در اين مقطع از دعاى شريف به دو نكته اشاره مى شود:
1. درود بر پيغمبر صلى الله عليه و آله و سلم چه اثرى مى تواند داشته باشد
گوييم درود فرستادن بر پيغمبر صلى الله عليه و آله و سلم ممكن است توجيهى نسبت به اثر دنيوى داشته باشد و نيز توجيهى نسبت به اثر اخروى، اما اثر دنيوى آن عبارت است از اعلاء كلمه ى آن حضرت و تجليل و تكريم و تعظيم از مقام شامخ نبوتشان كه يكى از عوامل بقاء و ثبات شريعت، زنده نگه داشتن نام آورنده ى آن شريعت است. امروز در مجامع متمدن دنيا استمرار خط فكرى كسى را و يا كور كردن خط فكرى ديگرى را با فريادهاى زنده باد و مرده باد انجام مى دهند در اين توجيه صلوات و درود بر پيغمبر اسلام يكى از شعارهاى اسلامى است كه بايد محفوظ بماند و شايد از اين جهت است كه بلند صلوات فرستادن مستحب است، چون جنبه ى شعاريت اش قويتر مى شود.
و اما اثر اخروى آن عبارت است، از مضاعف شدن ثوابها و كرامتهاى الهى بر آن حضرت و ارتفاع درجه ايشان كه در علوم عاليه ثابت شده است كه مراتب قرب غير متناهى است و هر قدر بنده به خداى تعالى نزديك شود نزديكتر از آن نيز متصور است.
و بعضى گفته اند: كه فايده ى درود و صلوات و ثمره ى آن عايد بر خود صلوات فرستنده مى شود زيرا اعتلاء كلمه و علو درجه و ارتفاع منزلت آن حضرت در حد كمال است و درود درود فرستندگان تاثيرى در آن ندارد همچون گريه بر سيد الشهداء عليه السلام كه ثوابش عايد بر خود گريه كننده است. و بعضى از بزرگان سخنى از حكيم «سبزوارى» نقل كرده است كه به عقيده ناقل ممكن است وجه جمع ميان آن دو قول كه گفته شد باشد و حاصل آن اين كه، چون امت مرحومه اوراق اغصان درخت وجود مقدس آنها هستند پس عود فائده ى صلوات به آنها عود به آن ذوات مقدسه است و بالعكس، زيرا كه اوراق از ناحيه ى درخت است
و اما نكته ى دوم، اين كه در ادعيه ى وارده از ائمه معصومين عليهم السلام صلوات بر محمد و آل محمد زياد به چشم مى خورد، چرا؟
در سر اين مطلب مطالبى گفته شده است كه به دو مطلب از آنها اشاره مى كنيم.
1. چون «محمد» و آل محمد عليهم السلام وسايط فيض ميان خلق و خالق و رابطه ى ميان حادث و قديمند، سزاوار است كه توسل به ذكر آنها در ضمن دعا باشد و آداب عرفيه اجتماعيه نيز مطابق اين ادب شرعى است كه در حاجت خواستن از مقامات عاليه به كسانى كه نزد آن مقامات معزز و محترم اند توسل مى جويند و آنان را به شفاعت مى خوانند و تفصيل اين اجمال را بزودى بيان خواهيم كرد. انشاء الله تعالى
2. نكته اي است، عرفانى و لطيف و آن اين كه هرگاه كسى چند خواسته داشته باشد و طرف سئوال، شخص كريم بزرگوارى باشد از كرم و بزرگواريش به دور است كه از ميان خواسته ها يكى را به پذيرد و ديگرى را رد كند و يا به عبارت ديگر آنچه را كه مى پسندد قبول كند و آنچه را كه نمى پسندد و لو به علت نقص و عيبى كه دارد مردود كند و اين معناى ذوقى در ظاهر شريعت مقدس اسلام نيز به امضاء رسيده و طبق آن حكمى مجعول گرديده كه آن را در اصطلاح فقهى (تبعض صفقه) مى نامند و آن چنين است كه متاع صحيحى اگر به ضميمه ى متاع معيوبى مورد معامله قرار گرفت چه صحيح و معيب از يك جنس باشند و يا صحيح از جنسى و معيب از جنس ديگر و مشترى پس از معامله كه متوجه معيوب بودن قسمتى از متاع شد تنها صحيح را انتخاب كرده و معيوب را به فروشنده باز گردانيد شرع مقدس براى فروشنده خيار فسخ اين معامله را قرار داده است به نام (خيار تبعض صفقه) بدين معنا كه فروشنده مى تواند، اين چنين تبعيض را نپذيرد و به خريدار بگويد يا بايد همه ى متاع را از صحيح و معيوب بپذيرى و يا بايد همه اش بخودم باز پس دهى و پولت را دريافت كنى در مورد سخن ما اگر خواسته ى بنده اي به همراه طلب درود و رحمت بر محمد و آل او عليهم السلام به حضرت ربوبى جل شانه عرضه شد، تبعض صفقه كه مقام مقدس را نشايد و رد جميع نيز به ملاحظه ى آن كه درود بر محمد و آل عليهم السلام در ميان آنها است امكان ندارد «فلا يبقى الا قبول الجميع و هو المطلوب» و به اين لطيفه ى عرفانى تصريح فرموده است. اميرالمومنين عليه الصلواه و السلام در كلمات حكمت اش چنانچه در نهج البلاغه است كه فرمود: «اذا كانت لك الى الله حاجه فابدا بمسئله الصلوه على النبى صلى الله عليه و آله و سلم ثم اسئل حاجتك فان الله اكرم من ان يسئل حاجتين فيقضى احداهما و يمنع الاخر»: هر گاه حاجتى به خدا داشتى با سئوال درود بر پيغمبر آغاز كن، سپس حاجتت بخواه كه همانا خداى تعالى اكرم از اين است كه دو حاجت از او خواسته شود يكى را روا كند و ديگرى را رد. اللهم فصل على محمد امينك على وحيك مقام نبوت هر چند مقامى است انتصابى، نه انتخابى «و ربك يخلق ما يشاء و يختار ما كان لهم الخيره» و زمام امر فقط به دست خداى تعالى است تا يار كه را خواهد و ميلش به كه باشد «ان الله اصطفى آدم و نوحا و آل ابراهيم و آل عمران على العالمين ذريه بعضها من بعض» و لكن هر قامتى نه زيبنده ى اين خلعت الهى است بلكه هزاران نكته مى خواهد به غير از حسن و زيبايى تا انسانى به بهترين صفات حميده و اخلاق فاضله متصف نباشد و در حكمت الهيه او را جايى براى چنين انتصاب نيست لذا مى بينيم كه تاريخ، پيغمبر بزرگوار اسلام را حتى پيش از بعثتش به طهارت و عصمت ياد مى كند و او را مجموعه اي از فضائل انسانيت معرفى مى كند. اميرالمومنين عليه السلام درباره ى حضرتش مى فرمايد: «و لقد قرن الله من لدن كان فطيما اعظم ملك من ملائكته يسلك به طريق المكارم و محاسن اخلاق العالم ليله و نهاره»: از روزى كه رسول خدا از شير مادر گرفته شد، خداى تعالى بزرگترين فرشته از فرشتگان خود را مامور كرد كه به همراه آن حضرت باشد تا او را براه مكارم صفات و محاسن اخلاق جهانى برد و اين فرشته شبانه روز به همراه آن حضرت بود.
صفت امانت كه از امهات فضائل و اصول اخلاقيه است، در وجود مقدس رسول اكرم تجلى خاصى داشت تا آنجا كه در زمان جاهليت قريش به آن حضرت لقب امين داده بود و اموال و نفايس خود را نزد آن حضرت به امانت مى سپرد و در موسم حج كه عشاير عرب به مكه مى آمدند مال و متاع خود را به آن حضرت مى سپردند تا آنگاه كه مبعوث به رسالت گرديد و زمان هجرت به مدينه فرا رسيد اميرالمومنين على عليه السلام را ماموريت داد كه اين اعلاميه را هر صبح و عصر در ابطح به گوش مردم برساند: «من كان له قبل محمد امانه او وديعه فليات فلتود اليه امانته» هر كه را نزد «محمد» صلى الله عليه و آله و سلم امانت يا وديعه اي است بيايد تا امانتش به او باز پس داده شود و فرمود: تا همه امانتها را به صاحبانش باز پس نداده اي و در مكه به اين منظور مانده اي آسيبى از مخالفين نخواهى ديد.
احمد مرسل كه خرد خاك اوست
هر دو جهان بسته ى فتراك اوست
امى گويا به زبان فصيح
از الف آدم و ميم مسيح
همچو الف راست به عهد و وفا
اول و آخر شده بر انبياء
قابل توجه است كه التزام به اين فضيلت انسانى را، رسول خدا تاكيد بليغ فرموده است تا آنجا كه فرمود: «من خان امانه فى الدنيا و لم يردها الى اهلها ثم ادركه الموت مات على غير ملتى و يلقى الله و هو عليه غضبان»: كسى كه به امانتى در دنيا خيانت كند، و به اهلش پس ندهد و بميرد مسلمان نمرده است و خدا را ملاقات مى كند، در حالى كه خدا بر او غضبناك است و هم چنين اولاد طاهرينش نيز كه تبعيت تامه از آن حضرت را داشتند همين تاكيد را فرموده اند امام صادق عليه السلام فرمايد: «ان ضارب على بالسيف و قاتله لو ائتمننى و قبلت ذلك منه لاديت له الامانه»: اگر كسى كه على عليه السلام را با شمشير شهيد كرد (يعنى عبدالرحمن بن ملجم شقى ترين مردم از اولين و آخرين چنانچه توصيف شده) مرا امين نمايد و من نيز امانت دارى از او را به عهده بگيرم هر آينه اداى امانت خواهم كرد! و امام زين العابدين عليه السلام فرمود: «فو الذى بعث بالحق محمدا نبيا لو ان قاتل ابى الحسين عليه السلام ائتمننى على السيف الذى قتل به ابى لاديته اليه»: سوگند به آن كه «محمد» صلى الله عليه و آله و سلم را به حق برانگيخت اگر قاتل پدرم حسين عليه السلام شمشيرى را كه با آن پدر مرا شهيد كرد نزد من امانت بگذارد امانتش را باز پس مى دهم. نكته ى عرفانى بدان اي عزيز! كه قلب انسانى كه خود از عالم ملكوت و روحانيت است و خداى تعالى آن را از عالم غيب به انسان عطا فرموده و در فطرت اوليه اش پاك و منزه از هرگونه عيب و آلودگى بوده است، بطور امانت در اختيار آدمى گذاشته شده است و پس از مدتى دوباره پس گرفته مى شود كه «انا لله و انا اليه راجعون» و مقتضى امانت در حفظ، آن است كه آدمى آنچه را كه به امانت گرفته به همان نحو و بدون ايجاد عيب و نقص در آن به صاحبش برگرداند و در غير اين صورت خيانت در امانت نموده است، بلكه چنانچه امام خمينى قدس سره اشاره مى فرمايند مطلق معاصى و يا مطلق ارتكاب موانع سير الى الله را بايد از خيانت در امانت شمرد، زيرا كه تكاليف الهيه امانات حق هستند، چنانچه در آيه شريفه ى: «انا عرضنا الامانه على السموات و الارض و الجبال فابين ان يحملنها و اشفقن منها و حملها الانسان انه كان ظلوما جهولا»: ما امانت را بر آسمانها و زمين و كوهها عرضه كرديم آنها از حمل امانت امتناع كردند و زير بار نرفتند و انسان ظلوم جهول آن را حمل كرد به گفته حافظ:
آسمان بار امانت نتوانست كشيد
قرعه ى فال به نام من ديوانه زدند
بعضى از مفسرين تكاليف الهيه را امانت الهيه دانسته اند و در تفسير «قمى» رحمه الله از امام باقر عليه السلام نقل مى كند كه فرمود: «خيانه الله و الرسول معصيتهما و خيانه الامانه فكل انسان مامون على ما افترض الله»: خيانت بر خدا و رسول، نافرمانى كردن از دستورات آنها است و خيانت در امانت نيز يكى از افراد مطلق خيانت است پس هر انسانى امانت دار آن چيزى است كه خداى تعالى آن را واجب فرموده است. بلكه تمام اعضا و جوارح و قوا امانات حق هستند و صرف آنها در خلاف رضاى الهى خيانت است و متوجه نمودن قلب به غير خدا از جمله ى خيانتها است، پس انسان بايد در اين عالم از نفس اماره مراقبت كامل را بنمايد كه خيانت در امانت نكند، زيرا حق تبارك و تعالى وجود و توابع وجود را كه به رسم امانت به ما مرحمت فرموده و بسط بساط رحمت را در مملكت ظاهر و باطن ما فرموده در حالى بوده كه همه اين امانتها پاك و پاكيزه و طاهر از قذارات صوريه و معنويه بودند و آنچه از عالم غيب براى ما نازل فرمود تمام آنها مطهر از آلايش بوده اند، پس اگر ما در وقت ملاقات آن ذات مقدس كه موقع رد امانت است و به گفته حافظ شيراز:
اين جان عاريت كه به حافظ سپرده دوست
روزى رخش ببينم و تسليم وى كنم
آن روز اگر ما امانات را بدون آلايش به عالم طبيعت و قذارات ملك و دنيا به او رد كرديم امين در امانت دارى بوده ايم و الا خيانت كار خواهيم بود و از اسلام حقيقى خارج و از ملت رسول اكرم صلى الله عليه و آله و سلم بيرون. و در حديث مشهور است كه «قلب المومن عرش الرحمن» و در حديث قدسى معروف است «لا يسعنى ارضى و لا سمايى و لكن يسعنى قلب عبدى المومن»: نه زمين و نه آسمانم گنجايش مرا ندارند و لكن دل بنده ى مومن من گنجايش مرا دارد.
خدا در همه جا نيست بهر جاى چه پويى
مجو جاى بجز در دل درويش خدا را
دل مومن، عرش و سرير سلطنت حق و منزلگاه آن ذات مقدس و صاحب دل آن ذات مقدس است، توجه به غير حق تعالى خيانت به حق است و حب به غير ذات مقدس و خاصان او كه حب خاصان خدا حب خدا است، «من احبكم فقد احب الله» خيانت است در مشرب عرفان و چنانچه در احاديث شريفه بسيارى امانت در آيه ى شريفه «انا عرضنا الامانه...» به ولايت اميرالمومنين و اهل بيت عليهم السلام تفسير فرموده اند، غصب ولايت و سلطنت آن حضرت خيانت به امانت است و ترك تبعيت آن بزرگواران از مراتب خيانت است. «و نجيبك من خلقك و صفيك من عبادك» آن كه نجيب آفريدگانت بود و برگزيده ى از بندگانت. احتمالا فرق ميان نجيب و صفى آن باشد كه نجيب به معناى آن است كه چيزى در ذات خود خوب و نفيس باشد، چنانچه لغت مى گويد: «النجيب الكريم النفس فى نوعه» و «و نجيبك من خلقك و صفيك من عبادك» آن كه نجيب آفريدگانت بود و برگزيده ى از بندگانت. احتمالا فرق ميان نجيب و صفى آن باشد كه نجيب به معناى آن است كه چيزى در ذات خود خوب و نفيس باشد، چنانچه لغت مى گويد: «النجيب الكريم النفس فى نوعه» و لكن در صفى معنايى از اختيار و گزينش ديگرى نيز ملحوظ است و در نسخه ى ابن ادريس، بنابر نقل بعضى (نجيك) است بدون (باء) و بنابر آن ريشه اش از (نجوى) است كه به معناى آهسته و در گوشى سخن گفتن است و مناجات نيز از همين باب است گو اين كه در عرف عوام ما برخلاف معناى اصلى كلمه بر آوازهاى بلند و گوش خراش و حتى در مناره ها و با بلندگوها نيز مناجات گفته مى شود!! پس نجيك يعنى كسى كه با تو مناجات مى كرد.
لذا در دعا وارد است بنابر نقل ابن اثير:
اللهم بمحمد نبيك و موسى نجيك امام الرحمه و قائد الخير و مفتاح البركه كما نصب لامرك نفسه و عرض فيك للمكروه بدنه.
پيشوا و امامى كه براى همه رحمت بود. چنانچه خداى تعالى نيز فرمايد: «و ما ارسلناك الا رحمه للعالمين» و رهبرى كه مردم را به خير و نيكى رهبرى مى كرد و مقصود از اين كه رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم پيشواى رحمت بود هر دو رحمت الهيه است، چه رحمت رحمانيه كه جميع دار وجود از جلوات آن است «لولاك لما خلقت الافلاك» و چه رحمت رحيميه كه هدايت همه ى هاديان طريق توحيد و رهبران سعادت و كمال بشريت از جلوه ى آن رحمت است و شامل همه ى افراد بشر است، مگر آن كه افرادى از فطرت استقامت و كمال طلبى خارج و به سوء اختيار خود، خود را از آن محروم نمايند، نه آن كه رحمت شامل حال آنها نباشد حتى در عالم آخرت كه روز درو كشته هاى زشت و زيبا است، آنان كه كشته اي زشت دارند خود مقصرند كه نمى توانند از رحمت رحيميه استفاده نمايند. حافظ فرمايد:
مزرع سبز فلك ديدم و داس مه نو
يادم از كشته ى خويش آمد و هنگام درو
گفتم اي بخت بخسبيدى و خورشيد دميد
گفت با اين همه از سابقه نوميد مشو
آنكه در مزرع دل تخم عمل كشت نكرد
زرد رويى برد از حاصل خود وقت درو
لكن در صفى معنايى از اختيار و گزينش ديگرى نيز ملحوظ است و در نسخه ى ابن ادريس، بنابر نقل بعضى (نجيك) است بدون (باء) و بنابر آن ريشه اش از (نجوى) است كه به معناى آهسته و در گوشى سخن گفتن است و مناجات نيز از همين باب است گو اين كه در عرف عوام ما برخلاف معناى اصلى كلمه بر آوازهاى بلند و گوش خراش و حتى در مناره ها و با بلندگوها نيز مناجات گفته مى شود!! پس نجيك يعنى كسى كه با تو مناجات مى كرد.
انبيا و اولياء كه امامت و رياست كل را، رسول ختمى صلى الله عليه و آله و سلم دارد متحقق به هر دو رحمت الهيه بودند و علامت تحقق به اين دو و ظهور نمونه ى آن در قلب، آن است كه صاحب اين صفت با چشم عنايت و تلطف به بندگان خدا نظر كند و خير و صلاح همه را طالب باشد و احدى را بدبخت نخواهد و راضى به بدبختى احدى نباشد يك نفر از عرفا مى گويد: پروردگارا! اگر اراده ى تو بر اين تعلق گرفته كه مرا بسوزانى و به آتش دوزخ ببرى يك دعاى مرا، مستجاب كن و اين يك درخواست مرا اجابت فرما و آن اين كه پيكر مرا آنقدر بزرگ كن كه قالب جهنم شود و ديگر براى كسى جا نماند اكنون كه بنا است من بسوزم تنها من در عذاب باشم و ديگر بندگان تو در سايه لطف تو متنعم باشند من هم دلخوش هستم كه تنها من مى سوزم و فداى ديگران شده ام اگر انسانيت و سعادت را مصداقى باشد صاحبان اين افكار هستند.
امام «خمينى» قدس سره مى فرمايد: اين نظر، نظر انبياء عظام و اولياى كمل عليهم السلام است، منتها آنها دو نظر دارند، يكى نظر به سعادت جامعه و نظام عائله و مدينه ى فاضله و ديگر نظر به سعادت شخصى و علاقه ى كامله به اين دو سعادت دارند و قوانين الهيه كه به دست آنها تاسيس و انفاذ و كشف و اجرا مى شود. اين دو سعادت را كاملا مراعات مى نمايد حتى در اجراى قصاص و حدود و تعزيرات و امثال آن كه به نظر مى رسد با ملاحظه ى نظام مدينه فاضله تاسيس و تقنين شده است. هر دو سعادت منظور است زيرا كه اين امور در اكثر براى تربيت جانى و رساندن او به سعادت دخالت كامل دارد حتى كسانى كه نور ايمان و سعادت ندارند آنها را با جهاد و امثال آن به قتل مى رسانند مانند يهود بنى قريظه براى خود آنها نيز اين قتل صلاح و اصلاح بود و مى توان گفت از رحمت كامله ى نبى ختمى قتل آنها است زيرا با بودن آنها در اين عالم در هر روزى براى خود عذابهاى گوناگون تهيه مى كردند كه تمام حيات اين جا به يك روز عذاب و سختيهاى آن جا مقابله نكند. و اين مطلب براى كسانى كه ميزان عذاب و عقاب آخرت و اسباب و مسببات آن جا را مى دانند، واضح است، پس شمشيرى كه به گردن يهود بنى قريظه و امثال آنها زده مى شد به افق رحمت نزديكتر بوده و هست تا به افق غضب و سخط. پايان سخن معرفت آموز امام خمينى قدس سره
پس معلوم شد كه وجود آن حضرت رحمت بود، براى مومن و كافر و منافق و در اين باره روايتى است آموزنده و تكان دهنده وقتى كه اين آيه نازل شد: «و ما ارسلناك الا رحمه للعالمين» رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم به جبرئيل فرمود: آيا از اين رحمت چيزى هم نصيب تو شد؟ «هل اصابك من هذه الرحمه شى ء»؟ عرض كرد بلى من از سوء عاقبت خودم مى ترسيدم كه مبادا كارم منتهى به شقاوت شود از بركت بعثت شما و نزول قرآن كريم به خواست خداى تعالى آرامش خاطر مى يافتم به واسطه ى آيه ى شريفه كه بر شما نازل شد و آن آيه درباره من بود كه خداى تعالى فرمود: «ذى قوه عند ذى العرش مكين مطاع ثم امين» كه در حقيقت اين آيه تضمينى بود كه جايگاه من در بساط قرب الهى بوده و نفوذ و قدرتم همواره محفوظ خواهد ماند. «كنت اخشى سوء العاقبه فامنت ان شاء الله بقوله تعالى ذى قوه عند ذى العرش مكين» نكته تكان دهنده خوف امين وحى الهى از سوء عاقبت خودش مى باشد و آموزنده آن كه با وصف اين كه آيه شريفه بشارت، حسن عاقبت به او مى دهد باز آرامش خاطر خود را با تعليق بر مشيت الهى و به همراه (انشاء الله) بيان مى كند و انصاف كه هر دو مطلب شايان اهميت و قابل توجه است.
نزديكان و مخصوصين از خانواده خود را بطور علنى و آشكار به سوى تو دعوت كرد و با فاميل خود در راه رضا و خوشنودى تو به جنگ و ستيز برخاست و در جهت زنده كردن دين تو از خويشان خود بريد.
هر سه جمله دعا، به يك سياق است و يك مطلب را توضيح مى دهد.
بنابراين از جمله ى اول چنين استفاده مى شود كه حتى نزديكان مخصوص آن حضرت با دعوت ايشان مخالف بودند، ولى رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم بدون رعايت پى آمدهاى مخالفت نزديكان از دعوت ايشان دست برنداشت. ناگفته پيدا است كه مخالفت با كسى اگر از نزديكان او صورت بگيرد اثر بيشترى در تبليغ عليه آن شخص دارد كه عامه ى مردم مى گويند: اينان كه از نزديكان او هستند او را بهتر از ما مى شناسند و شايد از اين جهت است كه با وجود مخالفين زيادى كه رسول الله داشتند و اذيت ها و آزارها بر او روا داشتند، نام هيچ يك به صراحت در قرآن ذكر نشده، مگر نام «ابولهب» كه عموى پيغمبر بود و از نزديكترين افراد بود به آن حضرت.
علامه «مجلسى» (رحمه الله) در بحار از «مناقب» ابن شهر آشوب نقل مى كند كه ابن عباس گويد: روزى رسول خدا وارد كعبه شد و شروع به نماز كرد ابوجهل گفت: «من يقوم الى هذا الرجل فيفسد عليه صلوته»؟ چه كسى حاضر است كه برخيزد و نماز اين مرد را باطل كند!؟ فقام ابن الزبعرى و تناول فرثا و دما و القى عليه ذلك» يكى از مشركين به نام «ابن الزبعرى» برخاست و مقدارى كثافت و خون تهيه كرد و حضرتش را به آن آلوده كرد! در اين ميان ابوطالب عليه السلام سر رسيد از ديدن اين منظره بسيار ناراحت شد و شمشيرش را از نيام كشيد، مشركين كه چنين ديدند همه فرار كردند پس جناب ابوطالب به غلامانش دستور داد كه پشت مبارك حضرت را از آلودگى تنظيف كنند و شستشويش دهند. و در روايت «بخارى» است كه چون حضرت سلام نماز را داد عرض كرد: «اللهم عليك الملا من قريش»: بار الها! شكايت اين گروه از قريش را به نزد تو مى آورم. «اللهم عليك ابا جهل بن هشام و عتبه بن ربيعه و شيبه بن ربيعه و عقبه بن ابى معيط و اميه بن خلف» را وى گويد: به خدايى كه جز او خدائى نيست آن روز رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم از هر كس نام برد ديدم در روز بدر كه كشته شده و پايش را گرفته و كشان كشان به طرف چاه مى برند، مگر «اميه بن خلف» كه در ميان زره اش ورم كرده بود و نمى شد كشيدش «فاقروه و القوا عليه الحجر»: لذا جنازه اش را در همان جا كه افتاده بود به جاى گذاشتند و سنگ بر آن ريختند و پس از پايان عمليات جنگى، رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم به كنار چاه بدر كه كشته ها را در ميان آن ريخته بودند ايستاد و فرمود: «بئس عشيره الرجل كنتم لنبيكم» چه فاميل بدى بوديد براى پيغمبر خودتان «كذبتمونى و صدقنى الناس»: ديگران نبوت مرا تصديق كردند ولى شما تكذيبم كرديد «و اخرجتمونى و آوانى الناس»: شما مرا از وطن و خانه ام بيرون كرديد و ديگران به من جا و پناه دادند: «و قاتلتمونى و نصرنى الناس»: شما با من به ستيز و جنگ برخاستيد و مردم ديگر مرا يارى كردند، سپس فرمود: «هل وجدتم ما وعد ربكم حقا فقد وجدت ما وعدنى ربى حقا»: من كه وعده ى پروردگارم را درباره ى خودم محقق يافتم آيا شما نيز آنچه را كه پروردگارتان به شما وعده داده بود محقق يافتيد؟
و در روايتى است كه اصحاب عرض كردند: «يا رسول الله اتنادى قوما قد ماتوا»؟ مردگان را صدا مى زنيد؟ فرمود: «ما انتم باسمع لما اقول منهم لكنهم لا يستطيعون ان يجيبونى»: شما شنواتر از آنان به آنچه مى گويم نيستيد و لكن آنان قدرت پاسخ دادن را ندارند. نويسنده گويد: در آيات شريفه كه در مكه نازل شده مكرر رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم در مقابل اذيت و استهزاء و انكار مشركين مورد تسلى حق قرار گرفته و خداى تعالى به رسولش وعده فرموده كه مشركين و مخالفين را در دنيا به سزاى كردارشان برساند پيش از عالم آخرت از جمله: آيات شريفه ى سوره ى الطارق است كه مى فرمايد: «انهم يكيدون كيدا و اكيد كيدا فمهل الكافرين امهلهم رويدا» كه ابن عباس گفت اين آيات وعده ى عذاب الهى است و از كلمه ى رويدا استفاده مى شود كه زمان اندكى ميان نزول اين آيات و عذاب الهى خواهد بود و اين چنين شد كه پس از اندك زمانى واقعه ى بدر پيش آمد كرد كه چندين نفر از صناديد قريش به دست مسلمانان كشته شدند و از جمله ى آنان راس و رئيس كفر و نفاق ابوجهل بود كه در آيات سوره ى علق نيز تهديد او آمده است آن جا كه مى فرمايد: «كلا لئن لم ينته لنسفعا بالناصيه ناصيه كاذبه خاطئه» اگر از كارهايش باز نايستد هر آينه قطعا و يقينا موى جلو سرش را گرفته و سخت به كشيمش پيشانيى دروغگوى خطاكار. و از معجزات بسيار روشن قرآن تحقق يافتن، اين تهديد درباره ى ابوجهل است كه در روز بدر «ابن مسعود» كه از دست او كتك سختى خورده بود و آزار بسيار ديده بود او را به سزاى عملش رساند، داستان او از اين قرار بود:
كه در روايت است چون سوره ى «الرحمن» نازل شد رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم فرمود: چه كسى اين ماموريت را مى پذيرد كه اين سوره را بر روساى قريش بخواند «فتثاقلوا»، مسلمانان در پذيرش اين ماموريت سنگينى ورزيدند «ابن مسعود» برخاست و عرض كرد: من آماده ى قبول اين وظيفه هستم رسول خدا او را فرمود: كه بنشين و دوباره پيشنهاد قبلى را تكرار فرمودند بجز «ابن مسعود» كسى برنخاست و بالاخره بار سوم كه آمادگى خود را اعلام كرد رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم اجازه اش فرمود و جهت اين كه رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم به او اجازه نمى داد آن بود كه «ابن مسعود» بسيار ضعيف و كوچك اندام بود و پيغمبر علاقمند بود كه او بماند و اين نحو ماموريت سنگين را نپذيرد «و كان صلى الله عليه و آله و سلم يبقى عليه لما كان يعلم من ضعفه و صغر جثته» «ابن مسعود» روانه شد تا رسيد به مسجد، ديد كه مشركين در گرد كعبه جمعند شروع كرد به خواندن آيات، ابوجهل برخاست چنان سيلى بر صورت «ابن مسعود» نواخت كه پرده گوشش پاره شد و خون جارى شد.
«ابن مسعود» بازگشت در حالى كه اشك از چشمهايش سرازير بود و مى گريست رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم كه چشمش به آن حالت خون آلود «ابن مسعود» افتاد قلب مباركش بر او رقت كرد و با حالت افسردگى و غصه سر بزير انداخت «فلما رآه صلى الله عليه و آله و سلم رق قلبه و اطرق راسه مهموما فاذا جبرئيل جاء ضاحكا مستبشرا فقال يا جبرائيل تضحك و يبكى ابن مسعود؟ فقال سيعلم» در همان حال كه رسول خدا مهموم و غمناك سر بزير بود ناگهان ديد كه جبرئيل خندان و شادان ظاهر شد. فرمود: جبرئيل تو مى خندى در حالى كه ابن مسعود دارد گريه مى كند؟ عرض كرد: بزودى سر خنده من معلوم خواهد شد.
چيزى نگذشت كه روز «بدر» فرا رسيد «ابن مسعود» خواهش كرد كه رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم اجازه بفرمايد تا او نيز سهمى در اين جهاد داشته باشد و خوشه اي از اين خرمن فيض بردارد رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم او را فرمود نيزه اي را بردار و در ميان زخميها بگرد هر كه را ديدى كه رمقى دارد و نمرده است او را بكش كه با همين عمل خداى تعالى اجر و پاداش مجاهدين را به تو مرحمت مى فرمايد: «خذ رمحك و التمس فى الجرحى من كان له رمق فاقتله فانك تنال ثواب المجاهدين» «ابن مسعود» نيزه اش را برداشت و در ميان كشتگان قدم مى زد و آنان را بررسى مى كرد ناگاه ديد كه ابوجهل افتاده و همچون گاو خرخر مى كند با اين وصف ترسيد مبادا نيرويى داشته باشد كه از خود دفاع كند و به ابن مسعود آزارى برساند «فخاف ان تكون به قوه فيوذيه فوضع الرمح على منخره من بعيد فطعنه» نيزه اش را از دور بر گلوى او گذاشت و فشار داد ديد كه قدرت دفاع ندارد «فلما عرف عجزه قال فوضعت رجلى على عنقه» همين كه مطمئن شد ناتوان است گويد پايم را بر گردنش گذاشتم و گفتم ديدى كه خدا ذليلت كرد اي دشمن خدا؟ گفت: به چه ذليلم كرد؟ مگر عار است كه كسى شما را بكشد «اعار على رجل قتلتموه» سپس گفت: اگر غير كشاورز مرا كشته بود افتخار بيشترى نصيبم مى شد و هيچ نقصى در كارم نبود «لو غير اكار قتلنى لكان اعظم لشانى و لم يكن على نقص» سپس پرسيد: پيروزى با كه باشد؟ جنگ به نفع ما پايان يافت يا بر زيان ما؟ «ابن مسعود» گفت: به نفع خدا و رسولش، پرسيد: آن اشخاص بلند قامت كه ما را مى كشتند و اسير مى كردند چه كسانى بودند، گفت: آنان فرشتگان بودند گفت: آنان بر ما پيروز شدند نه شما «هم الذين غلبونا لا انتم» پناه به خدا بايد برد كه شقاوت آدمى تا چه حد مى رسد كه با ديدن اين آيات نيز ايمان نمى آورد و هم چنان بر كفر باقى مى ماند سپس «ابن مسعود» بر روى سينه او نشست تا سرش را ببرد، گفت اي چوپانك! بر جاى بلند قرار گرفته اي «لقد ارتقبت يا رويعى الغنم مرتقى عظيما» «ابن مسعود» گويد: شمشيرم را فرود آوردم تا سرش را جدا كنم كارى انجام نداد و ابوجهل تف بر صورتم انداخت و گفت شمشير مرا بگير و سرم را به آن جدا كن ولى از پائين گردن ببر تا هيبت بيشترى در نظر پيغمبر داشته باشد و پيام مرا به او برسان كه من در طول عمرم با تو دشمن بودم و امروز دشمن ترم، چون اين پيام به همراه سر بريده اش، به خدمت پيغمبر صلى الله عليه و آله و سلم رسيد فرمود: همان گونه كه من گرامى ترين پيامبرانم و امتم گرامى ترين امت ها است. فرعون، اين امت نيز سخت ترين فرعونهاست، زيرا فرعون موسى را چون موج دريا گرفت و خواست غرق شود گفت: «آمنت انه لا اله الا الذى آمنت به بنو اسرائيل» ولى فرعون اين امت دم مرگ عداوت و كفرش افزونتر شد. به هر حال «ابن مسعود» خندان بود و مى گفت: «يا محمد اذن باذن لكن الراس ها هنا مع الاذن مقطوع» يا رسول الله! گوشى در مقابل گوشى با اين تفاوت كه اين گوش بر سر از تن جدا شده است و بعضى گفته اند: كه «ابن مسعود» موى جلوى سر ابوجهل را گرفته و مى كشيد و شايد هر دو نقل صحيح باشد و مسافتى را با نخ و مسافت ديگر را با موى پيشانى كشيده باشد تا تهديد الهى تحقق يابد «لنسفعا بالناصيه»
نزديكانش را كه انكار حق داشتند از خود دور كرد و بيگانگان را كه پذيراى حق بودند به خود نزديك كرد. ابولهب كه عموى پيغمبر بود در كتاب آسمانيش مورد نفرين و نفرت قرار گرفت و سلمان فارسى به افتخار «سلمان من اهل البيت» مفتخر گرديد و بر اين اساس اميرالمومنين عليه السلام فرمود: «ان ولى محمد من اطاع الله و ان بعدت لحمته و ان عدو محمد من عصى الله و ان قربت قرابته»: همانا دوست محمد صلى الله عليه و آله و سلم كسى است كه اطاعت خداى تعالى كند هر چند خويشاوندى دورى داشته باشد و دشمن «محمد» صلى الله عليه و آله و سلم كسى است كه نافرمانى خداى تعالى كند هر چند از خويشان آن حضرت باشد و همه ى اولياء و ائمه دين عليهم السلام بر اين اساس دعوت داشتند و اصولا مقام ولايت همين اقتضا را دارد كه حب نفس و دعوت به نفس در كار نباشد وگرنه ولى حق نخواهد بود. در «زيارت جامعه» مى خوانيم: «الى الله تدعون و عليه تدلون» چه بسيار رواياتى كه در اين زمينه از پيشوايان دين رسيده است، ولى متاسفانه هواهاى نفسانى و حيله هاى شيطانى مانع از تدبر در آنهاست امام محمد باقر عليه السلام بر حسب روايت «كافى» به جابر فرمود: «يا جابر ايكتفى من ينتحل التشيع ان يقول بحبنا اهل البيت»! كسانى كه نام خود را شيعه گذاشته و دعوى دوستى ما كرده اند نبايد به همين ادعا اكتفا كنند بله بايد بدانند كه دوستان و پيروان ما كسانى خواهند بود كه شعار آنها تقوى بوده و فرمان بردار باشند «و لا يعرفون يا جابر الا بالتواضع...» و راه شناختن آنان فروتنى و شكسته نفسى و دوستى و امانت و به ياد خدا بودن و نماز و روزه داشتن و احسان به والدين كردن است، رعايت حقوق همسايگان، حمايت از بيچارگان، دستگيرى از پا افتادگان همدردى دردمندان و بينوايان نوازش كردن يتيمان است، راست گفتن و قرآن شريف را خواندن و دستورات آن را بكار بستن است زبان خود را جز از خيرخواهى نگهداشتن براى بندگان خدا خير خواستن و پناهگاه دوستان بودن است جابر گفت: يابن رسول الله اگر اينها اوصاف شيعيان باشد پس من بايد اقرار و اعتراف كنم كه كسى را به اين صفات نمى شناسم فرمود: جابر من هم بايد بگويم و كسى را در اشتباه نگذارم هرگز گمان نكنى كه دعوى دوستى ما به اين سادگى باشد كه مردى بگويد، من على را دوست مى دارم و به وى ارادت مى ورزم ولى هيچ اثرى و عملى نشان ندهد گفتارش پذيرفته شود و سند شيعه بودن به او داده شود بالاتر از مقام علوى مقام مقدس نبوى است و پيغمبر صلى الله عليه و آله و سلم از على عليه السلام بزرگتر و رفعت درجه اش بيشتر است اگر كسى بگويد: من پيغمبر را دوست دارم و روش پيغمبر را نگيرد و دستورات او را پيروى نكند، هرگز سودمند نشود و اين دعوى از او نشنوند از خداى بترسيد و براى خدا كار كنيد كه خدا را با كسى خويشاوندى نيست «ليس بين الله و بين احد قرابه»: محبوبترين بندگان و نزديكترين مردمان در پيشگاه خداوند كسى است كه تقواى او بيشتر و فرمان او را بهتر بكار، بندد اي جابر: خدا را شاهد مى گيرم كه تقرب خداوند جز به فرمانبردارى و پرهيزكارى حاصل نخواهد شد در دست ما هرگز برات آزادى از آتش دوزخ نيست كه به افراد ببخشيم و هيچ كس را بر خدا حجت نيست: «ليس معنا برائه من النار و لا لاحد على الله حجه من اطاع الله فهو لنا ولى و من عصى الله فهو لنا عدو و لا تنال و لا يتنال الا بالتقوى» بلى هر كس مطيع و فرمانبردار خدا باشد، دوست ما خواهد بود و هر كس خداى را نافرمانى كند دشمن ما است و كوتاه سخن ولايت و محبت ما نصيب كسى خواهد بود كه پرهيزكار و نيكوكار باشد.
تا قيامت صوفى ار مى مى كند
تا نياشامد كجا مستى كند
