شيئا من المعاصى فانه لا يدرى فى ايها سخط الله و لا يزرين احدكم باحد من خلق الله فانه لا يدرى ايهم ولى الله» و اين روايت شريفه از غرر روايات است مى فرمايد: همانا خداى تعالى سه چيز را در سه چيز پنهان فرموده است:
رضا و خوشنودى خود را در طاعت اش پنهان فرموده و سخط و خشم خود را در گناه و معصيت كردن مكتوم نموده و دوست خود را در ميان خلقش پنهان نموده است پس كسى از شما هيچ عبادتى را سبك مشمارد زيرا نمى داند كه رضاى الهى در كدام آنها است و هيچيك از شما هيچ گناهى را كم نپندارد كه چه داند خشم در كدامين از گناهان است و هيچيك از شما به هيچ كسى از خلق خدا با چشم حقارت گناه نكند كه نمى داند ولى خدا كدامين از خلق است. «اوليائى تحت قبابى (قبائى) لا يعرفهم غيرى» در اين روز حسنات فراوان به ما عطا فرما و ما را در آن از بديها و زشتيها تهى و فارغ ساز، حاصل خواسته از خداى تعالى توفيق و الطاف الهيه است كه آدمى را مستعد و آماده انجام كارهاى خير نموده و هر چه بيشتر براى عبادتهاى فردى و اجتماعى نيرو بگيرد و وسايلى را كه موجب انحراف آدمى از راه خير است و سبب ارتكاب معاصى و موبقات است قطع فرمايد
خدايا چنان كن كه فرجام كار
تو خوشنود باشى و من رستگار
