وَ كَانَ مِنْ دُعَائِهِ عَلَيْهِ السَّلَامُ عِنْدَ الصَّبَاحِ وَ الْمَسَاءِ
دعا براى صبحها و شبها
﴿1﴾
الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي خَلَقَ اللَّيْلَ وَ النَّهَارَ بِقُوَّتِهِ
(1) ستايش به درگاهى مىآورم كه گردانندهى شبها و روزها و پديدآورندهى تاريكيها و روشنائيهاست. دست تواناى او شب و روز را به وجود آورد.
﴿2﴾
وَ مَيَّزَ بَيْنَهُمَا بِقُدْرَتِهِ
(2) اين دو آيت عظما را به دنبال هم برانگيخت ولى در عين حال با دقت خلقت و لطف صنعت لطيفهاى به كار برد كه نور با ظلمت نياميزد و شب به روز درنيفتد.
خلق الليل و النهار بقوته و ميز بينهما بقدرته.
ميان اين دو رنگ متمايز و متضاد ابهامى قرار داد كه به دنبال هم بدوند اما به هم نرسند.
﴿3﴾
وَ جَعَلَ لِكُلِّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا حَدّاً مَحْدُوداً ، وَ أَمَداً مَمْدُوداً
(3) به خاطر هر يك عمرى مقرر فرمود و در انتهاى هر كدام از شب و روز حدى گذاشت و اين دو درياى متلاطم و مواج را آن چنان در كنار هم به موج و تلاطم انداخت كه نتوانند در هم رفت و به هم آميخت .
﴿4﴾
يُولِجُ كُلَّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا فِي صَاحِبِهِ ، وَ يُولِجُ صَاحِبَهُ فِيهِ بِتَقْدِيرٍ مِنْهُ لِلْعِبَادِ فِيما يَغْذُوهُمْ بِهِ ، وَ يُنْشِئُهُمْ عَلَيْهِ
(4) با اين وجود به هم منوط و مربوط باشند و در پى هم كشيده شوند.
حكمت حيات چنين خواسته بود كه درياى نور بر ساحل قلزم ظلمت موج افكند و شب با روز آشنا باشد تا مصالح زندگانى تامين شود و مبانى معاش تحكيم گردد.
﴿5﴾
فَخَلَقَ لَهُمُ اللَّيْلَ لِيَسْكُنُوا فِيهِ مِنْ حَرَكَاتِ التَّعَبِ وَ نَهَضَاتِ النَّصَبِ ، وَ جَعَلَهُ لِبَاساً لِيَلْبَسُوا مِنْ رَاحَتِهِ وَ مَنَامِهِ ، فَيَكُونَ ذَلِكَ لَهُمْ جَمَاماً وَ قُوَّةً ، وَ لِيَنَالُوا بِهِ لَذَّةً وَ شَهْوَةً
(5) در پناه سكوت و سكون شب آرام گيرند و از خستگيهاى روز برآسايند.
شب را همچون پوششى بر مصاعب و متاعب جهان برافكندند و خواب را مايهى آرامش و آسايش قرار دادند.
لذتها و شهوتهاى دنيا در نهاد شب تعبيه يافته و نشاط زندگى از اين زندان جهانگير به جهان ارزانى شده است.
ليسكنواه فيه من حركات التعب و نهضات النصب.
﴿6﴾
وَ خَلَقَ لَهُمُ النَّهَارَ مُبْصِراً لِيَبْتَغُوا فِيهِ مِنْ فَضْلِهِ ، وَ لِيَتَسَبَّبُوا إِلَى رِزْقِهِ ، وَ يَسْرَحُوا فِي أَرْضِهِ ، طَلَباً لِمَا فِيهِ نَيْلُ الْعَاجِلِ مِنْ دُنْيَاهُمْ ، وَ دَرَكُ الآْجِلِ فِي أُخْرَاهُمْ
(6) ولى روز را محيط كوشش و كار ناميدهاند تا در روشنائى خورشيد به تكاپو برآيند و از نعمتها و بركتهاى الهى برخوردار شوند.
آرى به جستجوى «روزى» درافتند و قسمت مقرر و مقدر خويش را روزانه دريافت بدارند.
همچنان به ترميم دنيا و تامين آخرت بپردازند و بدين ترتيب دنيا و آخرت خود را آباد سازند.
پروردگار متعال شب و روز را به دنبال هم درانداخت تا در اين گردونه سياه و سپيد گردش روزگار به نظام درآيد و بشر به اصلاح معاد و معاش خويش دست يابد.
(7) ولى ذات اقدس و اعلاى او كه هرگز عارضهى غفلت و نسيان نپذيرد در تاريكى شب و روشنائى روز يكسان به سوى بندگانش بنگرد. كارشان ببيند و كارنامهشان بخواند.
تا از نعمتهاى بى منتهاى او چگونه بهره مىبرند و فرمان او را به چه ترتيب انجام مىدهند.
بكل ذلك يصلح شانهم و يبلو اخبارهم و ينظر كيف هم فى اوقات طاعته و منازل فروضه و مواقع احكامه ليجزى الذين اسائوا بما عملوا و يجزى الذين احسنوا باالحسنى.
تا كج انديشانى كه نيكى را به بدى پاداش دهند و راه فساد و عناد به پيش دارند سزاى كردار خويش گيرند و نيكوكاران راستگو و راستكار به پاداش راستى و درستى خود رسند.
﴿8﴾
اللَّهُمَّ فَلَكَ الْحَمْدُ عَلَى مَا فَلَقْتَ لَنَا مِنَ الْإِصْبَاحِ ، وَ مَتَّعْتَنَا بِهِ مِنْ ضَوْءِ النَّهَارِ ، وَ بَصَّرْتَنَا مِنْ مَطَالِبِ الْأَقْوَاتِ ، وَ وَقَيْتَنَا فِيهِ مِنْ طَوَارِقِ الآْفَاتِ .
(8) خداوندا! اى قدرت عليا كه دامن افق را با طراز فلق بياراستى و گريبان شب را به روز روشن چاك زدى ستايش ما ويژهى تو باشد و تو را حمد و سپاس گوئيم.
تو را حمد و سپاس گوئيم كه سينهى ظلمت بشكافتى و نور خورشيد به در و دشت بتافتى و چشم ما را به جمال زندگى بگشودى.
تو را سپاس و ستايش گوئيم اى پروردگار متعال كه شب تاريك ما را از حوادث و ملاحم شبانه ايمن داشتى و سكوت و سكون ما را در هم نشكستى.
از آفتها و مخالفتها برهيديم و با شادابى و نشاط روز خود را آغاز كرديم.
﴿9﴾
أَصْبَحْنَا وَ أَصْبَحَتِ الْأَشْيَاءُ كُلُّهَا بِجُمْلَتِهَا لَكَ سَمَاؤُهَا وَ أَرْضُهَا ، وَ مَا بَثَثْتَ فِي كُلِّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا ، سَاكِنُهُ وَ مُتَحَرِّكُهُ ، وَ مُقِيمُهُ وَ شَاخِصُهُ وَ مَا عَلَا فِي الْهَوَاءِ ، وَ مَا كَنَّ تَحْتَ الثَّري
(9) خداوندا! اين زمين وسيع و عظيم كه ما را به دوش گرفته و اين آسمان منيع و جليل كه بر سر ما چتر نيلگون برافراشته شبها و روزها و نورها و ظلمتها و بالاخره كارگاه آفرينش با هر نقشى كه از سياه و سپيد و زشت و زيبا دارد همه مخلوق و محكوم و مطيع تو باشند
﴿10﴾
أَصْبَحْنَا فِي قَبْضَتِكَ يَحْوِينَا مُلْكُكَ وَ سُلْطَانُكَ ، وَ تَضُمُّنَا مَشِيَّتُكَ ، وَ نَتَصَرَّفُ عَنْ أَمْرِكَ ، وَ نَتَقَلَّبُ فِي تَدْبيِرِكَ .
(10) و همه پيشانى عبوديت را در پيشگاه تو بر خاك بسايند و همه با مسكنت و معذرت عذر تقصير خويش بخواهند.
پروردگارا ما آفريدهى تو باشيم و با جان و دل فرمان تو بريم.
سمائها و ارضها و ما بثثت فى كل واحد منهما ساكنه و متحركه و مقيمه و شاخصه و ما علا فى الهواء و ما كن تحت الثرى اصبحنا فى قبضتك يحوينا ملكك و سلطانك.
﴿11﴾
لَيْسَ لَنَا مِنَ الْأَمْرِ إِلَّا مَا قَضَيْتَ ، وَ لَا مِنَ الْخَيْرِ إِلَّا مَا أَعْطَيْتَ .
(11) جز قدرت تو قدرتى نيست تا اين چرخ سنگين را بگرداند و جز مشيت تو حكمران ديگرى بر كائنات حكومت نكند.
آنچه را كه تو دادهاى داريم و از آنچه به روزى ما گذاشته بهره مىبريم.
﴿12﴾
وَ هَذَا يَوْمٌ حَادِثٌ جَدِيدٌ ، وَ هُوَ عَلَيْنَا شَاهِدٌ عَتِيدٌ ، إِنْ أَحْسَنَّا وَدَّعَنَا بِحَمْدٍ ، وَ إِنْ أَسَأْنَا فَارَقَنَا بِذَمٍّ .
(12) پروردگارا هم اكنون روز تازهاى را آغاز مىكنيم و تمتع ديگرى را از تمتعات حيات درمىيابيم.
پروردگارا امروز ما نيز همچون روزهاى ديگر به شب خواهد رسيد و ما را شب هنگام بدرود خواهد گفت.
ما نيكو بدانيم كه اگر اين روز روشن را در اطاعت و اخلاص به شام كشانيم خورشيد شامگاهى به هنگام بدرود ما را درود خواهد گفت و با تهنيت وداعمان خواهد كرد و مسلم است كه اگر روز ما در معاصى مناهى به سر آيد كيفر ما نفرين و ناسزا خواهد بود.
﴿13﴾
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ ، وَ ارْزُقْنَا حُسْنَ مُصَاحَبَتِهِ ، وَ اعْصِمْنَا مِنْ سُوءِ مُفَارَقَتِهِ بِارْتِكَابِ جَرِيرَةٍ ، أَوِ اقْتِرَافِ صَغِيرَةٍ أَوْ كَبِيرَةٍ
(13) پروردگارا به روان مقدس محمد و آل محمد درود فرست و آن چنان كن كه در روشنائى خورشيد جان ما هر لحظه بر روشنائى بيفزايد و نعمت عبادت و اطاعت بهرهى ما باشد و از گناهان كوچك و بزرگ در پناه عفاف و عصمت بركنار بمانيم.
﴿14﴾
وَ أَجْزِلْ لَنَا فِيهِ مِنَ الْحَسَنَاتِ ، وَ أَخْلِنَا فِيهِ مِنَ السَّيِّئَاتِ ، وَ امْلَأْ لَنَا مَا بَيْنَ طَرَفَيْهِ حَمْداً وَ شُكْراً وَ أَجْراً وَ ذُخْراً وَ فَضْلًا وَ إِحْسَاناً.
(14) آنچنان كن كه روزنامهى روز ما به حسنات اعمال ما زينت يابد. از نيكوكارى آغاز شود و به سپاسگذارى پايان يابد.
﴿15﴾
اللَّهُمَّ يَسِّرْ عَلَى الْكِرَامِ الكاتبِينَ مَؤُونَتَنَا ، وَ امْلَأْ لَنَا مِنْ حَسَنَاتِنَا صَحَائِفَنَا ، وَ لَا تُخْزِنَا عِنْدَهُمْ بِسُوءِ أَعْمَالِنَا .
(15) ما را در پيشگاه فرشتگان سپيدپوش كه دفتر كار و كردار ما را بنويسند سياهروى و شرمساز مساز و جز سلامت و سعادت نصيبمان مفرماى.
﴿16﴾
اللَّهُمَّ اجْعَلْ لَنَا فِي كُلِّ سَاعَةٍ مِنْ سَاعَاتِهِ حَظّاً مِنْ عِبَادِكَ ، وَ نَصِيباً مِنْ شُكْرِكَ وَ شَاهِدَ صِدْقٍ مِنْ مَلَائِكَتِكَ .
(16) خداوندا به هر ساعت كه از روز ما بگذرد ما را به طاعتى مقبول برخوردار فرماى و همچنان در دهان ما شكر شكر گذار تا به پاس اين سعادت سپاس تو را بگذاريم و فرشتگان تو را بر سپاسگذارى خود گواه گيريم.
﴿17﴾
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ ، وَ احْفَظْنَا مِنْ بَيْنِ أَيْدِينَا وَ مِنْ خَلْفِنَا وَ عَنْ أَيْمَانِنَا وَ عَنْ شَمَائِلِنَا وَ مِنْ جَمِيعِ نَوَاحِينَا ، حِفْظاً عَاصِماً مِنْ مَعْصِيَتِكَ ، هَادِياً إِلَى طَاعَتِكَ ، مُسْتَعْمِلاً لِمَحَبَّتِكَ .
(17) اللهم صل على محمد و آله. و با قدرت خداوندى خويش ما را در پيش روى و پشت سر و جانب راست و جهت چپ از شرور و شدائد ايمن دار و همچنان تقدير فرماى كه راه رضاى تو بپيمائيم و در عشق تو روشندل و پشت گرم باشيم و به سوى رحمت و مرحمت تو بشتابيم.
﴿18﴾
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ ، وَ وَفِّقْنَا فِي يَوْمِنَا هَذَا وَ لَيْلَتِنَا هَذِهِ وَ فِي جَمِيعِ أَيَّامِنَا لِاسْتِعْمَالِ الْخَيْرِ ، وَ هِجْرَانِ الشَّرِّ ، وَ شُكْرِ النِّعَمِ ، وَ اتِّبَاعِ السُّنَنِ ، وَ مُجَانَبَةِ الْبِدَعِ ، وَ الْأَمْرِ بِالْمَعْرُوفِ ، وَ النَّهْيِ عَنِ الْمُنْكَرِ ، وَ حِيَاطَةِ الْإِسْلَامِ ، وَ انْتِقَاصِ الْبَاطِلِ وَ إِذْلَالِهِ ، وَ نُصْرَةِ الْحَقِّ وَ إِعْزَازِهِ ، وَ إِرْشَادِ الضَّالِّ ، وَ مُعَاوَنَةِ الضَّعيِفِ ، وَ اِدْرَاكِ اللّهيِفِ
(18) اللهم صل على محمد و آله. هم در اين روز و هم در شبى كه به دنبال روز ما فرا رسد. و در شبها و روزهاى عمر ما ما را با خير و صلاح مقرون ساز و عنايتى كن كه سنتهاى سنيه را زنده بداريم و از بدعتهاى ناصواب احتراز جوئيم.
هم خويشتن به معروف بگرائيم و هم ديگران را به سمت معروف برانيم.
هم خود از منكرات اجتناب كنيم و هم دست گمراهان بگيريم و از منكرات نجاتشان بخشيم.
اين سعادت را به ما ارزانى فرماى كه از دين مقدس و صراط مستقيم اسلام حمايت كنيم و بر ضد كفر و ضلالت به جهاد برخيزيم.
همه حق بجوئيم و حق بگوئيم و همه دل مظلوم به دست آوريم و بر فرق ظالم مشت فرق شكن بكوبيم.
گمراهان را به راه راست بخوانيم و راهروان را به منزل مقصود برسانيم.
﴿19﴾
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ ، وَ اجْعَلْهُ أَيْمَنَ يَوْمٍ عَهِدْنَاهُ ، وَ أَفْضَلَ صَاحِبٍ صَحِبْنَاهُ ، وَ خَيْرَ وَقْتٍ ظَلِلْنَا فِيهِ
(19) پروردگارا به روان محمد و آل محمد رحمت فرست و چنان كه امروز براى ما فرخندهترين روزها باشد روزى باشد كه در رضاى تو بر ما سپرى شود.
به نام تو آغاز گردد و در ياد تو پايان پذيرد و مقدر فرماى كه روز ما براى ما بهترين همنشين باشد.
﴿20﴾
وَ اجْعَلْنَا مِنْ أَرْضَى مَنْ مَرَّ عَلَيْهِ اللَّيْلُ وَ النَّهَارُ مِنْ جُمْلَةِ خَلْقِكَ ، أَشْكَرَهُمْ لِمَا أَوْلَيْتَ مِنْ نِعَمِكَ ، وَ أَقْوَمَهُمْ بِمَا شَرَعْتَ مِنْ شرَائِعِكَ ، وَ أَوْقَفَهُمْ عَمَّا حَذَّرْتَ مِنْ نَهْيِكَ .
(20) شب و روز بر جهان بگذرند و جهانيان را ميان خود دست به دست بگردانند.
خداوندا آرزوى ما آن است كه ميان بندگان تو ما از همگان راضىتر و خرسندتر باشيم و به درگاه تو صميمانهتر شكر گوئيم و حق نعمت را از ديگران بهتر بگذرايم.
آرزوى ما آن است كه به فرمانها و اوامر تو از بندگان ديگر تو مطلوبتر امتثال كنيم و از آنچه نهى فرمودى مرعوبانهتر احتراز جوئيم.
و به شرايع مقدس تو برخيزيم و قرآن كريم تو را بر پاى بداريم.
﴿21﴾
اللَّهُمَّ إِنِّي أُشْهِدُكَ وَ كَفَى بِكَ شَهِيداً ، وَ أُشْهِدُ سَمَاءَكَ وَ أَرْضَكَ وَ مَنْ أَسْكَنْتَهُمَا مِنْ مَلائِكَتِكَ وَ سَائِرِ خَلْقِكَ فِي يَوْمِي هَذَا وَ سَاعَتِي هَذِهِ وَ لَيْلَتِي هَذِهِ وَ مُسْتَقَرِّي هَذَا ، أَنِّي أَشْهَدُ أَنَّكَ أَنْتَ اللَّهُ الَّذِي لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ ، قَائِمٌ بِالْقِسْطِ ، عَدْلٌ فِي الْحُكْمِ ، رَؤُوفٌ بِالْعِبَادِ ، مَالِكُ الْمُلْكِ ، رَحيِمٌ بِالْخَلْقِ .
(21) پروردگارا تو را به گواهى مىخواهيم و گواهى تو به تنهائى ما را كافى باشد.
پروردگارا آسمان تو را و زمين تو را و آنكسان كه در آسمان و زمين تو بسر مىبرند همه را گواه مىگيريم. فرشتگان آسمانى و بندگان زمينى تو را، جانورانى را كه در پستيها و بلنديهاى گيتى به سر مىبرند، از همه شهادت مىخواهيم كه امروز، در اين ساعت، در اين لحظه به وحدانيت تو اعتراف مىكنيم.
همه را گواه مىگيرم تا گواه من باشند كه من به يگانگى و بىهمتائى تو گواهى مىدهم. شهادت مىدهم كه جز تو پروردگارى نيست و بر كشور وجود خداوندى عادل و عالم و مهربان و بخشنده و بخشاينده جز ذات اقدس و اعظم تو نباشد.
﴿22﴾
وَ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُكَ وَ رَسُولُكَ و خِيَرَتُكَ مِنْ خَلْقِكَ ، حَمَّلْتَهُ رِسَالَتَكَ فَأَدَّاهَا ، وَ أَمَرْتَهُ بِالنُّصْحِ لِأُمَّتِهِ فَنَصَحَ لَهَا
(22) و همچنان گواهى مىدهم كه محمد صلى الله عليه و آله بنده تو و پيامبر تو و برگزيده تو از ميان آفريدگان است.
در ميان آفريدگان خويش محمد را برگزيدى و تاج رسالت بر تارك مقدسش گذاشتى و فرمان فرمودى كه به ارشاد بشر همت گمارد و در راه هدايت اقوام و ملل از هر چه دارد مضايقت نكند.
﴿23﴾
اللَّهُمَّ فَصَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ ، أَكْثَرَ مَا صَلَّيْتَ عَلَى أَحَدٍ مِنْ خَلْقِكَ ، وَ آتِهِ عَنَّا أَفْضَلَ مَا آتَيْتَ أَحَداً مِنْ عِبَادِكَ ، وَ اجْزِهِ عَنَّا أَفْضَلَ وَ أَكْرَمَ مَا جَزَيْتَ أَحَداً مِنْ أَنْبِيَائِكَ عَنْ أُمَّتِهِ
(23) بيش از آنچه به برگزيدگان ديگرت رحمت و مرحمت فرو فرستادى به روان محمد و آل محمد رحمت و مرحمت فرو فرست.
از دست كوتاه و خسته ما برنيايد كه زحمتهاى او را جبران كنيم و در برابر رنج رسالت بدو پاداش آوريم.
خداوندا! تو توانائى و مىتوانى كه از سوى ما به سوى او پاكترين سلامها و تحيتها و تهنيتها را اهدا فرمائى و جايگاه او را در اعلى عليين بر جايگاه گذشتگان و آيندگان فراتر گذارى.
﴿24﴾
إِنَّكَ أَنْتَ الْمَنَّانُ بِالْجَسِيمِ ، الْغَافِرُ لِلْعَظِيمِ ، وَ أَنْتَ أَرْحَمُ مِنْ كُلِّ رَحِيمٍ ، فَصَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّيِّبِينَ الطَّاهِرِينَ الْاَخْيَارِ الْاَنْجَبيِنَ .
(24) همواره بخشش تو عالى و بخشايش تو عظيم است، و از هر كس كه مهر افروزد و مهربانى كند تو مهربانتر و مهر افروزتر باشى.
فصل على محمد و آله الطيبين الطاهرين الاخيار الانجبين.