انديشه در اسلام، ص: 168

درست است كه عقل ما عقل جزئی است و عقل مطلق و بی نهايت وجود مقدّس حضرت حق است، اما ميان همين عقل جزئی و عقل مطلق عالم ميل شديدی وجود دارد كه به واسطه آن با هم ارتباط برقرار می كنند.

ارتباط عقل جزئی با عقل مطلق

ارتباط ميان عقل جزئی و عقل مطلق برای همه امكان پذير است. در يك فراخوان عام، قرآن مجيد انسانها را به انديشه و تفكر درعالم طبيعت دعوت كرده است؛ هم چنين، به انديشه در نفس و آفرينش خود انسان كه يكی از مهم ترين و بزرگ ترين كارخانه های عالم آفرينش است.

مرحله ديگر انديشه تفكر در قرآن كريم است كه دريای بی نهايت معارف و مسائل الهی است؛ كتابی كه پيامبر اسلام درباره اش می فرمايد:

«لا تحصی عجائبه ولا تبلی غرائبه». «1»

يعنی اگر بخواهند عجايب آن را بشمارند، به عدد در نمی آيد و اگر بخواهند درباره نكات عظيم آن تحقيق كنند، می بينند هيچ نكته ای از نكات آن در طول زمان كهنه نمی شود.

مرحوم علامه مجلسی می فرمايد: حاصل آن مقدار كه من توانستم تحقيق كنم اين بود كه از پانصد سال پيش تا زمان حاضر (قرن 11 هجری) نزديك به بيست هزار تفسير بر قرآن مجيد نوشته شده است. «2»

از آن زمان تاكنون نيز، محققان در بسياری از كشورها بر اين كتاب تفسير نوشته اند؛ در هندوستان، عربستان، افغانستان، عراق، مصر، و به ويژه در ايران تفسيرهای گوناگونی نوشته شده است كه آخرين آنها تفسيرالميزان به زبان عربی و تفسير نمونه به زبان فارسی است.

با اين حال، علامه طباطبائی كه يكی از متفكران بزرگ كشور ما در معارف الهی است و تفسير ايشان از تفاسير ممتاز تاريخ اسلام است

______________________________
(1). كافی، ج 2، ص 599: «عن رسول الله، صلی الله عليه وآله: «وهو الفصل ليس بالهزل وله ظهر وبطن فظاهره حكم وباطنه علم، ظاهره أنيق وباطنه عميق، له نجوم وعلی نجومه نجوم لا تحصی عجائبه ولا تبلی غرائبه فيه مصابيح الهدی ومنار الحكمه ودليل علی المعرفه لمن عرف الصفه»؛ نيز با اختلاف كلمات در نهج البلاغه، خطبه 18: «وإن القرآن ظاهره أنيق. وباطنه عميق. لا تفنی عجائبه ولا تنقضی غرائبه ولا تكشف الظلمات إلا به».

(2). اين مطلب را در روزنامه ندای حق كه پيش از انقلاب به چاپ می رسيد در خلال سال های 40- 50 شمسی ديدم. (مولف)