وَ كَانَ مِنْ دُعَائِهِ عَلَيْهِ السَّلَامُ إِذَا اعْتَرَفَ بِالتَّقْصِيرِ عَنْ تَأْدِيَةِ الشُكْرِ
نعمت بخشا، چگونه شكر اين همه نعمت تو را گويم و با چنين عجزى، رضاى تو جويم؟
﴿1﴾
اللَّهُمَّ إِنَّ أَحَداً لَا يَبْلُغُ مِنْ شُكْرِكَ غَايَةً إِلَّا حَصَلَ عَلَيْهِ مِنْ إِحْسَانِكَ مَا يُلْزِمُهُ شُكْراً .
(1) بىشريكا، هيچكس را آن توان نيست تا به نهايت سپاس و شكر تو رسد، مگر اينكه در همان زمان، احسان ديگرى از تو، به او خواهد رسيد كه بر او شكر و سپاسى ديگر واجب مىگردد.
﴿2﴾
وَ لَا يَبْلُغُ مَبْلَغاً مِنْ طَاعَتِكَ وَ إِنِ اجْتَهَدَ إِلَّا كَانَ مُقَصِّراً دُونَ اسْتِحْقَاقِكَ بِفَضْلِكَ
(2) چنين كسى هر چند كوشد به غايت طاعت از تو نتواند رسيد و در برابر آن، و فضل و احسانت، روى عجز و انكسار بر خاك سايد.
﴿3﴾
فَأَشْكَرُ عِبَادِكَ عَاجِزٌ عَنْ شُكْرِكَ ، وَ أَعْبَدُهُمْ مُقَصِّرٌ عَنْ طَاعَتِكَ
(3) بىنيازا، سپاسگوترين بندگان تو، از شكر تو عاجز، و عابدترين ستايندگان تو از طاعت تو ناتوان باشند.
﴿4﴾
لَا يَجِبُ لِأَحَدٍ أَنْ تَغْفِرَ لَهُ بِاسْتِحْقَاقِهِ ، وَ لَا أَنْ تَرْضَى عَنْهُ بِاسْتِيجَابِهِ
(4) هيچكس را آن سزاوارى نيست تا مورد آمرزش تو قرار گيرد، و هيچ كس را آن شايستگى نيست تا جلب رضايت تو كند.
﴿5﴾
فَمَنْ غَفَرْتَ لَهُ فَبِطَوْلِكَ ، وَ مَنْ رَضِيتَ عَنْهُ فَبِفَضْلِكَ
(5) معبودا، آنكس را كه بيامرزى بر او منت نهادهاى، و از هر كس كه تو خشنود شوى، بر او احسان فرمودهاى.
﴿6﴾
تَشْكُرُ يَسِيرَ مَا شَكَرْتَهُ ، وَ تُثِيبُ عَلَى قَلِيلِ مَا تُطَاعُ فِيهِ حَتَّى كَأَنَّ شُكْرَ عِبَادِكَ الَّذِي أَوْجَبْتَ عَلَيْهِ ثَوَابَهُمْ وَ أَعْظَمْتَ عَنْهُ جَزَاءَهُمْ أَمْرٌ مَلَكُوا اسْتِطَاعَةَ الِامْتِنَاعِ مِنْهُ دُونَكَ فَكَافَيْتَهُمْ ، أَوْ لَمْ يَكُنْ سَبَبُهُ بِيَدِكَ فَجَازَيْتَهُمْ
(6) بنده نوازا، تو بر هر كردار ناچيزى و اطاعت بىمقدارى، پاداش بسيار مىدهى. كار نيكوى هر كس به اراده و خواست خودش بود كه مىتوانسته چنين كنند يا نكنند، اما تو جزاى نيكو و ناگسسته به همه مىبخشى.
﴿7﴾
بَلْ مَلَكْتَ يَا إِلَهِي أَمْرَهُمْ قَبْلَ أَنْ يَمْلِكُوا عِبَادَتَكَ ، وَ أَعْدَدْتَ ثَوَابَهُمْ قَبْلَ أَنْ يُفِيضُوا فِي طَاعَتِكَ ، وَ ذَلِكَ أَنَّ سُنَّتَكَ الْإِفْضَالُ ، وَ عَادَتَكَ الاحسان ، وَ سَبِيلَكَ الْعَفْوُ
(7) قدرتمندا، نه چنين باشد، بلكه تو بر نيك و بد هر كس قادر بودى حتى پيش از آنكه آنان ياراى انجام نيك و بد داشته باشند. براى آنان پاداش قرار دادى، حتى پيش از آنكه سر به فرمان تو گذارند. زيرا كه تو احسانگر و منعم و خطابخش و جرمپوشى.
﴿8﴾
فَكُلُّ الْبَرِيَّةِ مُعْتَرِفَةٌ بِأَنَّكَ غَيْرُ ظَالِمٍ لِمَنْ عَاقَبْتَ ، وَ شَاهِدَةٌ بِأَنَّكَ مُتَفَضَّلٌ عَلَى مَنْ عَافَيْتَ ، وَ كُلٌّ مُقِرٌّ عَلَى نَفْسِهِ بِالتَّقْصِيرِ عَمَّا اسْتَوْجَبْتَ
(8) چنين است كه جمله آفريدگان يكدل و يكزبان گويند كه: تو هر كس را كيفر دهى بىظلم و ستم دهى. آنان همه گواهند كه اگر به كسى از بدى ايمنى دهى، در حق او بسيار احسان نمودهاى. همه، اى قادر متعال، به عجز خويش در شكر و سپاس از تو اعتراف دارند.
﴿9﴾
فَلَوْ لَا أَنَّ الشَّيْطَانَ يَخْتَدِعُهُمْ عَنْ طَاعَتِكَ مَا عَصَاكَ عَاصٍ ، وَ لَوْ لاَ أَنَّهُ صَوَّرَ لَهُمُ الْبَاطِلَ فِي مِثَالِ الْحَقِّ مَا ضَلَّ عَنْ طَرِيقِكَ ضَالٌّ
(9) بدينسان اگر شيطان آنان را از راه اطاعت و هدايت تو گمراه نسازد، هيچ گناهكارى، در پى گناه نرود. اگر او ناحق و ناراست را به شكل زيباى حق و راست، نمىآراست، هيچ گمراهى دل به بيراهه نمىداد.
﴿10﴾
فَسُبْحَانَكَ مَا أَبْيَنَ كَرَمَكَ فِي مُعَامَلَةِ مَنْ أَطَاعَكَ أَوْ عَصَاكَ تَشْكُرُ لِلْمُطِيعِ مَا أَنْتَ تَوَلَّيْتَهُ لَهُ ، وَ تُمْلِي لِلْعَاصِي فِيما تَمْلِكُ مُعَاجَلَتَهُ فِيهِ .
(10) سبحانا، پاكى تراست. وه كه چه كرم و نعمتت بر آن كس كه مطيع تو شد، و يا كفران نمود، آشكار است. توئى كه فرمانبردار را با آنچه آماده ساختهاى، پاداش مىدهى، و نافرمان و عصيانگر را به قدرت شكيب خويش، فرصت رحمت و استغفار مىبخشى. به هر يك از آن دو گروه، پاداش و كيفرى مىدهى كه شايسته چنان پاداش و كيفر هستند،
﴿11﴾
أَعْطَيْتَ كُلًّا مِنْهُمَا مَا لَمْ يَجِبْ لَهُ ، وَ تَفَضَّلْتَ عَلَى كُلٍّ مِنْهُمَا بِمَا يَقْصُرُ عَمَلُهُ عَنْهُ .
(11) و بر هر يك از آنان چنان نعمت دادهاى كه كردارشان در برابر آن احسان ناچيز نباشد.
﴿12﴾
وَ لَوْ كَافَأْتَ الْمُطِيعَ عَلَى مَا أَنْتَ تَوَلَّيْتَهُ لَأَوْشَكَ أَنْ يَفْقِدَ ثَوَابَكَ ، وَ أَنْ تَزُولَ عَنْهُ نِعْمَتُكَ ، وَ لَكِنَّكَ بِكَرَمِكَ جَازَيْتَهُ عَلَى الْمُدَّةِ الْقَصِيرَةِ الْفَانِيَةِ بِالْمُدَّةِ الطَّوِيلَةِ الْخَالِدَةِ ، وَ عَلَى الْغَايَةِ الْقَرِيبَةِ الزَّائِلَةِ بِالْغَايَةِ الْمَدِيدَةِ الْبَاقِيَةِ .
(12) بعيد و دور نبود كه مومن به پاداش عظيم تو نوميد گردد، و اجر خويش از كف دهد، اما تو به فضل خويش كردار خرد و ناچيز دنيائى او را به پاداش عظيم آخرت اجر بخشيدى.
﴿13﴾
ثُمَّ لَمْ تَسُمْهُ الْقِصَاصَ فِيما أَكَلَ مِنْ رِزْقِكَ الَّذِي يَقْوَى بِهِ عَلَى طَاعَتِكَ ، وَ لَمْ تَحْمِلْهُ عَلَى الْمُنَاقَشَاتِ فِي الآْلَاتِ الَّتِي تَسَبَّبَ بِاسْتِعْمَالِهَا إِلَى مَغْفِرَتِكَ ، وَ لَوْ فَعَلْتَ ذَلِكَ بِهِ لَذَهَبَ بِجَمِيعِ مَا كَدَحَ لَهُ وَ جُمْلَةِ مَا سَعَى فِيهِ جَزَاءً لِلصُّغْرَى مِنْ أَيَادِيكَ وَ مِنَنِكَ ، وَ لَبَقِيَ رَهِيناً بَيْنَ يَدَيْكَ بِسَائِرِ نِعَمِكَ ، فَمَتَى كَانَ يَسْتَحِقُّ شَيْئاً مِنْ ثَوَابِكَ لَا مَتَي
(13) پس تو، رزق بهاى روزىات را كه او خورده طلب نكردهاى، و در بهرهمندى از وسايل و لوازمى كه از آنها سود مىبرد تا به تو نزديك شود، بر او سخت و تنگ نگرفتهاى. اگر تو چنين مىكردى، رنج عبادت و سعى اطاعتش، در برابر كوچكترين احسان تو، هيچ مىشد، و در گرو نعمتهاى ديگر تو بود. حال كه احوال چنين است، پس كيست كه سزاوار پاداش تو شود؟ هيچ كس! در چه زمانى؟ هرگز!
﴿14﴾
هَذَا يَا إِلَهِي حَالُ مَنْ أَطَاعَكَ ، وَ سَبِيلُ مَنْ تَعَبَّدَ لَكَ ، فَأَمَّا الْعَاصِي أَمْرَكَ وَ الْمُوَاقِعُ نَهْيَكَ فَلَمْ تُعَاجِلْهُ بِنَقِمَتِكَ لِكَيْ يَسْتَبْدِلَ بِحَالِهِ فِي مَعْصِيَتِكَ حَالَ الْإِنَابَةِ إِلَى طَاعَتِكَ ، وَ لَقَدْ كَانَ يَسْتَحِقُّ فِي أَوَّلِ مَا هَمَّ بِعِصْيَانِكَ كُلَّ مَا أَعْدَدْتَ لِجَمِيعِ خَلْقِكَ مِنْ عُقُوبَتِكَ .
(14) برترا، اين روى و روز كسى است كه از تو اطاعت كرده، و آئين كسى است كه در بندگىات كوشيده. اما آن كس كه در فرمان تو عصيان كرده و ميل به خلاف نموده، تو در كيفر چنين خطاكارى هم شتاب نكردى. شايد كه روى از گناه برتابد و به انابت ميل كند. هر چند كه در نخستين نافرمانى سزاوار تمام كيفرهاى رنجآور و عظيم كه براى بندگان نافرمان خويش آماده كردهاى، مىشد، اما باز به او مهلت دادى.
﴿15﴾
فَجَمِيعُ مَا أَخَّرْتَ عَنْهُ مِنَ الْعَذَابِ وَ أَبْطَأْتَ بِهِ عَلَيْهِ مِنْ سَطَوَاتِ النَّقِمَةِ وَ الْعِقَابِ تَرْكٌ مِنْ حَقِّكَ ، وَ رِضًى بِدُونِ وَاجِبِكَ
(15) بدينسان هر كيفر تلخى كه برايش به تاخير افتاد، و هر عذابى كه از او دور شد، همه دليل بر گذشت تو و رضايت به كمترين شكر تو بود.
﴿16﴾
فَمَنْ أَكْرَمُ يَا إِلَهِي مِنْكَ ، وَ مَنْ أَشْقَى مِمَّنْ هَلَكَ عَلَيْكَ لَا مَنْ فَتَبَارَكْتَ أَنْ تُوصَفَ إِلَّا بِالْإِحْسَانِ ، وَ كَرُمْتَ أَنْ يُخَافَ مِنْكَ إِلَّا الْعَدْلُ ، لَا يُخْشَى جَوْرُكَ عَلَى مَنْ عَصَاكَ ، وَ لَا يُخَافُ إِغْفَالُكَ ثَوَابَ مَنْ أَرْضَاكَ ، فَصَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ ، وَ هَبْ لِي أَمَلِي ، وَ زِدْنِي مِنْ هُدَاكَ مَا أَصِلُ بِهِ إِلَي التَّوْفِيقِ فِي عَمَلِي ، إِنَّكَ مَنَّانٌ كَرِيمٌ .
(16) كريما، كيست كه در عزت و كرم، به والائى تو رسد؟ كيست نگونبختتر از آن كس كه خشنودى تو نخواهد؟ هيچ كس! چه كسى؟ هيچ كس!
عزيزا، تو برتر از آنى كه جز به احسان وصف شوى. پاكتر از آنى كه جز از عدل تو از چيز ديگرى بيمناك شوند. از آن نمىترسيم كه به عاصيان ستم كنى، و يا آنانكه در رضايت تو كوشيدهاند، پاداش دهى، بلكه همه از عدل دادگرانه تو بيمناكند.
الهى، درود تو بر «محمد» و خاندان او باد.
دعا پذيرا، آرزويم برآورده ساز، و چنان كن كه هدايتت بر من فزونى گيرد و به يارى آن در كردار نيك و رضاى تو بيشتر كوشم و بيگمان كه تو بسيار نعمتبخش بزرگوارى.