وَ كَانَ مِنْ دُعَائِهِ عَلَيْهِ السَّلَامُ فِي يَوْمِ الْفِطْرِ إِذَا انْصَرَفَ مِنْ صَلَاتِهِ قَامَ قَائِماً ثُمَّ اسْتَقْبَلَ الْقِبْلَةَ ، وَ فِي يَوْمِ الْجُمُعَةِ ، فَقَالَ
پس از اداى نماز روز عيد فطر
﴿1﴾
يَا مَنْ يَرْحَمُ مَنْ لَا يَرْحَمُهُ الْعِبَادُ
(1) اى آنكه به كسى كه بندگان به او رحم نمىكنند رحم مىكند،
﴿2﴾
وَ يَا مَنْ يَقْبَلُ مَنْ لَا تَقْبَلُهُ الْبِلَادُ
(2) و اى آنكه كسى كه اهل شهرها او را نمىپذيرند را مىپذيرد،
﴿3﴾
وَ يَا مَنْ لَا يَحْتَقِرُ أَهْلَ الْحَاجَةِ إِلَيْهِ
(3) و اى آنكه نيازمندانش را خوار نمىگرداند،
﴿4﴾
وَ يَا مَنْ لَا يُخَيِّبُ الْمُلِحِّينَ عَلَيْهِ .
(4) و اى آنكه اصراركنندگان خود را نااميد نمىسازد،
﴿5﴾
وَ يَا مَنْ لَا يَجْبَهُ بِالرَّدِّ أَهْلَ الدَّالَّةِ عَلَيْهِ
(5) و اى آنكه دست رد و منع بر پيشانى كسانى كه به محبت و دوستى او اعتماد دارند، و بر او افراط و تجاوز از حد مىنمايند نمىزند.
﴿6﴾
وَ يَا مَنْ يَجْتَبِي صَغِيرَ مَا يُتْحَفُ بِهِ ، وَ يَشْكُرُ يَسِيرَ مَا يُعْمَلُ لَهُ .
(6) و اى آنكه چيز اندكى كه به او ارمغان دهند را مىپذيرد، و اندك چيزى كه براى او انجام دهند را جزا مىدهد،
﴿7﴾
وَ يَا مَنْ يَشْكُرُ عَلَى الْقَلِيلِ وَ يُجَازِي بِالْجَلِيلِ
(7) و اى آنكه عمل كم را مىپذيرد و پاداش بزرگ مىدهد،
﴿8﴾
وَ يَا مَنْ يَدْنُو إِلَى مَنْ دَنَا مِنْهُ .
(8) و اى آنكه به كسى كه به او نزديك مىشود نزديك مىگردد،
﴿9﴾
وَ يَا مَنْ يَدْعُو إِلَى نَفْسِهِ مَنْ أَدْبَرَ عَنْهُ .
(9) و اى آنكه كسى كه از او روى برمىگرداند را به سوى خود مىخواند،
﴿10﴾
وَ يَا مَنْ لَا يُغَيِّرُ النِّعْمَةَ ، وَ لَا يُبَادِرُ بِالنَّقِمَةِ .
(10) و اى آنكه نعمت و بخشش را تغيير نمىدهد و در به كيفر رساندن شتاب نمىكند،
﴿11﴾
وَ يَا مَنْ يُثْمِرُ الْحَسَنَةَ حَتَّى يُنْمِيَهَا ، وَ يَتَجَاوَزُ عَنِ السَّيِّئَةِ حَتَّى يُعَفِّيَهَا .
(11) و اى آنكه نيكى را مىروياند تا آن را بيفزايد و از بدى مىگذرد تا آن را ناپديد گرداند.
﴿12﴾
انْصَرَفَتِ الآْمَالُ دُونَ مَدَى كَرَمِكَ بِالْحَاجَاتِ ، وَ امْتَلَأَتْ بِفَيْضِ جُودِكَ أَوْعِيَةُ الطَّلِبَاتِ ، وَ تَفَسَّخَتْ دُونَ بُلُوغِ نَعْتِكَ الصِّفَاتُ ، فَلَكَ الْعُلُوُّ الْأَعْلَى فَوْقَ كُلِّ عَالٍ ، وَ الْجَلَالُ الْأَمْجَدُ فَوْقَ كُلِّ جَلَالٍ .
(12) آرزوها پيش از رسيدن به نهايت و پايان جود و بخشش تو با تحقق خواستهها برگشتند، و جامهاى حاجات و خواستهها به جريان و روان شدن جود و بخشش تو پر شد، و اوصاف پيش از رسيدن به وصف تو از هم گسيختند.
پس بلندترين بلندى بر بالاى هر بلندى و بزرگترين بزرگى بر بالاى هر بزرگى شايستهى توست،
﴿13﴾
كُلُّ جَلِيلٍ عِنْدَكَ صَغِيرٌ ، وَ كُلُّ شَرِيفٍ فِي جَنْبِ شَرَفِكَ حَقِيرٌ ، خَابَ الْوَافِدُونَ عَلَى غَيْرِكَ ، وَ خَسِرَ الْمُتَعَرِّضُونَ إِ لَّا لَكَ ، وَ ضَاعَ الْمُلِمُّونَ إِلَّا بِكَ ، وَ أَجْدَبَ الْمُنْتَجِعُونَ إِلَّا مَنِ انْتَجَعَ فَضْلَكَ
(13) هر بزرگى در برابر تو اندك و هر ارجمندى در كنار ارجمنديت خوار است.
آنانكه به سوى غير تو آمدند نااميد گشتند، و آنانكه جز تو را درخواست نمودند زيان كردند، و آنانكه به درگاه جز تو فرود آمدند تباه شدند، و نعمتخواهان جز كسى كه از فضل و احسانت نعمت خواست دچار خشكسالى گرديدند.
﴿14﴾
بَابُكَ مَفْتُوحٌ لِلرَّاغِبِينَ ، وَ جُودُكَ مُبَاحٌ لِلسَّائِلِينَ ، وَ إِغَاثَتُكَ قَرِيبَةٌ مِنَ الْمُسْتَغِيثِينَ .
(14) درگاه رحمتت بر روى آنانكه خواهانند باز بوده، و بخشش تو براى درخواستكنندگان مباح و رواست، و فريادرسىات به فريادرس خواهان نزديك است،
﴿15﴾
لَا يَخِيبُ مِنْكَ الآْمِلُونَ ، وَ لَا يَيْأَسُ مِنْ عَطَائِكَ الْمُتَعَرِّضُونَ ، وَ لَا يَشْقَى بِنَقِمَتِكَ الْمُسْتَغْفِرُونَ .
(15) اميدواران از تو محروم نشده، و درخواستكنندگان عطاء و بخششت نااميد نگردند، و آمرزشخواهان به عذاب و كيفرت بدبخت نمىشوند،
﴿16﴾
رِزْقُكَ مَبْسُوطٌ لِمَنْ عَصَاكَ ، وَ حِلْمُكَ مُعْتَرِضٌ لِمَنْ نَاوَاكَ ، عَادَتُكَ الْإِحْسَانُ إِلَى الْمُسِيئِينَ ، وَ سُنَّتُكَ الْإِبْقَاءُ عَلَى الْمُعْتَدِينَ حَتَّى لَقَدْ غَرَّتْهُمْ أَنَاتُكَ عَنِ الرُّجُوعِ ، وَ صَدَّهُمْ إِمْهَالُكَ عَنِ النُّزُوعِ .
(16) روزى تو براى كسى كه معصيت و نافرمانيت را كرده گسترده، و حلم و بردباريت براى آنكه با تو دشمنى نموده روى آورنده است.
عادت و روش تو نسبت به بدكاران احسان و نيكى است، و طريقهى تو نسبت به تجاوزكنندگان از حد رحمت و مهربانى است، تا اينكه مهلت دادن تو ايشان را از بازگشت مغرور ساخته و فريب داده، و شتاب نكردن تو آنان را از بازايستادن بازداشته،
﴿17﴾
وَ إِنَّمَا تَأَنَّيْتَ بِهِمْ لِيَفِيؤُوا إِلَى أَمْرِكَ ، وَ أَمْهَلْتَهُمْ ثِقَةً بِدَوَامِ مُلْكِكَ ، فَمَنْ كَانَ مِنْ أَهْلِ السَّعَادَةِ خَتَمْتَ لَهُ بِهَا ، وَ مَنْ كَانَ مِنْ أَهْلِ الشَّقَاوَةِ خَذَلْتَهُ لَهَا .
(17) و اينكه آنان را مهلت دادهاى براى اينست كه به فرمانت بازگردند، و اينكه دربارهى (كيفر) آنان شتاب ننمائى، از جهت اعتماد به دوام و هميشگى ملك و پادشاهى خود مىباشد، پس هر كه سزاوار نيكبختى بوده پايان كارش را به نيكبختى پايان دهد، و هر كه شايستهى بدبختى بوده او را از جهت بدبختى خوار ساختى.
﴿18﴾
كُلُّهُمْ صَائِرُونَ ، إِلَى حُكْمِكَ ، وَ اُمُورُهُمْ آئِلَةٌ إِلَى أَمْرِكَ ، لَمْ يَهِنْ عَلَى طُولِ مُدَّتِهِمْ سُلْطَانُكَ ، وَ لَمْ يَدْحَضْ لِتَرْكِ مُعَاجَلَتِهِمْ بُرْهَانُكَ .
(18) همهى ايشان به حكم تو مىرسند، و گفتار و كردارشان به فرمان تو بازمىگردد، و طول مدت (مهلت دادن ايشان) حجت و دليلت را سست نساخته، و از جهت شتاب نكردن در اينان دليل آشكارت باطل و نادرست نشده است.
﴿19﴾
حُجَّتُكَ قَائِمَةٌ لَا تُدْحَضُ ، وَ سُلْطَانُكَ ثَابِتٌ لَا يَزُولُ ، فَالْوَيْلُ الدَّائِمُ لِمَنْ جَنَحَ عَنْكَ ، وَ الْخَيْبَةُ الْخَاذِلَةُ لِمَنْ خَابَ مِنْكَ ، وَ الشَّقَاءُ الْأَشْقَى لِمَنِ اغْتَرَّ بِكَ .
(19) حجت و دليل تو پابرجا بوده و باطل نمىشود، و سلطنت و پادشاهيت ثابت و هميشگى است كه نيست نمىگردد، پس عذاب هميشگى كسى را سزاست كه از تو برگشته، و نوميدى خواركننده شايستهى كسى است كه از تو نااميد گردد، و بدبختترين بدبختى براى كسى است كه به تو مغرور شده و جرات نموده و دلير شود،
﴿20﴾
مَا أَكْثَرَ تَصَرُّفَهُ فِي عَذَابِكَ ، وَ مَا أَطْوَلَ تَرَدُّدَهُ فِي عِقَابِكَ ، وَ مَا أَبْعَدَ غَايَتَهُ مِنَ الْفَرَجِ ، وَ مَا أَقْنَطَهُ مِنْ سُهُولَةِ الَْمخْرَجِ عَدْلًا مِنْ قَضَائِكَ لَا تَجُورُ فِيهِ ، وَ إِنْصَافاً مِنْ حُكْمِكَ لَا تَحِيفُ عَلَيْهِ .
(20) چه بسيار است بازگشت پياپى او در شكنجهات، و چه طولانى است سرگردانيش در كيفرت، و چه دور است پايان غم و اندوهش، و چه نوميد است از رهائى يافتن به آسانى، از روى عدل در حكمت است كه بر او ظلم نمىكنى، و از روى انصاف و دادگرى در فرمانت است كه بر او ستم نمىنمائى.
﴿21﴾
فَقَدْ ظَاهَرْتَ الْحُجَجَ ، وَ أَبْلَيْتَ الْأَعْذَارَ ، وَ قَدْ تَقَدَّمْتَ بِالْوَعِيدِ ، وَ تَلَطَّفْتَ فِي التَّرْغِيبِ ، وَ ضَرَبْتَ الْأَمْثَالَ ، وَ أَطَلْتَ الْإِمْهَالَ ، وَ أَخَّرْتَ وَ أَنْتَ مُسْتَطِيعٌ لِلمُعَاجَلَةِ ، وَ تَأَنَّيْتَ وَ أَنْتَ مَلِيءٌ بِالْمُبَادَرَةِ
(21) براى آنكه حجتها و دلائلت را پياپى و به كمك يكديگر گردانيدهاى، و دليلها را بيان كرده آشكار ساختهاى، و تهديد و ترساندن را اعلام نمودهاى، و در ترغيب و خواهان نمودن لطف و نيكوئى را بجا آوردهاى، و مثلها زده و داستانها بيان فرمودهاى، و مهلت دادن را طولانى كرده و (كيفر را) به تاخير انداختهاى، در حاليكه تو بر شتاب كردن توانائى، و شتاب نكردى و تو به شتاب نمودن قادرى،
﴿22﴾
لَمْ تَكُنْ أَنَاتُكَ عَجْزاً ، وَ لَا إِمْهَالُكَ وَهْناً ، وَ لَا إِمْسَاكُكَ غَفْلَةً ، وَ لَا انْتِظَارُكَ مُدَارَاةً ، بَلْ لِتَكُونَ حُجَّتُكَ أَبْلَغَ ، وَ كَرَمُكَ أَكْمَلَ ، وَ إِحْسَانُكَ أَوْفَى ، وَ نِعْمَتُكَ أَتَمَّ ، كُلُّ ذَلِكَ كَانَ وَ لَمْ تَزَلْ ، وَ هُوَ كَائِنٌ وَ لَا تَزَالُ .
(22) درنگ نمودنت نه از روى ناتوانى است، و مهلت دادنت نه از روى سستى است، و خوددارىات نه از روى بىخبرى است، و به تاخير انداختنت نه از روى ملاطفت و خوشرفتارى است، بلكه براى آنست كه حجتت رساتر، و كرم و بخششت كاملتر، و نيكى تو فراوانتر، و نعمتت تمامتر باشد، و همهى آنچه گفته شد بوده و هميشه بوده و هست و خواهد بود.
﴿23﴾
حُجَّتُكَ أَجَلُّ مِنْ أَنْ تُوصَفَ بِكُلِّهَا ، وَ مَجْدُكَ أَرْفَعُ مِنْ أَنْ يُحَدَّ بِكُنْهِهِ ، وَ نِعْمَتُكَ أَكْثَرُ مِنْ أَنْ تُحْصَى بِأَسْرِهَا ، وَ إِحْسَانُكَ أَكْثَرُ مِنْ أَنْ تُشْكَرَ عَلَى أَقَلِّهِ
(23) حجت و دليلت بزرگتر از آنست كه به همهى آن وصف شود، و بزرگىات بالاتر از آنست كه كنه و حقيقت آن به حدى درآيد، و نعمتت افزونتر از آنست كه همهى آن شمرده شود، و نيكى تو بيشتر از آنست كه به حداقل آن سپاس گزارده شوى،
﴿24﴾
وَ قَدْ قَصَّرَ بِيَ السُّكُوتُ عَنْ تَحْمِيدِكَ ، وَ فَهَّهَنِيَ الْإِمْسَاكُ عَنْ تَمْجِيدِكَ ، وَ قُصَارَايَ الْإِقْرَارُ بِالْحُسُورِ ، لَا رَغْبَةً يَا إِلَهِي بَلْ عَجْزاً .
(24) و خاموشى مرا از سپاس گزاردن تو ناتوان ساخته، و خوددارى مرا از بزرگ داشتن تو درمانده كرده، و نهايت كوشش من اعتراف به درماندگى است، خدايا نه از روى بىرغبتى و دورى گزيدن از سپاسگزارى است بلكه از روى عجز و ناتوانى مىباشد،
﴿25﴾
فَهَا أَنَا ذَا أَؤُمُّكَ بِالْوِفَادَةِ ، وَ أَسْأَلُكَ حُسْنَ الرِّفَادَةِ ، فَصَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ ، وَ اسْمَعْ نَجْوَايَ ، وَ اسْتَجِبْ دُعَائِي ، وَ لَا تَخْتِمْ يَوْمِي بِخَيْبَتِي ، وَ لَا تَجْبَهْنِي بِالرَّدِّ فِي مَسْأَلَتِي ، وَ أَكْرِمْ مِنْ عِنْدِكَ مُنْصَرَفِي ، وَ تُرِيدُ مُنْقَلَبِي ، إِنَّكَ غَيْرُ ضَائِقٍ بِمَا تُرِيدُ ، وَ لَا عَاجِزٍ عَمَّا تُسْأَلُ ، وَ أَنْتَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ ، وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللهِ الْعَلِيِّ الْعَظِيمِ .
(25) پس اينك من هم كه آمدن به درگاهت را قصد مىكنم، و عطا و بخشش نيكو از تو مىخواهم.
پس بر محمد و خاندانش درود فرست و رازم را بشنو و دعا و درخواستم را روا ساز، و روزم را با نااميدى به پايان مرسان، و در خواهشم دست رد و منع بر پيشانيم مزن، و رفتنم را نزد خود و بازگشتنم را به سويت گرامى دار، زيرا تو به آنچه خواهى گرفتار سختى نشده، و از آنچه از تو خواسته شود ناتوان نيستى، و تو بر هر چيز توانائى، و نيرو و توانى نيست جز به يارى خداى بلند مرتبه.