اخلاق خوبان، ص: 74
و تواضع، خصيصه بندگان شايسته حق است. لذا خداوند وقتی كه از ايشان ياد می كند، از كرنش و خضوع ايشان سخن می گويد.
«1»
می فرمايد: اثر سجود در چهره آنان آفتابی و آشكار است.
اثر سجود نه يعنی جای مهر بر پيشانی.
جای مهر كه بر پيشانی حك می شود اثر و تاثير مهر است و نه سجود.
به ديگر سخن، همچنانكه مهر بر انسان تاثير خود را می گذارد، سجود نيز كمتر از آن نيست، و خاصيت خاص خود را خواهد داشت.
و خاصيت سجود و اثر آن، خشوع و خشيت و تواضع است.
و اساساً، كسی كه به خاك می افتد خاكسار است. و گردن فرازی نمی كند. و گرنه ساجد نيست.
بسياری سجده می روند، اما ساجد نيستند. لذا قرآن كريم می فرمايد:
؛ يعنی آنچنانكه اولياء خداوند سجده می كنند شما نيز سجده كنيد.
همچنانكه می فرمايد:؛ همچون ركوع كنندگان ركوع كنيد.
ركوع همانند سجود موجبات خشوع و افتادگی را فراهم می كند.
و در حقيقت ثمره نماز در خشوع و خضوع است، و مظهر آن ركوع و سجود می باشد. لذا می گويد: همچون ركوع كنندگان و سجودكنندگان، ركوع و سجده كنيد. و نمی فرمايد: همچون قيام كنندگان قيام كنيد، با آنكه در نماز قيام هم وجود دارد، و اساساً نماز با قيام آغاز می شود.
ولی در حقيقت اگر قيام نيز هست برای آنست كه ركوع و سجود آدمی
______________________________ (1) فتح/ 29.
