وَ كَانَ مِنْ دُعَائِهِ عَلَيْهِ السَّلَامُ إِذَا اعْتَرَفَ بِالتَّقْصِيرِ عَنْ تَأْدِيَةِ الشُكْرِ
دعاى حضرت هنگامى كه به تقصير از اداء شكر اعتراف مىنمود
﴿1﴾
اللَّهُمَّ إِنَّ أَحَداً لَا يَبْلُغُ مِنْ شُكْرِكَ غَايَةً إِلَّا حَصَلَ عَلَيْهِ مِنْ إِحْسَانِكَ مَا يُلْزِمُهُ شُكْراً .
(1) بار الها، كسى در طى مراحل شكر تو به سرمنزلى نمىرسد، مگر آنكه باز چندان از احسانت بر او فراهم مىآيد، كه او را به شكرى ديگر ملزم مىسازد.
﴿2﴾
وَ لَا يَبْلُغُ مَبْلَغاً مِنْ طَاعَتِكَ وَ إِنِ اجْتَهَدَ إِلَّا كَانَ مُقَصِّراً دُونَ اسْتِحْقَاقِكَ بِفَضْلِكَ
(2) و هر چند كوشش كند به درجهاى از طاعتت دست نمىيابد مگر آنكه در برابر استحقاق تو به علت فضلت مقصر باشد.
﴿3﴾
فَأَشْكَرُ عِبَادِكَ عَاجِزٌ عَنْ شُكْرِكَ ، وَ أَعْبَدُهُمْ مُقَصِّرٌ عَنْ طَاعَتِكَ
(3) پس شاكرترين بندگانت از شكر تو عاجز است و عابدترين ايشان از طاعتت مقصر است
﴿4﴾
لَا يَجِبُ لِأَحَدٍ أَنْ تَغْفِرَ لَهُ بِاسْتِحْقَاقِهِ ، وَ لَا أَنْ تَرْضَى عَنْهُ بِاسْتِيجَابِهِ
(4) هيچكس مستوجب آن نيست كه به علت استحقاقش او را بيامرزى يا به سبب سزاواريش، از او خشنود باشى.
﴿5﴾
فَمَنْ غَفَرْتَ لَهُ فَبِطَوْلِكَ ، وَ مَنْ رَضِيتَ عَنْهُ فَبِفَضْلِكَ
(5) پس هر كه بيامرزى از انعام و احسان توست و از هر كه خشنود شوى از تفضل توست.
﴿6﴾
تَشْكُرُ يَسِيرَ مَا شَكَرْتَهُ ، وَ تُثِيبُ عَلَى قَلِيلِ مَا تُطَاعُ فِيهِ حَتَّى كَأَنَّ شُكْرَ عِبَادِكَ الَّذِي أَوْجَبْتَ عَلَيْهِ ثَوَابَهُمْ وَ أَعْظَمْتَ عَنْهُ جَزَاءَهُمْ أَمْرٌ مَلَكُوا اسْتِطَاعَةَ الِامْتِنَاعِ مِنْهُ دُونَكَ فَكَافَيْتَهُمْ ، أَوْ لَمْ يَكُنْ سَبَبُهُ بِيَدِكَ فَجَازَيْتَهُمْ
(6) عمل كمى را كه بپذيرى جزاى فراوان مىبخشى و طاعت اندك را مزد مىدهى، تا آنجا كه گوئى شكر بندگانت - كه مزدشان را در برابر آن واجب كردهاى و جزاى ايشان را عظيم ساختهاى امرى است كه امتناع از آن تحت قدرت ايشان بوده، نه به دست تو و از اين سبب ايشان را پاداش دادهاى. يا گوئى سبب آن به دست تو نبوده و به اين جهت به ايشان اجر بخشيدهاى!
﴿7﴾
بَلْ مَلَكْتَ يَا إِلَهِي أَمْرَهُمْ قَبْلَ أَنْ يَمْلِكُوا عِبَادَتَكَ ، وَ أَعْدَدْتَ ثَوَابَهُمْ قَبْلَ أَنْ يُفِيضُوا فِي طَاعَتِكَ ، وَ ذَلِكَ أَنَّ سُنَّتَكَ الْإِفْضَالُ ، وَ عَادَتَكَ الاحسان ، وَ سَبِيلَكَ الْعَفْوُ
(7) (نه چنين است) بلكه تو- اى خداى من- مالك امر ايشان بودهاى پيش از آنكه ايشان مالك عبادت تو شوند و مزدشان را آماده كردهاى پيش از آنكه به طاعتت درآيند، و اين از آن جهت است كه آئين تو انعام و عادتت، احسان، و طريقتت عفو است،
﴿8﴾
فَكُلُّ الْبَرِيَّةِ مُعْتَرِفَةٌ بِأَنَّكَ غَيْرُ ظَالِمٍ لِمَنْ عَاقَبْتَ ، وَ شَاهِدَةٌ بِأَنَّكَ مُتَفَضَّلٌ عَلَى مَنْ عَافَيْتَ ، وَ كُلٌّ مُقِرٌّ عَلَى نَفْسِهِ بِالتَّقْصِيرِ عَمَّا اسْتَوْجَبْتَ
(8) از اين جهت همهى آفريدگان معترفند كه تو دربارهى هر كه عقوبتش كنى، ستم نكردهاى و گواهند كه هر كه را ببخشى دربارهاش تفضل فرمودهاى و همه دربارهى خويش به تقصير از آنچه سزاوار آنى معترفند،
﴿9﴾
فَلَوْ لَا أَنَّ الشَّيْطَانَ يَخْتَدِعُهُمْ عَنْ طَاعَتِكَ مَا عَصَاكَ عَاصٍ ، وَ لَوْ لاَ أَنَّهُ صَوَّرَ لَهُمُ الْبَاطِلَ فِي مِثَالِ الْحَقِّ مَا ضَلَّ عَنْ طَرِيقِكَ ضَالٌّ
(9) و از اين جهت اگر شيطان ايشان را از طاعتت نفريبد، هيچ نافرمانى، تو را عصيان نكند، و اگر شيطان باطل را در نظرشان به صورت حق مصور نسازد، هيچ گمراهى از راه تو منحرف نگردد.
﴿10﴾
فَسُبْحَانَكَ مَا أَبْيَنَ كَرَمَكَ فِي مُعَامَلَةِ مَنْ أَطَاعَكَ أَوْ عَصَاكَ تَشْكُرُ لِلْمُطِيعِ مَا أَنْتَ تَوَلَّيْتَهُ لَهُ ، وَ تُمْلِي لِلْعَاصِي فِيما تَمْلِكُ مُعَاجَلَتَهُ فِيهِ .
(10) پس منزهى تو، چه روشن و آشكار است كرم تو، در معاملهى كسى كه تو را اطاعت كرده يا عصيان نموده باشد، مطيع را در برابر آنچه خود برايش فراهم ساختهاى پاداش مىبخشى! و معصيت كار را در آنچه شتاب در بازخواستش به دست توست، مهلت مىدهى.
﴿11﴾
أَعْطَيْتَ كُلًّا مِنْهُمَا مَا لَمْ يَجِبْ لَهُ ، وَ تَفَضَّلْتَ عَلَى كُلٍّ مِنْهُمَا بِمَا يَقْصُرُ عَمَلُهُ عَنْهُ .
(11) به هر يك از آن دو چيزى عطا كردهاى كه مستوجب آن نبوده. و بر هر يك از ايشان تفضلى فرمودهاى كه عملش از آن قاصر است.
﴿12﴾
وَ لَوْ كَافَأْتَ الْمُطِيعَ عَلَى مَا أَنْتَ تَوَلَّيْتَهُ لَأَوْشَكَ أَنْ يَفْقِدَ ثَوَابَكَ ، وَ أَنْ تَزُولَ عَنْهُ نِعْمَتُكَ ، وَ لَكِنَّكَ بِكَرَمِكَ جَازَيْتَهُ عَلَى الْمُدَّةِ الْقَصِيرَةِ الْفَانِيَةِ بِالْمُدَّةِ الطَّوِيلَةِ الْخَالِدَةِ ، وَ عَلَى الْغَايَةِ الْقَرِيبَةِ الزَّائِلَةِ بِالْغَايَةِ الْمَدِيدَةِ الْبَاقِيَةِ .
(12) و اگر مطيع را بر مجرد عملش با آنكه تو خود او را بر آن گماشتهاى پاداش مىدادى، بيم آن بود كه ثواب تو را از كف بدهد. و نعمتت از او زايل گردد. ولى تو به كرم خود، او را در برابر مدت كوتاه فانى به مدتى طولانى و جاودانى و در مقابل عمل زودگذر به ثواب مستمر پاداش دادهاى
﴿13﴾
ثُمَّ لَمْ تَسُمْهُ الْقِصَاصَ فِيما أَكَلَ مِنْ رِزْقِكَ الَّذِي يَقْوَى بِهِ عَلَى طَاعَتِكَ ، وَ لَمْ تَحْمِلْهُ عَلَى الْمُنَاقَشَاتِ فِي الآْلَاتِ الَّتِي تَسَبَّبَ بِاسْتِعْمَالِهَا إِلَى مَغْفِرَتِكَ ، وَ لَوْ فَعَلْتَ ذَلِكَ بِهِ لَذَهَبَ بِجَمِيعِ مَا كَدَحَ لَهُ وَ جُمْلَةِ مَا سَعَى فِيهِ جَزَاءً لِلصُّغْرَى مِنْ أَيَادِيكَ وَ مِنَنِكَ ، وَ لَبَقِيَ رَهِيناً بَيْنَ يَدَيْكَ بِسَائِرِ نِعَمِكَ ، فَمَتَى كَانَ يَسْتَحِقُّ شَيْئاً مِنْ ثَوَابِكَ لَا مَتَي
(13) آنگاه در برابر رزقى كه از خوان نعمت تو خورده، تا به وسيلهى آن بر طاعتت نيرو گرفته از او مطالبهى عوض و بهاء نكردهاى، و در آلات و ابزارى كه استعمال آنها را وسيلهى رسيدن به آمرزشت قرار داده با او سختگيرى ننمودهاى. و اگر با او چنين رفتار كرده بودى يكسره حاصل دسترنجش و نتيجهى كوشش در برابر كوچكترين نعمتها و عطاياى تو از دست مىرفت و خود در پيشگاه تو براى ساير نعمتهايت در گرو مىماند پس در اين صورت كى چيزى از ثواب تو را استحقاق مىداشت؟! نه، (استحقاق نمىداشت) كى (استحقاق مىداشت)
﴿14﴾
هَذَا يَا إِلَهِي حَالُ مَنْ أَطَاعَكَ ، وَ سَبِيلُ مَنْ تَعَبَّدَ لَكَ ، فَأَمَّا الْعَاصِي أَمْرَكَ وَ الْمُوَاقِعُ نَهْيَكَ فَلَمْ تُعَاجِلْهُ بِنَقِمَتِكَ لِكَيْ يَسْتَبْدِلَ بِحَالِهِ فِي مَعْصِيَتِكَ حَالَ الْإِنَابَةِ إِلَى طَاعَتِكَ ، وَ لَقَدْ كَانَ يَسْتَحِقُّ فِي أَوَّلِ مَا هَمَّ بِعِصْيَانِكَ كُلَّ مَا أَعْدَدْتَ لِجَمِيعِ خَلْقِكَ مِنْ عُقُوبَتِكَ .
(14) اين: اى خداى من حال كسى است كه تو را اطاعت كرده باشد. و سرنوشت كسى است كه در عبادت كوشيده باشد، اما آن كس كه فرمان تو را عصيان كرده و نهى تو را مرتكب شده پس تو در انتقامش شتاب نكردهاى، تا مگر حال بازگشت به طاعت تو را بر حال نافرمانى تو برگزيند. حقا كه او در اولين لحظهاى كه بر نافرمانى تو همت گماشته هر عقوبتى را كه براى همهى آفريدگانت مهيا كردهاى مستوجب شده.
﴿15﴾
فَجَمِيعُ مَا أَخَّرْتَ عَنْهُ مِنَ الْعَذَابِ وَ أَبْطَأْتَ بِهِ عَلَيْهِ مِنْ سَطَوَاتِ النَّقِمَةِ وَ الْعِقَابِ تَرْكٌ مِنْ حَقِّكَ ، وَ رِضًى بِدُونِ وَاجِبِكَ
(15) پس هر عذابى را كه از او به تاخير افكندهاى و هر سطوت و انتقام و عقابى را كه از او باز پس داشتهاى ترك قسمتى از حق تو و رضا دادن به كمتر از استحقاق تو است.
﴿16﴾
فَمَنْ أَكْرَمُ يَا إِلَهِي مِنْكَ ، وَ مَنْ أَشْقَى مِمَّنْ هَلَكَ عَلَيْكَ لَا مَنْ فَتَبَارَكْتَ أَنْ تُوصَفَ إِلَّا بِالْإِحْسَانِ ، وَ كَرُمْتَ أَنْ يُخَافَ مِنْكَ إِلَّا الْعَدْلُ ، لَا يُخْشَى جَوْرُكَ عَلَى مَنْ عَصَاكَ ، وَ لَا يُخَافُ إِغْفَالُكَ ثَوَابَ مَنْ أَرْضَاكَ ، فَصَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ ، وَ هَبْ لِي أَمَلِي ، وَ زِدْنِي مِنْ هُدَاكَ مَا أَصِلُ بِهِ إِلَي التَّوْفِيقِ فِي عَمَلِي ، إِنَّكَ مَنَّانٌ كَرِيمٌ .
(16) پس (با وجود اين) كيست كريمتر از تو؟- اى خداى من و كيست بدبختتر از كسى كه در راه مخالفت تو هلاك شود؟ هيچكس بدبختتر از چنين كسى نيست، زيرا تو بزرگتر از آنى كه جز به احسان توصيف شوى و منزهتر از آنى كه جز از جهت عدلت بترسند بيم آن نيست كه تو دربارهى عاصيت ستم كنى. و مزد كسى را كه تو را خشنود كرده فروگذارى. پس بر محمد و آلش رحمت فرست و آرزويم را برآور، و هدايتت را چندان بر من بيفزاى كه به وسيلهى آن به توفيق در كار خود دست يابم- زيرا كه تو نعمت بخشى و كريمى.