وَ كَانَ مِنْ دُعَائِهِ عَلَيْهِ السَّلَامُ إِذَا اعْتَرَفَ بِالتَّقْصِيرِ عَنْ تَأْدِيَةِ الشُكْرِ
در اقرار به ناتوانى از اداء شكر
﴿1﴾
اللَّهُمَّ إِنَّ أَحَداً لَا يَبْلُغُ مِنْ شُكْرِكَ غَايَةً إِلَّا حَصَلَ عَلَيْهِ مِنْ إِحْسَانِكَ مَا يُلْزِمُهُ شُكْراً .
(1) بار خدايا! كسى به پايان شكر و سپاس نمىرسد جز آنكه از احسان و نيكىات چيزى برايش فراهم مىآيد كه او را به شكرى ديگر وادار مىگرداند،
﴿2﴾
وَ لَا يَبْلُغُ مَبْلَغاً مِنْ طَاعَتِكَ وَ إِنِ اجْتَهَدَ إِلَّا كَانَ مُقَصِّراً دُونَ اسْتِحْقَاقِكَ بِفَضْلِكَ
(2) و هر چه كوشش نمايد به حدى از طاعتت نخواهد رسيد جز آنكه در برابر استحقاق تو بر اثر فضل و احسانت عاجز و ناتوان است،
﴿3﴾
فَأَشْكَرُ عِبَادِكَ عَاجِزٌ عَنْ شُكْرِكَ ، وَ أَعْبَدُهُمْ مُقَصِّرٌ عَنْ طَاعَتِكَ
(3) سپاسگزارترين بندگانت از سپاست، و پرستندهترين آنان از فرمانبرداريت ناتوان است.
﴿4﴾
لَا يَجِبُ لِأَحَدٍ أَنْ تَغْفِرَ لَهُ بِاسْتِحْقَاقِهِ ، وَ لَا أَنْ تَرْضَى عَنْهُ بِاسْتِيجَابِهِ
(4) كسى شايستگى آمرزش تو، و سزاوار خشنودى تو نمىباشد،
﴿5﴾
فَمَنْ غَفَرْتَ لَهُ فَبِطَوْلِكَ ، وَ مَنْ رَضِيتَ عَنْهُ فَبِفَضْلِكَ
(5) هر كه را بيامرزى از انعام تو، و از هر كه خشنود گردى از احسان تو است.
﴿6﴾
تَشْكُرُ يَسِيرَ مَا شَكَرْتَهُ ، وَ تُثِيبُ عَلَى قَلِيلِ مَا تُطَاعُ فِيهِ حَتَّى كَأَنَّ شُكْرَ عِبَادِكَ الَّذِي أَوْجَبْتَ عَلَيْهِ ثَوَابَهُمْ وَ أَعْظَمْتَ عَنْهُ جَزَاءَهُمْ أَمْرٌ مَلَكُوا اسْتِطَاعَةَ الِامْتِنَاعِ مِنْهُ دُونَكَ فَكَافَيْتَهُمْ ، أَوْ لَمْ يَكُنْ سَبَبُهُ بِيَدِكَ فَجَازَيْتَهُمْ
(6) عمل اندكى كه بپذيرى را سپاس گفته، و به اطاعت و فرمانبردارى اندك پاداش مىدهى، كه گويا شكر بندگانت كه پاداششان را بر آن لازم گردانيدهاى، و جزاى ايشان را بزرگ نمودهاى، كارى است كه بىعنايتت بر امتناع و بازايستادن از آن قدرت دارند، پس از اينرو آنها را پاداش دادهاى، يا سبب آن سپاسگزارى به دست تو نبوده، و از اينرو اينان را جزا دادهاى.
﴿7﴾
بَلْ مَلَكْتَ يَا إِلَهِي أَمْرَهُمْ قَبْلَ أَنْ يَمْلِكُوا عِبَادَتَكَ ، وَ أَعْدَدْتَ ثَوَابَهُمْ قَبْلَ أَنْ يُفِيضُوا فِي طَاعَتِكَ ، وَ ذَلِكَ أَنَّ سُنَّتَكَ الْإِفْضَالُ ، وَ عَادَتَكَ الاحسان ، وَ سَبِيلَكَ الْعَفْوُ
(7) پروردگارا! اينگونه نيست، بلكه تو مالك و قادر ايشان بودهاى پيش از آنكه بر بندگيت توانا شوند، و پاداششان را آماده نمودهاى پيش از آنكه به فرمانبريت درآيند، و اين براى آنست كه طريقهى تو انعام، و روش تو احسان و نيكى، و راه تو عفو و گذشت است.
﴿8﴾
فَكُلُّ الْبَرِيَّةِ مُعْتَرِفَةٌ بِأَنَّكَ غَيْرُ ظَالِمٍ لِمَنْ عَاقَبْتَ ، وَ شَاهِدَةٌ بِأَنَّكَ مُتَفَضَّلٌ عَلَى مَنْ عَافَيْتَ ، وَ كُلٌّ مُقِرٌّ عَلَى نَفْسِهِ بِالتَّقْصِيرِ عَمَّا اسْتَوْجَبْتَ
(8) از اينرو همهى آفريدگان اعتراف دارند كه هر كه را كيفر دهى ستمكار نيستى، و گواهند هر كه را عافيت دادهاى دربارهى او احسان نمودهاى، و همه دربارهى خود به ناتوانى از آنچه سزاوار مىباشى اقرار دارند،
﴿9﴾
فَلَوْ لَا أَنَّ الشَّيْطَانَ يَخْتَدِعُهُمْ عَنْ طَاعَتِكَ مَا عَصَاكَ عَاصٍ ، وَ لَوْ لاَ أَنَّهُ صَوَّرَ لَهُمُ الْبَاطِلَ فِي مِثَالِ الْحَقِّ مَا ضَلَّ عَنْ طَرِيقِكَ ضَالٌّ
(9) و اگر شيطان آنان را از طاعت و پيرويت نفريبد گناهكارى تو را عصيان نمىكرد، و اگر او باطل و نادرستى را برايشان به صورت حق نشان نمىداد گمراهى از راهت گمراه نمىگشت.
﴿10﴾
فَسُبْحَانَكَ مَا أَبْيَنَ كَرَمَكَ فِي مُعَامَلَةِ مَنْ أَطَاعَكَ أَوْ عَصَاكَ تَشْكُرُ لِلْمُطِيعِ مَا أَنْتَ تَوَلَّيْتَهُ لَهُ ، وَ تُمْلِي لِلْعَاصِي فِيما تَمْلِكُ مُعَاجَلَتَهُ فِيهِ .
(10) پاك و منزهى، چه روشن است كرم و بزرگواريت در رفتار با كسى كه اطاعت و فرمانبرى كرده يا عصيان و نافرمانيت را نموده است، فرمانبردار را براى آنچه خود برايش آماده ساختهاى پاداش داده، و در كيفر گناهكار در آنچه انجام داده با توانائى مهلت مىدهى،
﴿11﴾
أَعْطَيْتَ كُلًّا مِنْهُمَا مَا لَمْ يَجِبْ لَهُ ، وَ تَفَضَّلْتَ عَلَى كُلٍّ مِنْهُمَا بِمَا يَقْصُرُ عَمَلُهُ عَنْهُ .
(11) به هر يك آنچه سزاوار آن نيستند را عطا فرموده، و بر هر يك آنچه اعمالشان از آن كوتاهست احسان نمودهاى.
﴿12﴾
وَ لَوْ كَافَأْتَ الْمُطِيعَ عَلَى مَا أَنْتَ تَوَلَّيْتَهُ لَأَوْشَكَ أَنْ يَفْقِدَ ثَوَابَكَ ، وَ أَنْ تَزُولَ عَنْهُ نِعْمَتُكَ ، وَ لَكِنَّكَ بِكَرَمِكَ جَازَيْتَهُ عَلَى الْمُدَّةِ الْقَصِيرَةِ الْفَانِيَةِ بِالْمُدَّةِ الطَّوِيلَةِ الْخَالِدَةِ ، وَ عَلَى الْغَايَةِ الْقَرِيبَةِ الزَّائِلَةِ بِالْغَايَةِ الْمَدِيدَةِ الْبَاقِيَةِ .
(12) و اگر فرمانبردار را بر آنچه تو او را بر آن وادار ساختهاى پاداش مىدادى، نزديك بود كه پاداش تو را نيابد، و نعمت و بخششت از دست او برود، ولى به كرم و بزرگواريت او را بر عمل در مدت كوتاه دنيا، به پاداش در مدت دراز هميشگى آخرت، و بر كردارى كه پايانش نزديك بوده و زائلنشدنى است، به پاداشى كه پايانش طولانى و جاودانه است پاداش دادهاى.
﴿13﴾
ثُمَّ لَمْ تَسُمْهُ الْقِصَاصَ فِيما أَكَلَ مِنْ رِزْقِكَ الَّذِي يَقْوَى بِهِ عَلَى طَاعَتِكَ ، وَ لَمْ تَحْمِلْهُ عَلَى الْمُنَاقَشَاتِ فِي الآْلَاتِ الَّتِي تَسَبَّبَ بِاسْتِعْمَالِهَا إِلَى مَغْفِرَتِكَ ، وَ لَوْ فَعَلْتَ ذَلِكَ بِهِ لَذَهَبَ بِجَمِيعِ مَا كَدَحَ لَهُ وَ جُمْلَةِ مَا سَعَى فِيهِ جَزَاءً لِلصُّغْرَى مِنْ أَيَادِيكَ وَ مِنَنِكَ ، وَ لَبَقِيَ رَهِيناً بَيْنَ يَدَيْكَ بِسَائِرِ نِعَمِكَ ، فَمَتَى كَانَ يَسْتَحِقُّ شَيْئاً مِنْ ثَوَابِكَ لَا مَتَي
(13) آنگاه از او در آنچه از روزى تو خورده و به وسيلهى آن بر طاعت و فرمانبريت توانائى يافته، عوض نخواستى، و او را در ابزارى كه به كار بردن آنها را وسيلهى رسيدن به آمرزش تو قرار داده سختگيرى ننمودهاى، و اگر با او چنين رفتارى مىكردى آنچه براى آن رنج كشيده و آنچه در آن كوشش نموده، در برابر كوچكترين احسانها و نعمتهايت از دست رفته بود، و در نزدت براى باقى نعمتهايت در گرو مىبود، پس كى چيزى از پاداشت را سزاوار است، نه، كى.
﴿14﴾
هَذَا يَا إِلَهِي حَالُ مَنْ أَطَاعَكَ ، وَ سَبِيلُ مَنْ تَعَبَّدَ لَكَ ، فَأَمَّا الْعَاصِي أَمْرَكَ وَ الْمُوَاقِعُ نَهْيَكَ فَلَمْ تُعَاجِلْهُ بِنَقِمَتِكَ لِكَيْ يَسْتَبْدِلَ بِحَالِهِ فِي مَعْصِيَتِكَ حَالَ الْإِنَابَةِ إِلَى طَاعَتِكَ ، وَ لَقَدْ كَانَ يَسْتَحِقُّ فِي أَوَّلِ مَا هَمَّ بِعِصْيَانِكَ كُلَّ مَا أَعْدَدْتَ لِجَمِيعِ خَلْقِكَ مِنْ عُقُوبَتِكَ .
(14) خدايا! اين حالت كسى است كه فرمانبردارى تو را كرده، و روش كسى است كه در بندگيت كوشيده، اما كسى كه امرت را به جاى نياورده و نهيت را مرتكب گشته، پس در كيفرش شتاب نكردى تا حال خود را در معصيتت به حال توبه و بازگشت به طاعتت تغيير دهد، و به راستى كه در اولين دفعهاى كه قصد نافرمانيت را نمود همهى كيفرهايت كه براى همهى آفريدگانت آماده ساختهاى را سزاوار مىگرديد.
﴿15﴾
فَجَمِيعُ مَا أَخَّرْتَ عَنْهُ مِنَ الْعَذَابِ وَ أَبْطَأْتَ بِهِ عَلَيْهِ مِنْ سَطَوَاتِ النَّقِمَةِ وَ الْعِقَابِ تَرْكٌ مِنْ حَقِّكَ ، وَ رِضًى بِدُونِ وَاجِبِكَ
(15) پس هر كيفرى را كه از او به تاخير انداختى، و هر عذاب خواركنندهاى كه از او بازداشتى، چشمپوشى از حق خود و خشنودى به كمتر از استحقاق خويش مىباشد.
﴿16﴾
فَمَنْ أَكْرَمُ يَا إِلَهِي مِنْكَ ، وَ مَنْ أَشْقَى مِمَّنْ هَلَكَ عَلَيْكَ لَا مَنْ فَتَبَارَكْتَ أَنْ تُوصَفَ إِلَّا بِالْإِحْسَانِ ، وَ كَرُمْتَ أَنْ يُخَافَ مِنْكَ إِلَّا الْعَدْلُ ، لَا يُخْشَى جَوْرُكَ عَلَى مَنْ عَصَاكَ ، وَ لَا يُخَافُ إِغْفَالُكَ ثَوَابَ مَنْ أَرْضَاكَ ، فَصَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ ، وَ هَبْ لِي أَمَلِي ، وَ زِدْنِي مِنْ هُدَاكَ مَا أَصِلُ بِهِ إِلَي التَّوْفِيقِ فِي عَمَلِي ، إِنَّكَ مَنَّانٌ كَرِيمٌ .
(16) خداوندا! كيست بزرگوارتر از تو، و كيست بدبختتر از كسى كه برخلاف رضاى تو تباه گردد، نه، كيست، زيرا تو بزرگترى از اينكه جز به احسان و نيكى وصف شوى، و پاك و منزهى از اينكه جز از عدلت بترسند، ترس از آن نيست كه بر كسى كه تو را معصيت كرده ستم كنى، و پاداش آنكه تو را خشنود گردانيده فروگذارى، پس بر محمد و خاندانش درود فرست و آرزويم را به من ببخشاى، و هدايت و راهنمائيت را بر من بيفزا، كه به وسيلهى آن به توفيق در اعمالم برسم، زيرا تو بسيار نعمتدهنده و بزرگوارى.