وَ كَانَ مِنْ دُعَائِهِ عَلَيْهِ السَّلَامُ إِذَا اعْتَرَفَ بِالتَّقْصِيرِ عَنْ تَأْدِيَةِ الشُكْرِ
در ناتوانى از اداء شكر الهى
﴿1﴾
اللَّهُمَّ إِنَّ أَحَداً لَا يَبْلُغُ مِنْ شُكْرِكَ غَايَةً إِلَّا حَصَلَ عَلَيْهِ مِنْ إِحْسَانِكَ مَا يُلْزِمُهُ شُكْراً .
(1) خداوندا هيچ كس در سپاسگزارى از تو به نهايتى نمىرسد مگر اينكه از احسان تو چيزى به او مىرسد كه شكرى ديگر را بر او لازم مىكند.
﴿2﴾
وَ لَا يَبْلُغُ مَبْلَغاً مِنْ طَاعَتِكَ وَ إِنِ اجْتَهَدَ إِلَّا كَانَ مُقَصِّراً دُونَ اسْتِحْقَاقِكَ بِفَضْلِكَ
(2) و در طاعت تو هر چقدر هم كسى بكوشد، به جائى نمىرسد جز آنكه نسبت به آنچه شايستهى فضل توست، مقصر خواهد بود.
﴿3﴾
فَأَشْكَرُ عِبَادِكَ عَاجِزٌ عَنْ شُكْرِكَ ، وَ أَعْبَدُهُمْ مُقَصِّرٌ عَنْ طَاعَتِكَ
(3) پس شاكرترين بندگانت، عاجز از انجام سپاس توست و عابدترين آنان در طاعت تو مقصر است.
﴿4﴾
لَا يَجِبُ لِأَحَدٍ أَنْ تَغْفِرَ لَهُ بِاسْتِحْقَاقِهِ ، وَ لَا أَنْ تَرْضَى عَنْهُ بِاسْتِيجَابِهِ
(4) آمرزش نسبت به هيچكس بر حسب استحقاقش، ضرورى نيست و رضايت از احدى به لحاظ درخواستش لازم نمىباشد.
﴿5﴾
فَمَنْ غَفَرْتَ لَهُ فَبِطَوْلِكَ ، وَ مَنْ رَضِيتَ عَنْهُ فَبِفَضْلِكَ
(5) پس هر كه را ببخشى از مرحمت توست و هر كه را مورد رضايت قرار دهى، از فضل توست.
﴿6﴾
تَشْكُرُ يَسِيرَ مَا شَكَرْتَهُ ، وَ تُثِيبُ عَلَى قَلِيلِ مَا تُطَاعُ فِيهِ حَتَّى كَأَنَّ شُكْرَ عِبَادِكَ الَّذِي أَوْجَبْتَ عَلَيْهِ ثَوَابَهُمْ وَ أَعْظَمْتَ عَنْهُ جَزَاءَهُمْ أَمْرٌ مَلَكُوا اسْتِطَاعَةَ الِامْتِنَاعِ مِنْهُ دُونَكَ فَكَافَيْتَهُمْ ، أَوْ لَمْ يَكُنْ سَبَبُهُ بِيَدِكَ فَجَازَيْتَهُمْ
(6) كارهاى اندك از آنچه را مىپسندى، مورد شكر قرار مىدهى و بر طاعت كم، ثواب عطا مىنمايى، گويا شكر بندگانت- كه به خاطر آن به آنان ثواب مىدهى و پاداششان را بيشتر از شكرشان عطا مىكنى- امرى است كه خود مىتوانند در آن توفيق يابند و تو فقط پاداش مىدهى و گويا سبب اين شكر به دست تو نبوده و فقط جزايشان مىدهى.
﴿7﴾
بَلْ مَلَكْتَ يَا إِلَهِي أَمْرَهُمْ قَبْلَ أَنْ يَمْلِكُوا عِبَادَتَكَ ، وَ أَعْدَدْتَ ثَوَابَهُمْ قَبْلَ أَنْ يُفِيضُوا فِي طَاعَتِكَ ، وَ ذَلِكَ أَنَّ سُنَّتَكَ الْإِفْضَالُ ، وَ عَادَتَكَ الاحسان ، وَ سَبِيلَكَ الْعَفْوُ
(7) حال آنكه (اى خداى من) قبل از آنكه آنان به عبادت تو بپردازند، تو عهدهدار امور آنان بودهاى و قبل از اينكه آنان در راه طاعت تو قدم بگذارند، ثوابشان را آماده ساختهاى زيرا سنت تو اعطا فضل و عادت تو احسان و سيرهى تو عفو و بخشش است.
﴿8﴾
فَكُلُّ الْبَرِيَّةِ مُعْتَرِفَةٌ بِأَنَّكَ غَيْرُ ظَالِمٍ لِمَنْ عَاقَبْتَ ، وَ شَاهِدَةٌ بِأَنَّكَ مُتَفَضَّلٌ عَلَى مَنْ عَافَيْتَ ، وَ كُلٌّ مُقِرٌّ عَلَى نَفْسِهِ بِالتَّقْصِيرِ عَمَّا اسْتَوْجَبْتَ
(8) و لذا همگان معترفند كه تو نسبت به آنكه عقوبتش مىكنى ظالم نيستى. و همه گواهى مىدهند كه تو نسبت به آنكه او را مىبخشى، با فضلت رفتار مىكنى، و هر كس به خود مىنگرد، در انجام آنچه شايستهى توست اقرار به تقصير مىكند
﴿9﴾
فَلَوْ لَا أَنَّ الشَّيْطَانَ يَخْتَدِعُهُمْ عَنْ طَاعَتِكَ مَا عَصَاكَ عَاصٍ ، وَ لَوْ لاَ أَنَّهُ صَوَّرَ لَهُمُ الْبَاطِلَ فِي مِثَالِ الْحَقِّ مَا ضَلَّ عَنْ طَرِيقِكَ ضَالٌّ
(9) اگر مكر و فريب شيطان نبود، هيچكس تو را عصيان نمىكرد و اگر شيطان باطل را در چهرهى حق جلوه نمىداد، هيچ كس از راه تو منحرف نمىشد.
﴿10﴾
فَسُبْحَانَكَ مَا أَبْيَنَ كَرَمَكَ فِي مُعَامَلَةِ مَنْ أَطَاعَكَ أَوْ عَصَاكَ تَشْكُرُ لِلْمُطِيعِ مَا أَنْتَ تَوَلَّيْتَهُ لَهُ ، وَ تُمْلِي لِلْعَاصِي فِيما تَمْلِكُ مُعَاجَلَتَهُ فِيهِ .
(10) پس منزهى تو! و چه روشن است بزرگوارى تو در رفتار با كسى كه از تو اطاعت كند و يا تو را عصيان نمايد. در حق مطيع از آنچه خود برايش فراهم ساختهاى تشكر مىكنى و در حق گناهكار، در آنچه مىتوانى به عقوبتش شتاب كنى، مهلت مىدهى.
﴿11﴾
أَعْطَيْتَ كُلًّا مِنْهُمَا مَا لَمْ يَجِبْ لَهُ ، وَ تَفَضَّلْتَ عَلَى كُلٍّ مِنْهُمَا بِمَا يَقْصُرُ عَمَلُهُ عَنْهُ .
(11) به هر يك از مطيع و عاصى، چيزى عطا مىكنى كه برايش لازم نيست و به آنان عطايايى تفضل مىكنى كه عمل آنها كمتر از آن است
﴿12﴾
وَ لَوْ كَافَأْتَ الْمُطِيعَ عَلَى مَا أَنْتَ تَوَلَّيْتَهُ لَأَوْشَكَ أَنْ يَفْقِدَ ثَوَابَكَ ، وَ أَنْ تَزُولَ عَنْهُ نِعْمَتُكَ ، وَ لَكِنَّكَ بِكَرَمِكَ جَازَيْتَهُ عَلَى الْمُدَّةِ الْقَصِيرَةِ الْفَانِيَةِ بِالْمُدَّةِ الطَّوِيلَةِ الْخَالِدَةِ ، وَ عَلَى الْغَايَةِ الْقَرِيبَةِ الزَّائِلَةِ بِالْغَايَةِ الْمَدِيدَةِ الْبَاقِيَةِ .
(12) و اگر در مورد اهل طاعت، نسبت به آنچه خود متولى آن بودهاى، به عدالت رفتار مىكردى، چه بسا شخص ثواب تو را از دست مىداد و نعمت تو از او زايل مىشد. اما تو با كرم خود، او را با پاداش هميشگى در برابر اعمال ناچيز دنياى فانى جزا دادى و در برابر اهداف نزديك و زوال پذير دنيا، او را به نتايج طولانى و پايدار اخروى رساندى.
﴿13﴾
ثُمَّ لَمْ تَسُمْهُ الْقِصَاصَ فِيما أَكَلَ مِنْ رِزْقِكَ الَّذِي يَقْوَى بِهِ عَلَى طَاعَتِكَ ، وَ لَمْ تَحْمِلْهُ عَلَى الْمُنَاقَشَاتِ فِي الآْلَاتِ الَّتِي تَسَبَّبَ بِاسْتِعْمَالِهَا إِلَى مَغْفِرَتِكَ ، وَ لَوْ فَعَلْتَ ذَلِكَ بِهِ لَذَهَبَ بِجَمِيعِ مَا كَدَحَ لَهُ وَ جُمْلَةِ مَا سَعَى فِيهِ جَزَاءً لِلصُّغْرَى مِنْ أَيَادِيكَ وَ مِنَنِكَ ، وَ لَبَقِيَ رَهِيناً بَيْنَ يَدَيْكَ بِسَائِرِ نِعَمِكَ ، فَمَتَى كَانَ يَسْتَحِقُّ شَيْئاً مِنْ ثَوَابِكَ لَا مَتَي
(13) و در مقابل آنچه از روزيهاى تو استفاده كرده و بر طاعت تو توانايى يافته، بازخواست ننمودهاى و نسبت به ابزارى كه با آنها از تو طلب غفران كرده، مناقشه و سختگيرى نكردهاى. و اگر چنين مىكردى، همهى آنچه براى آن زحمت كشيده و تلاش نموده به عنوان جزاى لطف و منتى كوچك از سوى تو به حساب نمىآمد و همچنان در نزد تو نسبت به ساير نعمتها بدهكار بود. پس كى چنين بندهاى مستحق ثوابى از جانب توست؟! هرگز، هرگز!
﴿14﴾
هَذَا يَا إِلَهِي حَالُ مَنْ أَطَاعَكَ ، وَ سَبِيلُ مَنْ تَعَبَّدَ لَكَ ، فَأَمَّا الْعَاصِي أَمْرَكَ وَ الْمُوَاقِعُ نَهْيَكَ فَلَمْ تُعَاجِلْهُ بِنَقِمَتِكَ لِكَيْ يَسْتَبْدِلَ بِحَالِهِ فِي مَعْصِيَتِكَ حَالَ الْإِنَابَةِ إِلَى طَاعَتِكَ ، وَ لَقَدْ كَانَ يَسْتَحِقُّ فِي أَوَّلِ مَا هَمَّ بِعِصْيَانِكَ كُلَّ مَا أَعْدَدْتَ لِجَمِيعِ خَلْقِكَ مِنْ عُقُوبَتِكَ .
(14) اى خداى من، اين است حال كسى كه مطيع توست و بندگى تو را دارد. و اما تو نسبت به كسى كه امر تو را نافرمانى كرده و نهى تو را مرتكب شده نيز تعجيل در عذاب و گرفتارى نكردهاى تا او را از حال معصيت، به حال توبه و طاعت بازگردانى و حال آنكه او، در همان آغاز كه قصد معصيت تو را نمود، استحقاق همهى عقابهائى را كه براى جميع بندگانت مهيا ساختهاى، داشت.
﴿15﴾
فَجَمِيعُ مَا أَخَّرْتَ عَنْهُ مِنَ الْعَذَابِ وَ أَبْطَأْتَ بِهِ عَلَيْهِ مِنْ سَطَوَاتِ النَّقِمَةِ وَ الْعِقَابِ تَرْكٌ مِنْ حَقِّكَ ، وَ رِضًى بِدُونِ وَاجِبِكَ
(15) پس همهى عذابهائى كه در حق او به تاخير انداختهاى و همهى بلاها و عقوبتهايى كه در انجام آنها كندى كردهاى، حقى براى تو است كه آن را ترك فرمودهاى و خشنوديى است كه بر تو لازم نبوده است.
﴿16﴾
فَمَنْ أَكْرَمُ يَا إِلَهِي مِنْكَ ، وَ مَنْ أَشْقَى مِمَّنْ هَلَكَ عَلَيْكَ لَا مَنْ فَتَبَارَكْتَ أَنْ تُوصَفَ إِلَّا بِالْإِحْسَانِ ، وَ كَرُمْتَ أَنْ يُخَافَ مِنْكَ إِلَّا الْعَدْلُ ، لَا يُخْشَى جَوْرُكَ عَلَى مَنْ عَصَاكَ ، وَ لَا يُخَافُ إِغْفَالُكَ ثَوَابَ مَنْ أَرْضَاكَ ، فَصَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ ، وَ هَبْ لِي أَمَلِي ، وَ زِدْنِي مِنْ هُدَاكَ مَا أَصِلُ بِهِ إِلَي التَّوْفِيقِ فِي عَمَلِي ، إِنَّكَ مَنَّانٌ كَرِيمٌ .
(16) پس اى معبود من، چه كسى كريمتر از توست و چه كسى شقىتر از آن كس است كه در مخالفت با تو به هلاكت افتد؟ آيا چه كسى؟! پس تو برتر از آنى كه جز به احسان توصيف شوى و كريمتر از آنى كه كسى جز از عدل تو بترسد. از ظلم تو بر كسى كه تو را عصيان كند، ترسى نيست و از غفلت تو در ثواب دادن كسى كه تو را خشنود سازد، هراسى نمىباشد. پس بر محمد صلى الله عليه و آله و آل او درود فرست و آنچه آرزو دارم به من عطا فرما و از هدايتت چندان بر من افزون نما كه توفيق عمل پيدا كنم، كه تو صاحب منتهاى فراوان و اهل كرامتى.