وَ كَانَ مِنْ دُعَائِهِ عَلَيْهِ السَّلَامُ إِذَا اعْتَرَفَ بِالتَّقْصِيرِ عَنْ تَأْدِيَةِ الشُكْرِ
دعاء در اعتراف به تقصير
﴿1﴾
اللَّهُمَّ إِنَّ أَحَداً لَا يَبْلُغُ مِنْ شُكْرِكَ غَايَةً إِلَّا حَصَلَ عَلَيْهِ مِنْ إِحْسَانِكَ مَا يُلْزِمُهُ شُكْراً .
(1) پروردگارا:
از دست و زبان كه برآيد
كز عهدهى شكرت به در آيد
هيچ بشرى قادر به شكر تو نيست كه در خور نهايت تو باشد و اگر بتواند شكر گويد شكر اين توفيق خود شكرى دارد.
گر كسى شكر تو فزون گويد
شكر توفيق شكر چون گويد
﴿2﴾
وَ لَا يَبْلُغُ مَبْلَغاً مِنْ طَاعَتِكَ وَ إِنِ اجْتَهَدَ إِلَّا كَانَ مُقَصِّراً دُونَ اسْتِحْقَاقِكَ بِفَضْلِكَ
(2) هيچ كس از بندگانت قادر بر اداء نهايت شكر تو نيست و لذا همه مقصرند بدون استحقاق به همه تفضل و عنايت مىفرمائى
﴿3﴾
فَأَشْكَرُ عِبَادِكَ عَاجِزٌ عَنْ شُكْرِكَ ، وَ أَعْبَدُهُمْ مُقَصِّرٌ عَنْ طَاعَتِكَ
(3) شاكرترين بندگانت از شكر تو عاجزند و عابدترين ايشان مقصورند
﴿4﴾
لَا يَجِبُ لِأَحَدٍ أَنْ تَغْفِرَ لَهُ بِاسْتِحْقَاقِهِ ، وَ لَا أَنْ تَرْضَى عَنْهُ بِاسْتِيجَابِهِ
(4) خدايا هيچ كس مستحق آمرزش نيست مگر اين كه تفضلا او را ببخشى و هيچ كس موجبات رضايت تو را فراهم نمىتواند كرد مگر تو خود از او راضى شوى
﴿5﴾
فَمَنْ غَفَرْتَ لَهُ فَبِطَوْلِكَ ، وَ مَنْ رَضِيتَ عَنْهُ فَبِفَضْلِكَ
(5) پس هر كه را آمرزيدى به احسان و امتنان خود آمرزيدى و از هر كه خشنود شدى به فضل و بزرگى خود خشنود گشتى
﴿6﴾
تَشْكُرُ يَسِيرَ مَا شَكَرْتَهُ ، وَ تُثِيبُ عَلَى قَلِيلِ مَا تُطَاعُ فِيهِ حَتَّى كَأَنَّ شُكْرَ عِبَادِكَ الَّذِي أَوْجَبْتَ عَلَيْهِ ثَوَابَهُمْ وَ أَعْظَمْتَ عَنْهُ جَزَاءَهُمْ أَمْرٌ مَلَكُوا اسْتِطَاعَةَ الِامْتِنَاعِ مِنْهُ دُونَكَ فَكَافَيْتَهُمْ ، أَوْ لَمْ يَكُنْ سَبَبُهُ بِيَدِكَ فَجَازَيْتَهُمْ
(6) خدايا تو جزا مىدهى به اندك عملى كه تو را شكر كنند به آن ثواب مىدهى بر اندك طاعتى كه مطاع شوى در آن. خدايا آن عمل اندك را كه مزد بزرگ بخشيدى امرى است به ارادهى خود آنها كه مىتوانند نكنند اما تو به ثواب غير متناهى و بهشت باقى دادى.
آيا سبب شكر و علل حصول ترضيه خاطر به دست تو نيست كه آنها را جزاى نيكو به عمل قليل دادى آرى آنها مستقل بودند و مختار،
﴿7﴾
بَلْ مَلَكْتَ يَا إِلَهِي أَمْرَهُمْ قَبْلَ أَنْ يَمْلِكُوا عِبَادَتَكَ ، وَ أَعْدَدْتَ ثَوَابَهُمْ قَبْلَ أَنْ يُفِيضُوا فِي طَاعَتِكَ ، وَ ذَلِكَ أَنَّ سُنَّتَكَ الْإِفْضَالُ ، وَ عَادَتَكَ الاحسان ، وَ سَبِيلَكَ الْعَفْوُ
(7) پروردگارا تو مالك آنها و مسلط بر اراده آنها هستى و عملشان در دست تو بوده بيش از آنكه عبادتى را مالك شوند. ثواب عمل به آنها عنايت فرمودى اين لطفها از آن جهت است كه طريقهى تو فضل و بخشش است و عادت تو احسان و نيكوكارى است مسلك تو عفو و گذشت مىباشد.
﴿8﴾
فَكُلُّ الْبَرِيَّةِ مُعْتَرِفَةٌ بِأَنَّكَ غَيْرُ ظَالِمٍ لِمَنْ عَاقَبْتَ ، وَ شَاهِدَةٌ بِأَنَّكَ مُتَفَضَّلٌ عَلَى مَنْ عَافَيْتَ ، وَ كُلٌّ مُقِرٌّ عَلَى نَفْسِهِ بِالتَّقْصِيرِ عَمَّا اسْتَوْجَبْتَ
(8) پروردگارا جميع خلايق معترفند كه تو ستمكار نيستى و اگر كسى را عقاب فرمودى از روى ظلم نبوده و نيست و هر كه را به بخشى از روى تفضل و عافيت بخشيدى خدايا همه اقرار دارند كه گناهكارند و حق طاعت بجاى نياوردهاند.
﴿9﴾
فَلَوْ لَا أَنَّ الشَّيْطَانَ يَخْتَدِعُهُمْ عَنْ طَاعَتِكَ مَا عَصَاكَ عَاصٍ ، وَ لَوْ لاَ أَنَّهُ صَوَّرَ لَهُمُ الْبَاطِلَ فِي مِثَالِ الْحَقِّ مَا ضَلَّ عَنْ طَرِيقِكَ ضَالٌّ
(9) خدايا اگر شيطان رجيم بندگان را فريب نمىداد و از اطاعت باز نمىداشت هيچ كسى عاصى نبود. اگر شيطان باطل را به صورت حق جلوه نمىداد هيچ كس گمراه نمىشد
﴿10﴾
فَسُبْحَانَكَ مَا أَبْيَنَ كَرَمَكَ فِي مُعَامَلَةِ مَنْ أَطَاعَكَ أَوْ عَصَاكَ تَشْكُرُ لِلْمُطِيعِ مَا أَنْتَ تَوَلَّيْتَهُ لَهُ ، وَ تُمْلِي لِلْعَاصِي فِيما تَمْلِكُ مُعَاجَلَتَهُ فِيهِ .
(10) پروردگارا تو منزه و پاكى و عظمت تو و عمل بندگانت از خادم و خائن هويدا و آشكارا است زيرا عاصى و شاكر را جزا مىدهى مطيع را به ازاء عملى كه براى تو كرده و عاصى را به عقوبى كه مرتكب شده
﴿11﴾
أَعْطَيْتَ كُلًّا مِنْهُمَا مَا لَمْ يَجِبْ لَهُ ، وَ تَفَضَّلْتَ عَلَى كُلٍّ مِنْهُمَا بِمَا يَقْصُرُ عَمَلُهُ عَنْهُ .
(11) پاداشى كه به مطيع و عاصى مىدهى هيچ يك مستوجب و مستحق آن نيستند فقط تفضل و رحمت و عنايت عام تو هست كه آنها را نيز فرا مىگيرد
﴿12﴾
وَ لَوْ كَافَأْتَ الْمُطِيعَ عَلَى مَا أَنْتَ تَوَلَّيْتَهُ لَأَوْشَكَ أَنْ يَفْقِدَ ثَوَابَكَ ، وَ أَنْ تَزُولَ عَنْهُ نِعْمَتُكَ ، وَ لَكِنَّكَ بِكَرَمِكَ جَازَيْتَهُ عَلَى الْمُدَّةِ الْقَصِيرَةِ الْفَانِيَةِ بِالْمُدَّةِ الطَّوِيلَةِ الْخَالِدَةِ ، وَ عَلَى الْغَايَةِ الْقَرِيبَةِ الزَّائِلَةِ بِالْغَايَةِ الْمَدِيدَةِ الْبَاقِيَةِ .
(12) اگر هر يك را بر حسب استحقاق حساب مىكشيدى ثواب و نعمت تو شامل حال آنها نمىشد زيرا شكر و عمل آنها در خور يكى از هزار نعمت تو نبوده ليكن تو به كرم خود پاداش دادى و بر مدت كوتاه اين جهان ناپايدار در آخرت باقى جاويدان پاداش دامنهدار دادى كه زايل شدنى نيست
﴿13﴾
ثُمَّ لَمْ تَسُمْهُ الْقِصَاصَ فِيما أَكَلَ مِنْ رِزْقِكَ الَّذِي يَقْوَى بِهِ عَلَى طَاعَتِكَ ، وَ لَمْ تَحْمِلْهُ عَلَى الْمُنَاقَشَاتِ فِي الآْلَاتِ الَّتِي تَسَبَّبَ بِاسْتِعْمَالِهَا إِلَى مَغْفِرَتِكَ ، وَ لَوْ فَعَلْتَ ذَلِكَ بِهِ لَذَهَبَ بِجَمِيعِ مَا كَدَحَ لَهُ وَ جُمْلَةِ مَا سَعَى فِيهِ جَزَاءً لِلصُّغْرَى مِنْ أَيَادِيكَ وَ مِنَنِكَ ، وَ لَبَقِيَ رَهِيناً بَيْنَ يَدَيْكَ بِسَائِرِ نِعَمِكَ ، فَمَتَى كَانَ يَسْتَحِقُّ شَيْئاً مِنْ ثَوَابِكَ لَا مَتَي
(13) و بالاتر آن كه در مقابل اين بخشش بزرگ عوض نگذاشتى و يا تقاص نكشيدى از رزق خود و در عمل او مناقشه نفرمودى تا آنكه او را آمرزيدى و از او درگذشتى اگر اين مناقشه را در حساب ميان مىگذاشتى و تقاص نعم خود را مىگرفتى او در خذلان و شرمندگى بود و در مقابل كوچكترين نعمت تو اداء شكرى نمىشد آنگاه كى مستحق ثواب مىشد.
﴿14﴾
هَذَا يَا إِلَهِي حَالُ مَنْ أَطَاعَكَ ، وَ سَبِيلُ مَنْ تَعَبَّدَ لَكَ ، فَأَمَّا الْعَاصِي أَمْرَكَ وَ الْمُوَاقِعُ نَهْيَكَ فَلَمْ تُعَاجِلْهُ بِنَقِمَتِكَ لِكَيْ يَسْتَبْدِلَ بِحَالِهِ فِي مَعْصِيَتِكَ حَالَ الْإِنَابَةِ إِلَى طَاعَتِكَ ، وَ لَقَدْ كَانَ يَسْتَحِقُّ فِي أَوَّلِ مَا هَمَّ بِعِصْيَانِكَ كُلَّ مَا أَعْدَدْتَ لِجَمِيعِ خَلْقِكَ مِنْ عُقُوبَتِكَ .
(14) خدايا اين حال كسانى است كه بندگى تو كردهاند و اطاعت تو نمودهاند اما كسانى كه عصيان ورزيدهاند و خود را در مناهى و خطايا انداختهاند مستحق عقوبت و غضب تو بودهاند تا حال معصيت آنها به حال توبه و ندامت مبدل گشت.
﴿15﴾
فَجَمِيعُ مَا أَخَّرْتَ عَنْهُ مِنَ الْعَذَابِ وَ أَبْطَأْتَ بِهِ عَلَيْهِ مِنْ سَطَوَاتِ النَّقِمَةِ وَ الْعِقَابِ تَرْكٌ مِنْ حَقِّكَ ، وَ رِضًى بِدُونِ وَاجِبِكَ
(15) خدايا عاصى، مستحق هر نوع عقوبت بوده ولى تاخير در عذاب و مواخذت تو از نظر سطوت و عظمت و گذشتى است كه از نعمت و عقاب دارى و زود راضى مىشوى و تا به سوى تو آيند مىپذيرى
﴿16﴾
فَمَنْ أَكْرَمُ يَا إِلَهِي مِنْكَ ، وَ مَنْ أَشْقَى مِمَّنْ هَلَكَ عَلَيْكَ لَا مَنْ فَتَبَارَكْتَ أَنْ تُوصَفَ إِلَّا بِالْإِحْسَانِ ، وَ كَرُمْتَ أَنْ يُخَافَ مِنْكَ إِلَّا الْعَدْلُ ، لَا يُخْشَى جَوْرُكَ عَلَى مَنْ عَصَاكَ ، وَ لَا يُخَافُ إِغْفَالُكَ ثَوَابَ مَنْ أَرْضَاكَ ، فَصَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ ، وَ هَبْ لِي أَمَلِي ، وَ زِدْنِي مِنْ هُدَاكَ مَا أَصِلُ بِهِ إِلَي التَّوْفِيقِ فِي عَمَلِي ، إِنَّكَ مَنَّانٌ كَرِيمٌ .
(16) پس كيست كريمتر از تو اى پروردگار عظيم و كيست شقىتر از آن كسى كه راه خلاف پيش گرفت و عصيان ورزيد.
پروردگارا تو بزرگترى از آنچه وصف شدى، نيكو و احسان منت و عدالت تو تفضل و مرحمت تو وسيع و دامنهدار است. خدايا بيم آن نيست كه عاصيان را جور كنى و عقاب پيش از آن كنى كه مستحق گشتهاند يا غافل باشى و اهمال كنى ثواب مطيعى كه اطاعت امر تو كرده است خدايا رحمت فرست بر محمد و آل او و ببخش مرا آنچه آرزو دارم و زياد كن هدايا و كرم خود را بر من تا توفيق عمل و سعى در طاعت تو يابم خدايا تو منان و كريمى.
شرط است كه چون مرد ره درد شوى
خاكىتر و ناچيزتر از گرد شوى
هر كو ز مراد كم كند مرد شود
كم كن الف مراد تا مرد شوى
اگر دارى طرب كن و اگر ندارى طلب كن. كار نه روزه كند نه نماز كار عجز كند و نياز. در رعايت دلها مىكوش و عيبها مىپوش و دين به دنيا مفروش.