انديشه در اسلام، ص: 101
می خوابيدند تا بدن استراحت كند و نشاط كافی برای انجام اين سه كار پيدا كند.
اين خواب نيز، به جهت مقدمه بودنش برای عبادت، عبادت و بندگی خدا محسوب می شود؛ چون مقدمه بندگی خود بندگی است؛ مثلًا، وضو به خودی خود واجب نيست، بلكه برای نماز واجب می شود و مقدمه نماز است. وقتی انسان برای نماز وضو می گيرد گويی عبادت می كند، ولی اگر وقت نماز نباشد يا انسان نماز را برای خدا نخواند، وضو ارزشی ندارد. «1»
تا آن جا كه می دانيم هيچ پيامبر و امامی تا زمان وفات اين يك ساعت مانده به نماز صبح را به خواب نگذرانده است. «2» همه انبيا و ائمه در آن وقت شب بيدار بودند و در ميان ايشان انجام اين سه كار بر پيامبر اسلام، صلی الله عليه وآله، واجب عينی بود و حق ترك آن قسمت از شب را نداشت. البته، ديگر انبيا و ائمه می توانستند اين كارها را ترك كنند ولی چنين كاری نمی كردند.
خداوند درباره اين قطعه شب اين آيه را فرستاده است:
«وَ مِنَ اللَّيْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نافِلَةً لَكَ عَسی أَنْ يَبْعَثَكَ رَبُّكَ مَقاماً مَحْمُوداً». «3»
اميد است پروردگارت تو را [به سبب اين عبادت ويژه ] به جايگاهی ستوده برانگيزد.
هنگامی كه در روايات و بعضی آيات قرآن دقت می كنيم و می بينيم در اين ساعت و در انجام اين سه كار چه سودی برای دنيا و برزخ و آخرت انسان در نظر گرفته شده است، خود را در برابر دريای پر موجی می بينيم كه چشم اندازش از اين عالم وسيع تر است. «4»
آن سه كار چيست؟
كار اول تهجّد است. كلمه تهجّد به معنای نماز شب است كه در مجموع
______________________________ (1). تذكره الفقهاء (ط. ج)، علامه حلی، ج 1، ص 205: «قولهم، عليهم السلام: الوضوء علی الوضوء نور علی نور، ومن جدد وضوء لغير حدث جدد الله توبته من غير استغفار».
(2) دعوات، راوندی، ص 77: «قال أبو عبد الله، عليه السلام: صلاه الليل تحسن الوجه، وتحسن الخلق، وتطيب (الريح وتدر) الرزق وتقضی الدين، وتذهب بالهم، وتجلو البصر. عليكم بصلاه الليل فانها سنه نبيكم، ومطرده الداء عن أجسادكم».
(3). اسراء، 79.
(4). فقه الرضا، علی بن بابويه، ص 137: «وعليك بالصلاه فی الليل، فإن رسول الله، صلی الله عليه وآله، أوصی عليا، عليه السلام، بها، فقال فی وصيته: عليك بصلاه الليل- قالها ثلاثا- وصلاه الليل تزيد فی الرزق، وبهاء الوجه، وتحسن الخلق»؛ لايحضره الفقيه، شيخ صدوق، ج 1، ص 474: «جاء رجل إلی أبی عبد الله، عليه السلام، فشكی إليه الحاجه فأفرط فی الشكايه حتی كاد أن يشكو الجوع، فقال له أبو عبد الله، عليه السلام: يا هذا أتصلی بالليل؟ فقال الرجل: نعم، فالتفت أبو عبد الله، عليه السلام، إلی أصحابه فقال: كذب من زعم أنه يصلی بالليل ويجوع بالنهار، إن الله تبارك وتعالی ضمن صلاه الليل قوت النهار»؛ همين كتاب، ص 272: «قال النبی، صلی الله عليه وآله: من ختم له بصلاه الليل فله الجنه»؛ منتهی المطلب (ط. ق)، علامه حلی، ج 1، ص 195: «عن الصادق، عليه السلام: صلاه الليل يحسن الوجه ويحسن الخلق ويطيب الريح ويدر الرزق ويقضی الدين ويذهب بالهم ويجلو البصر».
