اخلاق خوبان، ص: 179

خدا و شيطان

دنيا چيزی شبيه به يك بازار است، و انسان ها به بازاريان می مانند. و كار بازاريان تجارت است. و تجارت چيزی جز داد و ستد نيست. و داد و ستدها همانند مثلث دارای سه زاويه اند. چرا كه انسان، گاه، آنچه می دهد به مراتب بيشتر از آنست كه به كف می آورد. و در حقيقت آنچه به كف آورده است چيزی خُرد و ناچيز و آنچه از دست داده است افزون و گزاف است.

جلال الدين برای تصوير بيشتر اين گونه داد و ستدهای پُر زيان حكايتی نغز و خوش آورده است، می گويد: مردی از كوچكی گِل خواره بود، و به همين عادت، بزرگ شده، و در بزرگی نيز به دور از چشم ديگران از خاك باغچه و يا ديوار و يا هر كجای ديگر می خورد، روزی به مغازه عطا رفت تا قدری قند خريداری كند.