وَ كَانَ مِنْ دُعَائِهِ عَلَيْهِ السَّلَامُ إِذَا اعْتَرَفَ بِالتَّقْصِيرِ عَنْ تَأْدِيَةِ الشُكْرِ
در عجز از شكر
﴿1﴾
اللَّهُمَّ إِنَّ أَحَداً لَا يَبْلُغُ مِنْ شُكْرِكَ غَايَةً إِلَّا حَصَلَ عَلَيْهِ مِنْ إِحْسَانِكَ مَا يُلْزِمُهُ شُكْراً .
(1) خداوندا چه كارى را توانيم
كه تا از عهدهى شكرت برآييم
هنوز از نعمت تو زان يكى را
كه شايسته سپاست اندكى را
بر آن نگذاشتيم آن رحمت تو
رسد بر ما ز جايى نعمت تو
كه ما را برگمارد شكر ديگر
ز احسانت كه پايان نيست در بر
﴿2﴾
وَ لَا يَبْلُغُ مَبْلَغاً مِنْ طَاعَتِكَ وَ إِنِ اجْتَهَدَ إِلَّا كَانَ مُقَصِّراً دُونَ اسْتِحْقَاقِكَ بِفَضْلِكَ
(2) كه تا بر شكرگويى در قبالش
وظايف را به ميزان در كمالش
كه نتوانيم ما از رحمت تو
و بر آن شكر گو از نعمت تو
ز هر چه سعى تا بر تو عبادت
و بر آن جهد و كوشش در اطاعت
ولى ما همچنان تقصير كاريم
و مديونيم بر تو شرمساريم
به استحقاق ذاتت در ستودن
عبادت را ادا نتوان نمودن
﴿3﴾
فَأَشْكَرُ عِبَادِكَ عَاجِزٌ عَنْ شُكْرِكَ ، وَ أَعْبَدُهُمْ مُقَصِّرٌ عَنْ طَاعَتِكَ
(3) و بين بندگانت آنكه برتر
سپاس تو گذارد هر چه بهتر
ز شكر نعمت تو زان مواهب
به عجز آمد ادا در اين مراتب
و باز هم در عبادت كرده تقصير
بر اين اقرار دارد هست دلگير
﴿4﴾
لَا يَجِبُ لِأَحَدٍ أَنْ تَغْفِرَ لَهُ بِاسْتِحْقَاقِهِ ، وَ لَا أَنْ تَرْضَى عَنْهُ بِاسْتِيجَابِهِ
(4) كه با اين طاعتش در مرتبت را
نه در شايستهاى چون مغفرت را
و هر چه سعى و كوشش در رضايت
به ذات اقدس بىانتهايت
كه نتوانيم آوردن به دستى
مگر فضل و كرم زان ذات هستى
﴿5﴾
فَمَنْ غَفَرْتَ لَهُ فَبِطَوْلِكَ ، وَ مَنْ رَضِيتَ عَنْهُ فَبِفَضْلِكَ
(5) كه نتوانيم آوردن به دستى
مگر فضل و كرم زان ذات هستى
بيامرزد ببخشد داور ما
و ديهيم رضايت بر سر ما
﴿6﴾
تَشْكُرُ يَسِيرَ مَا شَكَرْتَهُ ، وَ تُثِيبُ عَلَى قَلِيلِ مَا تُطَاعُ فِيهِ حَتَّى كَأَنَّ شُكْرَ عِبَادِكَ الَّذِي أَوْجَبْتَ عَلَيْهِ ثَوَابَهُمْ وَ أَعْظَمْتَ عَنْهُ جَزَاءَهُمْ أَمْرٌ مَلَكُوا اسْتِطَاعَةَ الِامْتِنَاعِ مِنْهُ دُونَكَ فَكَافَيْتَهُمْ ، أَوْ لَمْ يَكُنْ سَبَبُهُ بِيَدِكَ فَجَازَيْتَهُمْ
(6) كه با اين شكر اندك مزد وافر
و در آن موهبت بسيار ظاهر
تويى اين شكر كم را كرده چندان
ز نعمت بر زيادى كرده احسان
اطاعت ناقص از اجر جزيلى
مقرر در ثوابى بس جميلى
به عبدت مهر تو افزون و بسيار
كه انگار از وظيفه اوست مختار
كه گر خواهند شكرت را بجايى
نخواهندى نمايد امتناعى
﴿7﴾
بَلْ مَلَكْتَ يَا إِلَهِي أَمْرَهُمْ قَبْلَ أَنْ يَمْلِكُوا عِبَادَتَكَ ، وَ أَعْدَدْتَ ثَوَابَهُمْ قَبْلَ أَنْ يُفِيضُوا فِي طَاعَتِكَ ، وَ ذَلِكَ أَنَّ سُنَّتَكَ الْإِفْضَالُ ، وَ عَادَتَكَ الاحسان ، وَ سَبِيلَكَ الْعَفْوُ
(7) ولى تو آن خداوندى ز ذاتت
كه مالك مطلقى بر كائناتت
و حاكم مستبد بر مالكيت
بر اين كشور وجودى را حكومت
هنوز آنان كمر بهر عبادت
نكردندى دو تا بهر اطاعت
نياورده بجا از شكر نعمت
كه مملوك تو و مخلوق خلقت
و محكوم تو باشد در حكومت
تويى قادر كه با لطف و عطوفت
ثواب طاعتش را برده بالا
به بيش از طاعتش بر او مهيا
ز تو دورى نباشد مكرمت را
به خلق خويش از اين مرحمت را
كه زيرا سنت تو هست افضل
و انعام تو بر اين خلق اكمل
و از ذات مقدس جز ز بخشش
كه احسان مغفرت در آن درخشش
﴿8﴾
فَكُلُّ الْبَرِيَّةِ مُعْتَرِفَةٌ بِأَنَّكَ غَيْرُ ظَالِمٍ لِمَنْ عَاقَبْتَ ، وَ شَاهِدَةٌ بِأَنَّكَ مُتَفَضَّلٌ عَلَى مَنْ عَافَيْتَ ، وَ كُلٌّ مُقِرٌّ عَلَى نَفْسِهِ بِالتَّقْصِيرِ عَمَّا اسْتَوْجَبْتَ
(8) همه دانند و دارندى گواهى
اگر از بندهى خود در مناهى
به كيفر بر عذابى را شديدى
نكردى تو ستم هر آنچه ديدى
و از آنان كه بر مشمول غفران
تفضل در تلطف كرده احسان
به تقصيرش همه از بهر طاعت
بر آن اقرار در نقص عبادت
﴿9﴾
فَلَوْ لَا أَنَّ الشَّيْطَانَ يَخْتَدِعُهُمْ عَنْ طَاعَتِكَ مَا عَصَاكَ عَاصٍ ، وَ لَوْ لاَ أَنَّهُ صَوَّرَ لَهُمُ الْبَاطِلَ فِي مِثَالِ الْحَقِّ مَا ضَلَّ عَنْ طَرِيقِكَ ضَالٌّ
(9) و اين باشد مسلم بهر هر كس
اگر اهريمن ناپاك و ناكس
فريب بندگانت را به اغوا
ز راهش سوى بيغوله كشد پا
كسى در اين جهان ناكرده عصيان
روا ناداشته از بهر طغيان
و هيچ از راهرو ره را ز بيراه
نشد بر انحرافى تا كه گمراه
و اين شيطان ناپاك است و كوشد
كه باطل را لباس حق بپوشد
كند اين بندگانت را سيهبخت
در اغوا و در اضلالش نهد سخت
﴿10﴾
فَسُبْحَانَكَ مَا أَبْيَنَ كَرَمَكَ فِي مُعَامَلَةِ مَنْ أَطَاعَكَ أَوْ عَصَاكَ تَشْكُرُ لِلْمُطِيعِ مَا أَنْتَ تَوَلَّيْتَهُ لَهُ ، وَ تُمْلِي لِلْعَاصِي فِيما تَمْلِكُ مُعَاجَلَتَهُ فِيهِ .
(10) خداوندا بزرگى و حسانت
گناه و بىگنه زان بندگانت
روا دارى بزرگى مهربانى
دهى توفيق طاعت همچنانى
و از طاعت ز شكر بندگانت
فرو بگذارى از لطف و حسانت
ز شكرش مزد سرشارى به اعطا
به هر كارى تويى قادر توانا
ز ننگ و نكبت شخص گنهكار
گر اندازى به رويش پردهى عار
به تعجيل از عقوبت داده كيفر
و اما مقتضىى ذات داور
كه منبع از كرم بر خير و رحمت
بپوشى راز آنها داده مهلت
﴿11﴾
أَعْطَيْتَ كُلًّا مِنْهُمَا مَا لَمْ يَجِبْ لَهُ ، وَ تَفَضَّلْتَ عَلَى كُلٍّ مِنْهُمَا بِمَا يَقْصُرُ عَمَلُهُ عَنْهُ .
(11) نه آن بنده مطيع تو ز رفتار
كه از شكرش ثوابى را سزاوار
و نه آن بندهى عاصى گنهكار
كه بر عصيان و بر لطفت سزاوار
تو قهارى تو ستارى تو سبحان
كه خشمت هست از رحمت گريزان
﴿12﴾
وَ لَوْ كَافَأْتَ الْمُطِيعَ عَلَى مَا أَنْتَ تَوَلَّيْتَهُ لَأَوْشَكَ أَنْ يَفْقِدَ ثَوَابَكَ ، وَ أَنْ تَزُولَ عَنْهُ نِعْمَتُكَ ، وَ لَكِنَّكَ بِكَرَمِكَ جَازَيْتَهُ عَلَى الْمُدَّةِ الْقَصِيرَةِ الْفَانِيَةِ بِالْمُدَّةِ الطَّوِيلَةِ الْخَالِدَةِ ، وَ عَلَى الْغَايَةِ الْقَرِيبَةِ الزَّائِلَةِ بِالْغَايَةِ الْمَدِيدَةِ الْبَاقِيَةِ .
(12) و از آن كس كه بنموده عبادت
سعادت يافته در ظل طاعت
ز نفسش بر سعادت نعمت از كار
كه خود شايستهى شكر است بسيار
و من اين چند روزه بر عبادت
بپا برخاسته از بهر طاعت
از اين طاعت و زين محدود رنجى
تلافى از تو نامحدود گنجى
ز جاويدان نعمت بر سعادت
ز الطاف تو شد بر من عنايت
﴿13﴾
ثُمَّ لَمْ تَسُمْهُ الْقِصَاصَ فِيما أَكَلَ مِنْ رِزْقِكَ الَّذِي يَقْوَى بِهِ عَلَى طَاعَتِكَ ، وَ لَمْ تَحْمِلْهُ عَلَى الْمُنَاقَشَاتِ فِي الآْلَاتِ الَّتِي تَسَبَّبَ بِاسْتِعْمَالِهَا إِلَى مَغْفِرَتِكَ ، وَ لَوْ فَعَلْتَ ذَلِكَ بِهِ لَذَهَبَ بِجَمِيعِ مَا كَدَحَ لَهُ وَ جُمْلَةِ مَا سَعَى فِيهِ جَزَاءً لِلصُّغْرَى مِنْ أَيَادِيكَ وَ مِنَنِكَ ، وَ لَبَقِيَ رَهِيناً بَيْنَ يَدَيْكَ بِسَائِرِ نِعَمِكَ ، فَمَتَى كَانَ يَسْتَحِقُّ شَيْئاً مِنْ ثَوَابِكَ لَا مَتَي
(13) تو ما را در جهان روزى خوراندى
و نعمتهاى خود بر ما رساندى
كه ما از نعمت تو برده لذت
كزين طاعت مساوى شد ز نعمت
اگر ميزان حساب است و عدالت
كه ما را داده پاداش از عبادت
و اما آخرت هرگز از اين كار
به استحقاق ما نبود سزاوار
ولى افضال و انعامت حسابش
ز كاهى كوه گرداند ثوابش
و بر يك ذرهى ما كرده تمجيد
به ميزان كرده روشنتر ز خورشيد
﴿14﴾
هَذَا يَا إِلَهِي حَالُ مَنْ أَطَاعَكَ ، وَ سَبِيلُ مَنْ تَعَبَّدَ لَكَ ، فَأَمَّا الْعَاصِي أَمْرَكَ وَ الْمُوَاقِعُ نَهْيَكَ فَلَمْ تُعَاجِلْهُ بِنَقِمَتِكَ لِكَيْ يَسْتَبْدِلَ بِحَالِهِ فِي مَعْصِيَتِكَ حَالَ الْإِنَابَةِ إِلَى طَاعَتِكَ ، وَ لَقَدْ كَانَ يَسْتَحِقُّ فِي أَوَّلِ مَا هَمَّ بِعِصْيَانِكَ كُلَّ مَا أَعْدَدْتَ لِجَمِيعِ خَلْقِكَ مِنْ عُقُوبَتِكَ .
(14) كه حال پارساها اين چنين است
اطاعت بر خداوند مبين است
و اما جان عصيان كار نادان
به بيداى ضلالت هست حيران
گناه تو روا دارد به دنيا
بود بيچاره و بدبخت و رسوا
تو دست انتقامت آنچنان را
ز لطف و عفو پنهان دارى آن را
و تعجيلى ندارى بر عقوبت
كه تا او باز گردد از ضلولت
و بر درگاه تو آرد انابت
زبان را او گشايد بهر توبت
خداوندا از اين فرد گنهكار
همان لحظه به زشتيش ز كردار
كه بر كيفر عذابى بد سزاوار
و اين تو اى خداى حى غفار
عذابش را به واپس زين خطايى
مدرى پردهاش دارى ابايى
﴿15﴾
فَجَمِيعُ مَا أَخَّرْتَ عَنْهُ مِنَ الْعَذَابِ وَ أَبْطَأْتَ بِهِ عَلَيْهِ مِنْ سَطَوَاتِ النَّقِمَةِ وَ الْعِقَابِ تَرْكٌ مِنْ حَقِّكَ ، وَ رِضًى بِدُونِ وَاجِبِكَ
(15) عذابش را به واپس زين خطايى
مدرى پردهاش دارى ابايى
﴿16﴾
فَمَنْ أَكْرَمُ يَا إِلَهِي مِنْكَ ، وَ مَنْ أَشْقَى مِمَّنْ هَلَكَ عَلَيْكَ لَا مَنْ فَتَبَارَكْتَ أَنْ تُوصَفَ إِلَّا بِالْإِحْسَانِ ، وَ كَرُمْتَ أَنْ يُخَافَ مِنْكَ إِلَّا الْعَدْلُ ، لَا يُخْشَى جَوْرُكَ عَلَى مَنْ عَصَاكَ ، وَ لَا يُخَافُ إِغْفَالُكَ ثَوَابَ مَنْ أَرْضَاكَ ، فَصَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ ، وَ هَبْ لِي أَمَلِي ، وَ زِدْنِي مِنْ هُدَاكَ مَا أَصِلُ بِهِ إِلَي التَّوْفِيقِ فِي عَمَلِي ، إِنَّكَ مَنَّانٌ كَرِيمٌ .
(16) كه باشد آن كه همچون تو كريمى
چو تو بندهنوازى و رحيمى
كدام است آن شقاوت كار بدبخت
رسد بر پايهى عاصى دل سخت
ترا اى كردگارم جز به احسان
ز افضال و كرم توصيف نتوان
و جز بر عدل تو نتوان كه ترسيد
كسى زان قدرتت ظلمى نمىديد
و كس از مزد نيكوكارى خويش
به درگاهت نشد محروم و درويش
خداوندا به ارواح محمد (ص)
و هم بر آل او اى حى سرمد
فرستى رحمتت را هر چه زودى
نثار او تحيت با درودى
مرا هم تو رسان بر آرزويم
فروغى بر هدايت آر سويم
رشاد نور در قلبم بيفزا
و تا آنجا كمالم را توانا
كه تا مطلوب خود دريابم آن را
رضاى تو به دست آرم همان را
تويى پروردگار حى سبحان
كه منبع بر كرم باشى و احسان