انديشه در اسلام، ص: 243

همراهی دين و حيا با عقل

روايتی در اصول كافی آمده كه تأويل پذير است و تأويل آن در شرح اصول كافی صدرالمتألهين شيرازی بيان شده است. از امام ششم، عليه السلام، نقل شده است كه فرمود:

وقتی حضرت آدم آفريده شد، پروردگار عالم به جبرئيل فرمود: به آدم بگو يكی از اين سه را انتخاب كند. آن سه، دين و حيا و عقل است. جبرئيل به محضر آدم آمد و گفت: خدا سه چيز به من داده است تا يكی از آن ها را انتخاب كنی! آدم به امين وحی گفت: من عقل را می خواهم! جبرئيل به عقل گفت: در خدمت آدم باش! و به دين و حيا گفت: شما برگرديد! اما دين و حيا گفتند: ما برنمی گرديم، زيرا خدا به ما دستور داده است كه هر جا عقل بود، با او باشيم. بدين ترتيب، هر دو نزد عقل ماندند. «1»

يعنی هر كس از عقل بهره ببرد، دين و حيا هم در خدمت او قرار می گيرند و او دارای فرهنگ نورانی و تربيت و ادب می شود و به دانشمند و شاعر و حكيمی بزرگ تبديل می شود. اگر انسان های مريض، عقل را به كار بگيرند می توانند انسان هايی سالم (به معنی واقعی كلمه) شوند.

حكايت يكی از اوليای خدا

مرحوم حاج ميرزا حسن كرمانشاهی نقل كرده است كه در مدرسه روبه روی امامزاده سيد نصر الدين نشسته بودم كه طلبه ای ژوليده مو با لباسی كهنه از در مدرسه وارد شد. تا آن زمان او را نديده بودم، ولی وقتی حرف زد معلوم شد روستايی است و تهران را نديده است. از من پرسيد: حاج ميرزا حسن كرمانشاهی كيست؟ گفتم: من هستم. آمد جلو سلام كرد و گفت: حجره شانزدهم مدرسه خالی است، كليد آن را به من بده! نپرسيدم از كجا آمده ای؟ چه كسی آدرس مدرسه را به تو داده؟ چه كسی اسم مرا به تو گفته؟ مانند آدم جادو شده، كليد را به او دادم و او

______________________________
(1). كافی، ج 1، ص 10؛ نيز امالی، صدوق، ص 770؛ محاسن، برقی، ج 1، ص 191 (شيخ صدوق در امالی در سند روايت از امام صادق، عليه السلام، نام می برد ولی وقتی همين روايت را در من لا يحضر نقل می كند از امام صادق اسمی نمی برد): «الأصبغ بن نباته، عن علی، عليه السلام، قال: هبط جبرئيل علی آدم، عليه السلام، فقال: يا آدم إنی أمرت أن أخيرك واحده من ثلاث فاخترها ودع اثنتين فقال له آدم: يا جبرئيل وما الثلاث؟ فقال: العقل والحياء والدين، فقال آدم: إنی قد اخترت العقل فقال جبرئيل للحياء والدين: انصرفا ودعاه فقالا: يا جبرئيل إنا أمرنا أن نكون مع العقل حيث كان، قال: فشأنكما وعرج».