ترجمه نهج البلاغه، ص: 476

منتهای زمان كودكی می باشد و وقت گذر از خُردی و رسيدن به بزرگی است. و اين از فصيح ترين كنايه ها و شگفت آورترين آنها در اين زمينه است. می فرمايد: زمانی كه زنان به مرحله رشد و بلوغ برسند خويشان پدری كه محرم او هستند مانند برادران و عموها به شوهر دادن او از مادرش سزاوارترند.

و حقاق درگيری مادر با خويشان پدری درباره دختر است، و آن ستيز و خصومت و گفتار هر يك به ديگری است كه: «من به شوهر دادن دختر از تو سزاوارترم». گفته می شود: «حاقَقْتُهُ حِقاقاً» مانند «جادَلْتُهُ جِدالًا»: با او به ستيز برخاستم. و گفته شده:

نصّ الحقاق، بلوغ عقلی است و آن رسيدن دختر به سنّ ازدواج است، چرا كه آن حضرت اراده فرموده نهايت زمانی را كه در آن حقوق و احكام واجب می شود. و كسی كه «نصّ الحقائق» روايت كرده مرادش از حقايق جمع حقيقت است.

اين معنا را ابوعبيده قاسم بن سلام آورده، اما نظر من اين است كه منظور از نصّ الحقاق در اينجا رسيدن زن به مرحله ای از سنّ است كه شوهر دادنش جايز، و تصرّفش در حقوق بلامانع است، از باب تشبيه به شتران حقاق، و آن جمع حِقّه و حِقّ است، و آن شتری است كه سه سالگی را تمام كرده و وارد چهار سالگی شده، و در اين وقت به حدّی می رسد كه درخور سواری و راه بری است. حقائق نيز جمع حِقّه است. روی اين حساب هر دو گفتار به يك معنا باز می گردند، و اين معنا به روش عرب از معنايی كه در ابتدا ذكر شد شبيه تر است.

5 در گفتار آن حضرت است: ايمان چون نقطه ای سپيد در دل پيدا می شود، هر چه ايمان زياد شود آن نقطه سپيد زيادتر می گردد.

«لُمظه چون نقطه يا مانند آن است از سپيدی، از همين معنا گفته شده: «فَرَسٌ الْمَظ» هر گاه لب زيرين اسب را خالی سپيد باشد.

6 در گفتار آن حضرت است: انسان را اگرطلبی باشد كه نمی داند آن را می گيرد يا نه،