وَ كَانَ مِنْ دُعَائِهِ عَلَيْهِ السَّلَامُ عِنْدَ الصَّبَاحِ وَ الْمَسَاءِ
از دعاهاى امام عليهالسلام است به هنگام بامداد و شب:
﴿1﴾
الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي خَلَقَ اللَّيْلَ وَ النَّهَارَ بِقُوَّتِهِ
(1) سپاس خداى را كه به قدرت خود شب و روز را آفريد
﴿2﴾
وَ مَيَّزَ بَيْنَهُمَا بِقُدْرَتِهِ
(2) و به توانائى خويش بينشان فرق گذاشت (هر يك را از ديگرى جدا ساخت، شب را تاريك و روز را روشن گردانيد)
﴿3﴾
وَ جَعَلَ لِكُلِّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا حَدّاً مَحْدُوداً ، وَ أَمَداً مَمْدُوداً
(3) و براى هر يك از آن دو (نسبت به اوقات و اماكن) پايان معين و مدت معلوم قرار داد
﴿4﴾
يُولِجُ كُلَّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا فِي صَاحِبِهِ ، وَ يُولِجُ صَاحِبَهُ فِيهِ بِتَقْدِيرٍ مِنْهُ لِلْعِبَادِ فِيما يَغْذُوهُمْ بِهِ ، وَ يُنْشِئُهُمْ عَلَيْهِ
(4) براى بندگان در آنچه كه آنها را به سبب آن روزى و با آن پرورششان مىدهد هر يك از شب و روز را به همان اندازه (كوتاهى و بلندى) كه از جانب او تعيين گرديده جاى يكديگر مىگمارد
﴿5﴾
فَخَلَقَ لَهُمُ اللَّيْلَ لِيَسْكُنُوا فِيهِ مِنْ حَرَكَاتِ التَّعَبِ وَ نَهَضَاتِ النَّصَبِ ، وَ جَعَلَهُ لِبَاساً لِيَلْبَسُوا مِنْ رَاحَتِهِ وَ مَنَامِهِ ، فَيَكُونَ ذَلِكَ لَهُمْ جَمَاماً وَ قُوَّةً ، وَ لِيَنَالُوا بِهِ لَذَّةً وَ شَهْوَةً
(5) و شب را براى ايشان آفريد تا از جنبشهاى رنجآور و دشواريهاى خستهكنندهى (روز) بيارامند، و آن را (براى بندگان چون) لباس و جامه گردانيد تا در آن آرام گرفته بخوابند كه آن برايشان آسايش و توانائى است، و تا به سبب آن خوشى و خوشگذرانى يابند (در قرآن كريم «س 25 ى 47» فرمايد: و هو الذى جعل لكم الليل لباسا يعنى و او است خدائى كه شب را براى شما لباس گردانيد)
﴿6﴾
وَ خَلَقَ لَهُمُ النَّهَارَ مُبْصِراً لِيَبْتَغُوا فِيهِ مِنْ فَضْلِهِ ، وَ لِيَتَسَبَّبُوا إِلَى رِزْقِهِ ، وَ يَسْرَحُوا فِي أَرْضِهِ ، طَلَباً لِمَا فِيهِ نَيْلُ الْعَاجِلِ مِنْ دُنْيَاهُمْ ، وَ دَرَكُ الآْجِلِ فِي أُخْرَاهُمْ
(6) و روز را براى ايشان بيناكننده (روشن) آفريد تا در آن فضل و احسان او را بطلبند، و وسيلهى روزيش را به دست آورند، و براى رسيدن به سود كنونى از دنياشان و يافتن (وسائل) سود آينده (سعادت هميشگى) در آخرتشان در زمين او گردش نمايند
(7) به همهى اينها حال ايشان را اصلاح و سازگار مىنمايد، و اخبار آنان (اعمال و كردارشان كه از خوبى و بدى آنها خبر مىدهد) را مىآزمايد، و مىنگرد كه اينان در اوقات طاعت (واجب يا مستحب) و در جاهاى واجبات و موارد احكامش چگونهاند (با آنان مانند كسى كه ديگرى را مىآزمايد رفتار مىنمايد ليجزى الذين اساوا بما عملوا و يجزى الذين احسنوا بالحسنى «س 53 ى 31» يعنى) تا كسانى كه با كردارشان بد كرده و آنان كه با رفتار شايسته نيكوئى نمودهاند جزاء دهد
﴿8﴾
اللَّهُمَّ فَلَكَ الْحَمْدُ عَلَى مَا فَلَقْتَ لَنَا مِنَ الْإِصْبَاحِ ، وَ مَتَّعْتَنَا بِهِ مِنْ ضَوْءِ النَّهَارِ ، وَ بَصَّرْتَنَا مِنْ مَطَالِبِ الْأَقْوَاتِ ، وَ وَقَيْتَنَا فِيهِ مِنْ طَوَارِقِ الآْفَاتِ .
(8) بار خدايا پس براى تو است حمد و سپاس كه صبح را براى ما (به روشنى روز) شكافتى (آشكار نمودى يا آنكه تاريكى صبح را شكافتى و آن را براى ما هويدا ساختى) و به وسيلهى آن ما را از روشنى روز بهرهمند گردانيدى، و به جاهائيكه روزيها به دست مىآيد بينا فرمودى، و در آن از پيشامدهاى بلاء و سختيها نگهداشتى
﴿9﴾
أَصْبَحْنَا وَ أَصْبَحَتِ الْأَشْيَاءُ كُلُّهَا بِجُمْلَتِهَا لَكَ سَمَاؤُهَا وَ أَرْضُهَا ، وَ مَا بَثَثْتَ فِي كُلِّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا ، سَاكِنُهُ وَ مُتَحَرِّكُهُ ، وَ مُقِيمُهُ وَ شَاخِصُهُ وَ مَا عَلَا فِي الْهَوَاءِ ، وَ مَا كَنَّ تَحْتَ الثَّري
(9) به صبح درآمديم و همهى چيزها از آسمان و زمينشان و آنچه در هر يك از آن دو پراكنده ساختى از آرام و جنبنده و ايستاده و روندهى آن و آنچه در هواء بالا رفته و آنچه در زير خاك پنهان است، به صبح درآمدند در حاليكه همه ملك (در اختيار) تو هستيم
﴿10﴾
أَصْبَحْنَا فِي قَبْضَتِكَ يَحْوِينَا مُلْكُكَ وَ سُلْطَانُكَ ، وَ تَضُمُّنَا مَشِيَّتُكَ ، وَ نَتَصَرَّفُ عَنْ أَمْرِكَ ، وَ نَتَقَلَّبُ فِي تَدْبيِرِكَ .
(10) به صبح درآمديم در پنجهى (قدرت) تو كه پادشاهى و توانائيت ما را فرامىگيرد، و اراده و خواست تو ما را گردمىآورد، و از روى امر و فرمان تو است كه در كارها دست مىبريم، و در تدبير تو (آنچه بر وفق مصلحت قرار دادهاى) رفت و آمد مىنمائيم
﴿11﴾
لَيْسَ لَنَا مِنَ الْأَمْرِ إِلَّا مَا قَضَيْتَ ، وَ لَا مِنَ الْخَيْرِ إِلَّا مَا أَعْطَيْتَ .
(11) از هر سودى جز آنچه فرمان تو بر آن رفته (آن را آفريدهاى) و از هر نيكى جز آنچه بخشيدهاى براى ما نيست
﴿12﴾
وَ هَذَا يَوْمٌ حَادِثٌ جَدِيدٌ ، وَ هُوَ عَلَيْنَا شَاهِدٌ عَتِيدٌ ، إِنْ أَحْسَنَّا وَدَّعَنَا بِحَمْدٍ ، وَ إِنْ أَسَأْنَا فَارَقَنَا بِذَمٍّ .
(12) و اين روز (روز) نو آمده و تازهاى است (از اين جمله پيدا است كه اين دعاء را بايد به هنگام صبح خواند، و بيان نشدن لفظ مساء در عنوان بعضى از صحيفهها اين سخن را تاييد مىنمايد، و با بيان شدن آن در بيشتر از نسخهها هم منافات ندارد، زيرا مساء پايان روز است چنانكه صباح آغاز آنست، و بنابراين آنچه گفتهاند: سزاوار است هرگاه اين دعاء به هنگام شب خوانده شود به جاى اصبحنا در جملهى نهم و دهم امسينا بگويند، لازم نيست اگر چه طريق احتياط گفتن هر دو قسم است) و آن بر ما گواه آمادهاى است، اگر نيكى كنيم با سپاسگزارى ما را بدرود مىنمايد و اگر بدى كنيم با نكوهش از ما جدا خواهد شد (گفتهاند: گفتار و گواهى دادن روز به زبان حال است و آنچه در آن واقع مىشود در علم خداى تعالى به منزلهى شهادت و گواهى است، پس سزاوار است مومن گفتار آن را به گوش و دل بشنود و به مقتضاى آن عمل نمايد، و گفتهاند: آن از باب تجسم ايام و اعمال در روز قيامت است و حق هم همين است چنانكه روايات بر آن گويا است، و از آن جمله روايتى است كه سيد عليخان «رحمه الله» در شرح صحيفهى خود از كتاب كافى نقل نموده: حضرت صادق عليهالسلام فرمود: روزى نيست كه بر پسر آدم بيايد جز آنكه به او مىگويد: اى پسر آدم من روز نو آمده هستم و بر تو گواهم پس در من نيكو بگو و نيك انجام ده كه روز قيامت براى تو گواهى دهم و پس از اين هرگز مرا نخواهى ديد، بنابراين اگر كسى روزى كار بدى انجام داد و پس از آن پشيمان شد نبايد بگويد: فلان روز، روز بدى بود، چون روز بد نكرده است، و از اينرو است كه از پيغمبر صلى الله عليه و آله «چنانكه سيد نعمت الله جزائرى رحمه الله در كتاب نورالانوار فرموده» روايت شده: لاتسبوا الدهر فان الدهر هو الله «روزگار را دشنام ندهيد كه روزگار خدا است يعنى آن را خدا آفريده است» و اينكه از پيغمبر يا ائمهى معصومين عليهمالسلام رسيده كه از بعضى روزها دورى گزينيد كه آن روز نحس و بد اختر است دلالت دارد بر اينكه دنبال فلان كار نرويد كه انجام آن نيك نيست)
﴿13﴾
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ ، وَ ارْزُقْنَا حُسْنَ مُصَاحَبَتِهِ ، وَ اعْصِمْنَا مِنْ سُوءِ مُفَارَقَتِهِ بِارْتِكَابِ جَرِيرَةٍ ، أَوِ اقْتِرَافِ صَغِيرَةٍ أَوْ كَبِيرَةٍ
(13) بار خدايا بر محمد و آل او درود فرست، و نيكى همراه بودن با اين روز را روزى ما گردان، و ما را از بدى مفارقت و جدا شدن از آن بر اثر نافرمانى يا به جا آوردن گناه كوچك يا بزرگ نگهدار (وصف نمودن امام عليهالسلام گناه را به كوچك و بزرگ وصف اضافى است مانند بوسيدن زنى كه حرام است بوسيدن او كه گناه كوچك است نسبت به زناى با او و بزرگ است نسبت به نگاه كردن به او، و همچنين است گناهانى كه در اخبار به نام كبائر تعيين شده مانند شرك به خدا و به ناحق ديگرى را كشتن و خوردن ربا و مال يتيم، وگرنه گناه، كوچك و بزرگ نيست، بلكه همهى گناهان بزرگ است و كوچكى بعضى از آنها نسبت به ديگرى است كه عقاب و كيفر آن بيشتر است، از حضرت صادق عليهالسلام روايت شده فرمود: الكبائر، التى اوجب الله عز و جل النار عليها يعنى گناهان بزرگ آنست كه خداى عزوجل در برابر آنها آتش را واجب گردانيده)
﴿14﴾
وَ أَجْزِلْ لَنَا فِيهِ مِنَ الْحَسَنَاتِ ، وَ أَخْلِنَا فِيهِ مِنَ السَّيِّئَاتِ ، وَ امْلَأْ لَنَا مَا بَيْنَ طَرَفَيْهِ حَمْداً وَ شُكْراً وَ أَجْراً وَ ذُخْراً وَ فَضْلًا وَ إِحْسَاناً.
(14) و در اين روز براى ما نيكيها را بيافزا، و از بديها تهىمان ساز، و دو طرف (اول تا آخر) آن را براى ما از ستايش و سپاس و پاداش و اندوخته (براى آخرت) و بخشش و نيكى پر گردان
﴿15﴾
اللَّهُمَّ يَسِّرْ عَلَى الْكِرَامِ الكاتبِينَ مَؤُونَتَنَا ، وَ امْلَأْ لَنَا مِنْ حَسَنَاتِنَا صَحَائِفَنَا ، وَ لَا تُخْزِنَا عِنْدَهُمْ بِسُوءِ أَعْمَالِنَا .
(15) بار خدايا زحمت و رنج ما را بر نويسندگان گرامى (فرشتگانى كه اعمال را مىنويسند) آسان گردان، و نامههاى (اعمال) ما را از حسنات و نيكيهاى ما پر ساز، و ما را نزد آنان به بدى كردارهاى خود رسوا مكن (در قرآن كريم «س 81 ى 10» فرمايد: و اذا الصحف نشرت يعنى و هنگامى كه نامهها «ى اعمال كه فرشتگان نوشتهاند» گشوده شود، عبدالله ابن موسى ابن جعفر عليهالسلام گفته: از پدرم پرسيدم آيا هرگاه بنده اراده كند كه گناه يا كار نيكى بجا آورد دو فرشته «كه بر اعمال او گماشته شدهاند» علم به آن دارند؟ فرمود: آيا بوى پليد و بوى پاكيزه يكسان است؟ گفتم نه، فرمود: بنده هرگاه ارادهى نيكو نمايد نفس او با بوى پاكيزه بيرون شود، پس فرشتهى سمت راست به فرشتهى سمت چپ مىگويد: درنگ كن كه ارادهى نيكو نموده، و چون آن را بجا آورد زبانش قلم و آب دهانش سياهى «مركب» گردد و آن فرشته آن حسنه را براى او مىنويسد، و هرگاه ارادهى گناه كند نفس او با بوى پليد بيرون آيد، پس فرشته سمت چپ به فرشتهى سمت راست مىگويد: درنگ كن كه ارادهى بدى نموده، و چون آن را بجا آورد زبانش قلم و آب دهانش سياهى شود و آن فرشته آن را براى او ثبت نمايد )
﴿16﴾
اللَّهُمَّ اجْعَلْ لَنَا فِي كُلِّ سَاعَةٍ مِنْ سَاعَاتِهِ حَظّاً مِنْ عِبَادِكَ ، وَ نَصِيباً مِنْ شُكْرِكَ وَ شَاهِدَ صِدْقٍ مِنْ مَلَائِكَتِكَ .
(16) بار خدايا در هر ساعتى از ساعتهاى اين روز بهرهاى از بندگانت و بهرهاى از سپاسگزاريت، و گواه راستى از فرشتگانت براى ما قرار ده (توفيق حسنات بما عطا فرما تا فرشته براى ما گواهى دهد، و عرب هرگاه چيزى را بستايد آن را به صدق و راستى اضافه مىنمايد)
﴿17﴾
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ ، وَ احْفَظْنَا مِنْ بَيْنِ أَيْدِينَا وَ مِنْ خَلْفِنَا وَ عَنْ أَيْمَانِنَا وَ عَنْ شَمَائِلِنَا وَ مِنْ جَمِيعِ نَوَاحِينَا ، حِفْظاً عَاصِماً مِنْ مَعْصِيَتِكَ ، هَادِياً إِلَى طَاعَتِكَ ، مُسْتَعْمِلاً لِمَحَبَّتِكَ .
(17) بار خدايا بر محمد و آل او درود فرست، و ما را از (دامهاى شيطان و از هر پيشامدى در) پيش رو و پشت سر و از اطراف راست و چپ و از همهى جوانبمان نگهدارى كن، نگهدارى كه از نافرمانى تو نگهدارنده و به طاعت و بندگى تو راهنما و براى دوستى به تو بكار برده شود
﴿18﴾
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ ، وَ وَفِّقْنَا فِي يَوْمِنَا هَذَا وَ لَيْلَتِنَا هَذِهِ وَ فِي جَمِيعِ أَيَّامِنَا لِاسْتِعْمَالِ الْخَيْرِ ، وَ هِجْرَانِ الشَّرِّ ، وَ شُكْرِ النِّعَمِ ، وَ اتِّبَاعِ السُّنَنِ ، وَ مُجَانَبَةِ الْبِدَعِ ، وَ الْأَمْرِ بِالْمَعْرُوفِ ، وَ النَّهْيِ عَنِ الْمُنْكَرِ ، وَ حِيَاطَةِ الْإِسْلَامِ ، وَ انْتِقَاصِ الْبَاطِلِ وَ إِذْلَالِهِ ، وَ نُصْرَةِ الْحَقِّ وَ إِعْزَازِهِ ، وَ إِرْشَادِ الضَّالِّ ، وَ مُعَاوَنَةِ الضَّعيِفِ ، وَ اِدْرَاكِ اللّهيِفِ
(18) بار خدايا بر محمد و آل او درود فرست، و ما را در اين روز و اين شب و همهى روزهامان توفيق عطا فرما براى انجام نيكى و دورى از بدى و سپاسگزارى از نعمتها و پيروى از سنتها (واجبات و مستحبات) و ترك بدعتها (احداث چيزهائى در دين كه از دين نيست) و امر به معروف (واداشتن بپسنديده: واجب و مستحب) و نهى از منكر (بازداشتن از زشتيها: حرام و مكروه) و حفظ و نگهدارى (اصول و فروع) اسلام، و نكوهش باطل و نادرستى و خوار نمودن آن، و يارى حق و گرامى گردانيدن آن، و راهنمائى گمراه، و كمك ناتوان، و رسيدن به فرياد ستم رسيده
﴿19﴾
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ ، وَ اجْعَلْهُ أَيْمَنَ يَوْمٍ عَهِدْنَاهُ ، وَ أَفْضَلَ صَاحِبٍ صَحِبْنَاهُ ، وَ خَيْرَ وَقْتٍ ظَلِلْنَا فِيهِ
(19) بار خدايا بر محمد و آل او درود فرست، و اين روز را مباركترين روزى گردان كه ما به آن برخوردهايم، و برترين همراهى كه ما با آن همراه شدهايم، و بهترين وقتى كه (با گفتار و كردار نيك) در آن به سر بردهايم
﴿20﴾
وَ اجْعَلْنَا مِنْ أَرْضَى مَنْ مَرَّ عَلَيْهِ اللَّيْلُ وَ النَّهَارُ مِنْ جُمْلَةِ خَلْقِكَ ، أَشْكَرَهُمْ لِمَا أَوْلَيْتَ مِنْ نِعَمِكَ ، وَ أَقْوَمَهُمْ بِمَا شَرَعْتَ مِنْ شرَائِعِكَ ، وَ أَوْقَفَهُمْ عَمَّا حَذَّرْتَ مِنْ نَهْيِكَ .
(20) و ما را خشنودترين كسان از گروه آفريدگانت كه شب و روز بر آنها گذشته قرار ده، سپاسگزارندهترين ايشان به نعمتهائى كه عطا كردهاى، و پايدارترين آنها به احكامى كه (به وسيلهى پيغمبرانت) بيان فرمودى، و جلوگيرترين آنان از نهيى كه از آن ترسانيدى (براى آن كيفر قرار دادى)
﴿21﴾
اللَّهُمَّ إِنِّي أُشْهِدُكَ وَ كَفَى بِكَ شَهِيداً ، وَ أُشْهِدُ سَمَاءَكَ وَ أَرْضَكَ وَ مَنْ أَسْكَنْتَهُمَا مِنْ مَلائِكَتِكَ وَ سَائِرِ خَلْقِكَ فِي يَوْمِي هَذَا وَ سَاعَتِي هَذِهِ وَ لَيْلَتِي هَذِهِ وَ مُسْتَقَرِّي هَذَا ، أَنِّي أَشْهَدُ أَنَّكَ أَنْتَ اللَّهُ الَّذِي لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ ، قَائِمٌ بِالْقِسْطِ ، عَدْلٌ فِي الْحُكْمِ ، رَؤُوفٌ بِالْعِبَادِ ، مَالِكُ الْمُلْكِ ، رَحيِمٌ بِالْخَلْقِ .
(21) بار خدايا تو را گواه مىگيرم و تو بس هستى براى گواهى، و گواه مىگيرم آسمان و زمينت و كسانى از فرشتگان و سائر آفريدگانت را كه در آن دو جا دادهاى در اين روز و اين ساعت و اين شب و در اين جايگاه خود به اينكه گواهى مىدهم تو خدائى مىباشى كه جز تو خدائى نيست، توئى بپا دارندهى عدالت و برابر دارندهى در حكم و مهربان به بندگان و دارندهى هر ملك و پادشاهى، و رحمكنندهى به آفريده شدگانت
﴿22﴾
وَ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُكَ وَ رَسُولُكَ و خِيَرَتُكَ مِنْ خَلْقِكَ ، حَمَّلْتَهُ رِسَالَتَكَ فَأَدَّاهَا ، وَ أَمَرْتَهُ بِالنُّصْحِ لِأُمَّتِهِ فَنَصَحَ لَهَا
(22) و گواهى مىدهم كه محمد بنده و فرستاده و برگزيده از آفريدگان تو است، او را برساندن پيغام خود (به بندگان) واداشتى پس آن را (به مردم) رساند، و به پند دادن به امتش امر فرمودى پس آنها را پند داد
﴿23﴾
اللَّهُمَّ فَصَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ ، أَكْثَرَ مَا صَلَّيْتَ عَلَى أَحَدٍ مِنْ خَلْقِكَ ، وَ آتِهِ عَنَّا أَفْضَلَ مَا آتَيْتَ أَحَداً مِنْ عِبَادِكَ ، وَ اجْزِهِ عَنَّا أَفْضَلَ وَ أَكْرَمَ مَا جَزَيْتَ أَحَداً مِنْ أَنْبِيَائِكَ عَنْ أُمَّتِهِ
(23) بار خدايا بر محمد و آل او درود فرست بيش از آنچه بر كسى از آفريدگانت درود فرستادهاى، و از جانب ما به او عطا كن بهترين چيزى كه بر كسى از بندگانت عطا كردهاى، و به او پاداش ده برترين و گرامىترين پاداشى كه به هر يك از پيغمبرانت از جانب امتش به او دادهاى
﴿24﴾
إِنَّكَ أَنْتَ الْمَنَّانُ بِالْجَسِيمِ ، الْغَافِرُ لِلْعَظِيمِ ، وَ أَنْتَ أَرْحَمُ مِنْ كُلِّ رَحِيمٍ ، فَصَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّيِّبِينَ الطَّاهِرِينَ الْاَخْيَارِ الْاَنْجَبيِنَ .
(24) زيرا توئى بسيار بخشندهى نعمت بزرگ، و آمرزنده براى (گناه) بزرگ، و تو از هر مهربان مهربانترى، پس بر محمد و آل او كه (از هر عيب و نقصى) پاك و پاكيزه و نيكان و گراميترين (خلق) اند درود فرست.