انديشه در اسلام، ص: 333

اينكه حقيقت را نمی دانند بلكه در سركشی و نفرتِ از حق سرسختی و پافشاری می كنند. آيا كسی كه نگونسار و به صورت افتاده حركت می كند هدايت يافته تر است يا آنكه راست قامت بر راه راست می رود؟ بگو: اوست كه شما را آفريد و برای شما گوش و ديده و دل قرار داد، ولی اندكی سپاس می گزاريد. بگو: اوست كه شما را در زمين آفريد و به سوی او محشور می شويد. و می گويند: اگر راستگوييد اين وعده وقوع رستاخيز كی خواهد بود؟ بگو: دانش و آگاهی اين حقيقت فقط نزد خداست و من تنها بيم دهنده ای آشكارم.

تأمل در تاريخ

قرآن سرگذشت اقوام پيشين را بدين جهت ياد می كند كه مردم از آنها عبرت بگيرند. از اين رو، خداوند دستور داده است در تاريخ با تعقل بنگريم و پند بگيريم. «1» گاهی برخی شعرای حكيم اين قدر زيبا جريانات تاريخی را در فضای عقل طرح كرده اند كه انسان از مطالعه آثارشان به تفكر وادار می شود. برای مثال، وقتی خاقانی شروانی به خرابه های شهر مدائن می رسد در مطلع قصيده بلند خود می گويد:

يا حافظ در بی وفايی دنيا و دل نبستن به آن می گويد:

نيز اين شعر:

______________________________
(1). البته، به نص صريح قرآن همه اين آيات برای تعقل فرستاده شده اند. در ابتدای سوره يوسف می خوانيم: «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ* الر تِلْكَ آياتُ الْكِتابِ الْمُبِينِ* إِنَّا أَنْزَلْناهُ قُرْآناً عَرَبِيًّا لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ* نَحْنُ نَقُصُّ عَلَيْكَ أَحْسَنَ الْقَصَصِ بِما أَوْحَيْنا إِلَيْكَ هذَا الْقُرْآنَ وَ إِنْ كُنْتَ مِنْ قَبْلِهِ لَمِنَ الْغافِلِينَ».