انديشه در اسلام، ص: 298
نه سايه و نه باد گرم سوزان، و زندگان و مردگان هم يكسان نيستند. بی ترديد، خدا [دعوت حق را] به هر كس بخواهد می شنواند و تو نمی توانی [دعوت حق را] به كسانی كه در قبرهايند بشنوانی.
انسان تنها در پناه قرآن مجيد و انبيای خدا و ائمه طاهرين اهل بصيرت شده و بينايی قلبی برای او حاصل خواهد شد و اين بينايی است كه برای او و دنيا و آخرتش فوق العاده سودمند است. يكی از واقعيت هايی كه قرآن مجيد پس از معرفی خود به آن می پردازد اين است كه:
«قَدْ جاءَكُمْ بَصائِرُ مِنْ رَبِّكُمْ». «1»
بی ترديد، برای شما از سوی پروردگارتان دلايلی روشن آمده است.
اين آيه نشان می دهد كه بينايی برای مردم بدون قرآن و وحی و نبوت و امامت حاصل نخواهد شد و بدون آن توان درك حقايق را نخواهند يافت. به همين دليل است كه می فرمايد:
«قَدْ جاءَكُمْ بَصائِرُ مِنْ رَبِّكُمْ».
يعنی آيات قرآن مايه های بيداری برای مردم هستند. زيرا اگر مردم تا روز قيامت هم به فكر خود فشار بياورند، نمی توانند چيزی از حقيقت توحيد، اسماء و صفات الهی، اراده پروردگار، و احوال قيامت و برزخ درك كنند. اصولًا، كسانی كه با معارف الهی سر و كار ندارند افرادی پوچ و سرگردان هستند و زندگی آنان، به فرموده قرآن، از زندگی چارپايان نيز بدتر و پست تر است. «2» از اين رو، ميان كسانی كه در ارتباط با آيات قرآن هستند و از بصائر قرآن استفاده می كنند با كسانی كه پوچ مانده اند، در همه شئون باطنی و ظاهری، تفاوت و اختلاف وجود دارد.
بصيرت از ديدگاه امام علی، عليه السلام
اميرالمؤمنين، در يكی از خطبه های خود، به موضوع تفاوت های أعمی و بصير اشاره كرده اند. ابن أبی الحديد و ابن ميثم در شروح نهج البلاغه
______________________________ (1). أنعام، 104: «قَدْ جاءَكُمْ بَصائِرُ مِنْ رَبِّكُمْ فَمَنْ أَبْصَرَ فَلِنَفْسِهِ وَ مَنْ عَمِيَ فَعَلَيْها وَ ما أَنَا عَلَيْكُمْ بِحَفِيظٍ»؛ نيز أعراف، 203: «وَ إِذا لَمْ تَأْتِهِمْ بِآيَةٍ قالُوا لَوْ لا اجْتَبَيْتَها قُلْ إِنَّما أَتَّبِعُ ما يُوحی إِلَيَّ مِنْ رَبِّي هذا بَصائِرُ مِنْ رَبِّكُمْ وَ هُدیً وَ رَحْمَةٌ لِقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ»؛ إسراء، 102: «قالَ لَقَدْ عَلِمْتَ ما أَنْزَلَ هؤُلاءِ إِلَّا رَبُّ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ بَصائِرَ وَ إِنِّي لَأَظُنُّكَ يا فِرْعَوْنُ مَثْبُوراً»؛ قصص، 44: «وَ لَقَدْ آتَيْنا مُوسَی الْكِتابَ مِنْ بَعْدِ ما أَهْلَكْنَا الْقُرُونَ الْأُولی بَصائِرَ لِلنَّاسِ وَ هُدیً وَ رَحْمَةً لَعَلَّهُمْ يَتَذَكَّرُونَ».
(2). اشاره به أعراف، 179: «وَ لَقَدْ ذَرَأْنا لِجَهَنَّمَ كَثِيراً مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ لَهُمْ قُلُوبٌ لا يَفْقَهُونَ بِها وَ لَهُمْ أَعْيُنٌ لا يُبْصِرُونَ بِها وَ لَهُمْ آذانٌ لا يَسْمَعُونَ بِها أُولئِكَ كَالْأَنْعامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ أُولئِكَ هُمُ الْغافِلُونَ»؛ نيز فرقان، 44: «أَمْ تَحْسَبُ أَنَّ أَكْثَرَهُمْ يَسْمَعُونَ أَوْ يَعْقِلُونَ إِنْ هُمْ إِلَّا كَالْأَنْعامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ سَبِيلًا».
