دعای 32 ( دعای پس از نماز شب ) ترجمه محیی الدين مهدی الهی قمشه ای

(1) اى خداى عالم اى داراى ملك پاينده ابدى (همان ملك وجودى كه ظل حق و اشراق حق و نور وجه و فيض تجلى خداست البته هرگز عدم پذير نيست و پاينده ابديست ابدى الوجود و سرمدى الحقيقه است اگر به دريا تشبيه شود قطره‌اى از آن درياى نامتناهى از ازل تا ابد كم نخواهد شد زيرا ملك او وجود منبسط و اشراق شمس حقيقه الوجود الهيت است و چنانكه خدا ذاتش ازلى و ابدى و سرمديست اشراق او و فيض او و تجلى و نور وجه او كه «كل شيى‌ء هالك الا وجهه» آن هم به بقاى حق باقى و ابدى است و فناپذير نيست اما وجود مضاف به خلق است كه فنا و زوال و حدوث‌پذير است و دستخوش هست و نيست تواند بود)

(2) و اى سلطان مقتدر بدون هيچ سپاه و بى‌نياز از هر معين و يار

(3) عزت (و دولت) باقى ابدى تو به مرور دهور و در گذشت روزان و روزگاران و ماه و سالان برقرار و بى‌زوال خواهد بود

(4) او را حد و نهايت نيست اوليتش بى‌حد آخريتش بى‌انتهاست‌

(5) ملك بى‌انتهاى تو را پايه بلنديست تمام اشياء (و بلند نظران عالم) در مرتبه مادون انتهاء و استعلاى او سقوط يافته‌اند

(6) و به كوتاه‌ترين رتبه از آن ملك مختار تو بلند پايه‌ترين مدح و توصيف عارفان الهى وصول نخواهد يافت‌

(7) هر وصف ( و مدح و تعريف) در مقام معرفتت به گمراهى و حيرانى مى‌كشد و هر نعت و تعريف دون بلوغ توصيف حضرتت ناچيز و باطل است لطيفترين قواى ادراكى (و عالى‌ترين نظر بلند فكران عالم) در مقام بزرگى و كبريائيت حيران و سرگردان است‌

(8) اين است (وصف و نعتت كه) توئى خداى اول در اوليت خويش (و مبدا مبادى ملك هستى و علت العلل كل آفرينش) به موجب همين (اوليت و ازليت ذات) وجودت هم دائم و ابدى و بى‌زوال و سرمديست (يعنى تو آن بزرگوار خدائى كه به وصف و مدح و فهم عقل و انديشه درنيائى و وصف اوليت و ازليتت عين وصف آخريت و ابديت است چون هر دو عين ذاتست و ذاتت بسيط الحقيقه به حكم برهان واحدى المعناست به حكم «قل هو الله احد» كه امام (ع) احدى المعنى تفسير فرموده پس آن ذات يكتا احدى الصفات احدى الجهات احدى الحيثيات است حيث فاعلى او عين غائى است چه او تمام دايره وجود است و در دايره نقطه مبدا عين منتهاست پس حيث اوليت عين حيث آخريت است به همان حيث كه اولست به همان حيث آخر است). (يعنى به ذاته علت فاعلى و علت غائى عالم وجود است) هم ظاهر الذات و هم باطن الكنه است (هو الاول و الاخر و الظاهر و الباطن) توصيفش از كلام وحى اوست (تعالى الله عما يصفه الواصفون علوا كبيرا)

(9) و من آن بنده‌ى ضعيف توام كه عملم ضعيف و ناچيز است و اميد و آرزويم (به رحمت بى‌انتهايت) بسى جسيم و بزرگ است (اى خدا) اسباب وصول (به مقام قرب و شهود حضرتت) از دست من بيرون است مگر آن سببى كه رحمتت به دست دهد (و عنايتت شامل حالم گرداند) و هر رشته‌ى اميدى جز رشته‌ى رحمت و عفو و بخششت كه من (و همه‌ى عالم) بدان چنگ زده‌ايم از من منقطع گرديده (تنها رشته‌ى اميدم به لطف و عفو و بخشش و مهربانى تست)

(10) آنچه از طاعتت كه من بر آن اعتماد كنم بسيار كم است و آنچه از معصيتت و نافرمانيت كه رجوع مى‌كنم (به آن در اعمالم) بسيار زياد است و ابدا بنده‌ى تو هر چند بد كرده باشد (بسيار) باز مقام عفو و رحمتت از آن وسيعتر است كه شامل او نگردد پس (اى خداى مهربان) از گناه من درگذر.

(11) پروردگارا و البته علم (حضورى ازلى) تو بر اعمال پنهانى محيط است و هر امر مستور و پنهانى (در عالم) در پيش علمت مكشوف و هويدا است و از علم محيطت دقايق امور خلقت پوشيده نيست و حقايق عالم غيب و اسرار پنهان خلق هيچ از محيط علمت يك لحظه غايب نخواهد شد

(12) و اى خدا دشمنت ابليس خبيث سخت بر من (بنده‌ى ضعيف) مسلط گرديده و همان دشمنى كه براى اغوا و گمراهى من تا روز قيامت تو مهلت خواسته و تو او را مهلت دادى‌

(13) تا آن دشمن مرا در ورطه خطا و گناهان درافكند و من از همه‌ى آن گناهان از صغيره و كبيره‌اش كه همه موجب تباهى و فلاكت است به درگاه (عفو و كرم) تو مى‌گريزم (كه مرا از تعقيب و رسوائى آن گناهان جز درگاه عفو و رحمتت گريزگاهى نيست) و آن دشمن ( دست از فريب و اغواى من برنداشت) تا آنگاه (كه مرا به معصيت درافكند و بدان كرده بد به سخط و قهر و غضب تو مستوجبم ساخت در آن حال پس از مكر و فريبش روى از من بگردانيد و به كلمه كفر خود مرا تلقى و دعوت كرد آنگاه از من (و اعمالم) تبرى جست (و اظهار تنفر نمود) و (پس از آنكه مرا فريب داد و به معصيت افكند) به من پشت كرد و مرا تنها با خشم و غضب تو واگذارد و در پيشگاه قهر و انتقامت درافكند

(14) نه شفيعى كه به درگاهت مرا شفاعت كند و نه معينى كه بر قهر تو مرا ايمنى بخشد و نه حصنى (و سنگرگاهى كه در آن از خشمت پنهان شوم و نه ملجاء و پناهى كه از (عذاب) تو آنجا پناهنده شوم

(15) بارى اين است مقام (و حال و روزگار) كسى كه به درگاه تو پناه مى‌آورد و اين است محل (و مرتبه) كسى كه حضورت (به گناه و خطاى خود) اقرار و اعتراف مى‌كند اى خدا پس (كرم كن و) فضل و رحمت واسعت را (كه همه كس را فرا گرفته) از من هم دريغ مدار و رشته‌ى عفو و بخششت را كه بر همه رسا (و جميع گنهكاران را شامل) است بر من كوتاه مگردان و مرا محرومترين بنده‌اى كه به درگاهت به توبه و ندامت باز آمده قرار مده و نااميدتر كسى كه به اميدوارى بر تو وارد شده مگردان (يعنى چنانكه عفو و رحمتت بر تمام توبه‌كنندگان و اميدواران شامل است شامل حال من هم بگردان از آن رحمت واسعه كه عالمى را شامل است محرومم مساز) و مغفرت و آمرزشت را شامل حالم ساز كه همانا تو بهترين آمرزندگانى.

(16) اى خدا تو مرا به اوامرى امر فرمودى و من ترك آن اوامر كردم و از افعالى منع فرمودى و من مرتكب شدم و خيالات باطل نفس خطاها را بر من (نيكو) جلوه داد لذا راه تفريط (و عصيان) پيمودم‌

(17) نه روزى را به روزه گرفتن گواه (طاعت و بندگى خويش) به درگاهت برگرفتم و نه شبى را به تهجد (و نماز شب) قيام كردم و به سحرخيزى به درگاه رحمتت پناه جستم و نه به احياء سنت الهى پرداختم تا بقاى آن سنت موجب سعادت و حسن ثناء و نام نيك من گردد حاشا كه هر كس جانب احترام فرايض و واجبات احكامت را فروگذارد هلاك خواهد شد (يعنى من به سبب تفريط و ترك احياء و ابقاء سنت و فروض احكامت مستوجب هلاكت و عذاب هستم ولى تو به لطف و كرمت مرا عفو فرمودى)

(18) بارى و من آن نيستم كه به فزودن نافله‌اى (يعنى به انجام كار مستحبى به سويت متوسل شوم (و طمع كنم كه دعايم به درگاهت مستجاب و حاجتم روا گردد) در صورتى كه اوامر واجبت را كه به انجامش وظيفه داشتم بسيارى را به غفلت ترك اطاعت كردم و در مقامات حدود احكامت تجاوز و تعدى روا داشتم و هتك حرمت آن حدود الهى نمودم و بسى گناهان بزرگ مرتكب شدم كه عفو و كرمت بر فضيحت و رسوائيم پرده‌پوشى كرد (وگرنه رسواى عالمى مى‌گرديدم)

(19) و اكنون تضرع و زارى به درگاهت حال و مقام كسى است كه پيش خويش از تو شرمنده و (از اعمال بد) بر نفس خود خشمگين و از تو (كه عفو و كرم بسيار فرمودى) و راضى و خشنود است پس تو را با نفس ذليل خاشع و گردن كج و پشتى زير سنگينى بار گناهان خم ملاقات مى‌كند در حالى كه بين حال اميد و رغبت و خوف و خشيت به درگاهت ايستاده‌

(20) و تو اى خدا به رجاء و اميدوارى بندگان به لطفت و خوف و ترس خلقان از قهرت از هر كس سزاوارترى (زيرا هر خير و احسان از جود و كرم تست و هر خسران و زيان از قهر و انتقام تو) پس اى خدا ( كرم كن و) آنچه به كرمت اميدوارم عطا فرما و از آنچه مى‌ترسم (از قهر و غضبت) مرا ايمن ساز و بر من به عوائد عطاياى رحمتت كرامت فرما كه تو اى پروردگار من كمترين كسى كه از او درخواست توان كرد (زيرا توئى كه از كرم وجود و عنايت خلق را آفريدى و خلق جود و كرم به خلقان دادى و كرامت و احسان خلق رشحى و قطره‌اى بلكه ظلى و بهره‌اى از درياى كرم تست) پس تنها به تو بايد خلق اميدوار باشند (كه مبداء هر جود و كرم و منبع هر خير و احسانى نه به خلق كه همه هم در وجود و هم در كرم وجود به تو محتاجند.)

(21) اى پروردگار من در صورتى كه در دار فناء (و عالم دنيا) تو به عفو و كرم بر عيوب و خطاهايم پرده كشيدى و به فضل و احسان زشتيم مستور فرمودى و به حضور امثال و اقرانم مفتضح و رسوا نساختى پس كرم فرما و هم از فضيحت و رسوائى در عالم بقا و دار آخرت مرا پناه بخش در آن موقف كه فرشتگان مقرب و رسولان مكرم و شهيدان راه حق همه گواه (و شاهد و ناظر) اعمال منند و بندگان نيكوكار از همسايگانم كه من اعمال زشتم را از آنان پنهان مى‌داشتم (كه مرا رسواى خاص و عام نكنند) و هم از خويشانم كه براى حفظ حشمت و آبرويم به آنها اطمينان خاطر نداشتم و مى‌ترسيدم كه بر اسرار پنهانم (و اعمال زشتم) آگاه شوند

(22) و پرده‌پوشى نكرده (بلكه آبرووشان و وقارم را ميان خلق به خاك ريزند) اما به مغفرت و آمرزش تو اى خداى من اعتماد و اطمينان كامل دارم (زيرا بر بندگان آمرزش و پرده‌پوشى وصف ذاتى تست) و تو اولى هستى از هر كس كه به او وثوق توان داشت و تو عطابخش‌تر هستى از هر كس كه به او اميدوار توان بود و با رافت و عاطفه‌تر از هر كس كه از او ترحم طلبند (و به دو همه چشم احسان دارند) پس اى خدا تو به حال من (در هر حال) ترحم كن‌

(23) كه توئى آنكه من هنگامى كه آب نطفه پست ناچيزى بودم مرا از پشت پدر (به حكم قوه شهوت كه مامور تست) فرود آوردى از مجراى تنگ استخوانهاى بدن (و عروق و شريانات آن) در تنگناى رحم مادر قرارگاه دادى و آن جا در حجابها (ى مشيمه و رحم و بطن) مستور گردانيدى و از حالى به حالى ديگر (براى سير به حد كمال) متبدل كردى (و به حكمت بالغه) به صورتهاى رنگارنگ و اطوار گوناگون متحول ساختى تا آنكه به صورت تام و كامل بشرى درآوردى و (طبق حاجت در عالم دنيا) به من از كرم جوارح و اعضاء عطا كردى چنانكه خود در كتاب آسمانى قرآن وصف فرمودى كه ما آدميان نخست نطفه بوديم و آنگاه علقه و گوشت پاره سپس استخوان و آنگاه استخوانها را به گوشت پوشانيدى سپس مرا خلقتى ديگر (كه روح انسانى و آدم مكرم است) طبق (مشيت ازلى ايجاد كردى‌

(24) و هر زمانكه) بر تكميل خود (به رزق تو محتاج بودمى و بى‌نياز از فضل و احسانت نبودمى) بلكه در همه حال به فضل و كرم نيازمند بوده و هستم) تو قوت غذاى مرا از فضل و زيادتى طعام و شراب كنيزت (همان مادرم) كه در درون او مرا مسكن دادى و در مقر رحمش وديعه گذاردى آنجا از زيادى غذاى مادرم (يعنى خون حيض او) مرا تغذيه و قوت (لايق به حالم) به من رسانيدى‌

(25) و اى خدا اگر تو مرا در اين دوران و در آن حالات (عجز و ناتوانى) مرا به نيروى خود وامى‌گذاردى (و به دست عنايتت نمى‌پرورانيدى (و يا مضطر به قوت و نيروى خود مى‌گردانيدى همانا مرا (بر انجام كارم) به كلى نيروى نبود و قوت و قدرت بسى از من دور بود

(26) در آن دوران (ضعف و ناتوانى) تو مرا به فضل و كرم غذائى لطيف و نيكو عطا كردى (و هر آنچه كرم فرمودى) همه صرف لطف و احسان تو بر من بود (نه به استحقاق و تقاضاى من) و اين لطف و كرم بر من از نخست خلقتم تا به حال بوده و هيچگاه محروم از احسانت نبودم و هرگز حسن و نيكوكاريت زمانى دير نشد (بلكه اول وقت حاجتم مورد عنايتت مى‌شدم) (و اى عجب كه اين همه سوابق محبت و احسان) باز وثوق و اعتمادم را محكمتر و كاملتر نسبت به حضرتت نمى‌گرداند تا (از اين حظوظ سمانى و نعم ظاهرى دنيوى) به توكل بر تو فراغت جسته و آن حظ و بهره‌هاى (كامل عالى روحانى) كه مرا نزد حضرتت (در عالم آخرت) مهياست از درگاه كرمت طلبم‌

(27) (فرياد) كه شيطان سخت عنان اختيار از دستم گرفته و (با اين همه لطف كه در حقم كردى باز) مرا به سوء ظن و ضعف يقين مى‌كشاند (تا سوابق احسانت و كرمهاى گذشته را فراموش كنم) و در رزق و روزى و ساير مقدرات و خيرات آتيه بدگمان به حضرتت گردم و به غير تو در حوائج متوسل شوم. اى خدا من به درگاه تو از شر وسوسه و فريب اين همجوار بد شيطان و اطاعت نفس از او به درگاه حضرتت شكايت مى‌كنم و به يارى تو از تسلط او عصمت مى‌طلبم (و به لطفت از فتنه‌اش امان مى‌جويم) و به درگاهت تضرع و زارى مى‌كنم‌

(28) كه رزق مرا از راهى سهل و آسان عطا كنى (و مرا به سوء ظن از فريب شيطان مبتلا نگردانى) پس تو را بر بزرگ نعمتهاى سابق (بى‌شمارى كه) (پيش از طلب و استحقاق من بلكه) ابتدا (و بى‌سابقه) به من عطا فرمودى تو را شكر و ستايش مى‌كنم و هم بر اينكه شكر احسان و انعامت را به قلبم الهام كردى باز تو را شكر و سپاس دگر مى‌گويم (زيرا الهام شكر و توفيق سپاسگزارى هم نعمت بزرگ تست كه آن موجب افزايش نعمتت مى‌گردد و آن هم شكرى دارد پس شكرى بر نعمت و شكرى بر توفيق شكر نعمت بايد كرد) اى خدا باز بر محمد و آل پاكش درود فرست و امر رزق مرا هم سهل و آسان مقرر فرما (تا به زحمت و رنج در معيشت گرفتار دنيا نشوم و فراغت براى طاعت و عبادتت بيابم و بيشتر عمر به جاى تحصيل روزى به كار علم و معرفت و طاعت كه غرض اصلى از خلقت است پردازم) و به آنچه بر من (در علم عنائى خود) مقدر فرموده‌اى مرا قانع گردان (زيرا همان تقدير اول عين حكمت و مصلحت بندگانست) و به آنچه (در قسمت ازلى) بهره‌ام مقرر داشتى مرا راضى و خشنود دار (كه همان قسمت ازلى عين صلاح و كمال مرحمت و لطف در حق خلق است.) و اى خداى من هر چه از جسمم كاسته و از عمرم درمى‌گذرد آن را به راه طاعت (و معرفت) خود مقرر گردان (چون عمرى كه به راه معرفتت صرف نشد ضايع و باطل گرديد) اى ذات پاكى كه بهترين روزى دهنده‌ى خلائقى (كه بى هيچ شرط و قيد بلكه به صرف جود و عطاى ذاتى به مومن و كافر و فاسق و عادل به همه بندگان و به تمام موجودات روزى مى‌دهى و رزق مناسب همه را بى‌عوض و بى‌شرط طاعت و معرفت و بى‌منت عطا مى‌فرمائى)

(29) اى خدا من همانا به درگاه رحمتت پناه مى‌برم از آن آتش قهرت كه به آن آتش بر اهل عصيان سختگيرى كردى و بر آنان كه از راه رضاى تو رو گردانيدند وعده‌ى عقاب دادى از آن آتشى كه نورش عين ظلمت و راحت و آسايشش عين دردناكى و الم است هر چه از آن آتش دورى جويند باز بدان نزديك شوند (يعنى آتش دوزخ به اهل معصيت چنان مسلط و از هر جانب بر دوزخيان محيط است كه هر قدر از آن دورى جويند بدان نزديك شده و ابدا دورى و فرار از عذاب دردناكش نتوانند) شگفت آتشى كه بعضى شعله‌هايش بعضى ديگر را مى‌خورد و برخى بر برخى ديگر حمله‌ور شود (مانند آتش كبر و نخوت و غرور در دنيا و آتش كينه و فتنه و حسد و رقابت كه بعضى بر بعضى ديگر غلبه و حمله‌ور مى‌شود در آخرت هم حقيقت اين اوصاف آن دوزخى است كه بدين وصف مذكور نمودار شود)

(30) آتشى است (عجب هولناك) كه استخوان معصيت‌كاران را سوخته و خاكستر مى‌گرداند و اهل دوزخ را از آن آتش آب سوزان حميم بياشاماند آتشى (مهيب و سخت دل) كه هر چه دوزخيان به آن آتش تضرع و زارى كنند توجه نكرده و آنان را ابقا نكند و هر چه از او رحم و عطوفت طلبند ابدا ترحم نكند و نه آتش كسى را كه با خشوع و التماس تسليم او شود از شدت عذاب تخفيف تواند داد. آتشى است (هولناك بى‌رحم) كه به شديدتر حرارت و سوزندگى با اهل دوزخ ملاقات كند با عذاب دردناك و عقوبت و انتقام سخت و وبال و حرمان ابدى.

(31) و اى خدا به تو پناه مى‌برم از عقربهاى دوزخ كه برگزيدن دوزخيان دهنها گشاده (و نيشها كشيده) اندوهم از مارهاى دوزخ و دندانهاى زهرآلودشان كه به اهل دوزخ (با چشم خشمگين) حمله‌ورند و هم پناه مى‌برم به تو از شرابهاى دوزخ كه چون اهل جهنم بياشامند همه احشاء و امعاء (اندرون بدنشان) را قطعه قطعه سازد و دلهاى ساكنان دوزخ را بشكافد و قلب آنها را از جا بركند و اى خدا من از (لطف و كرم) تو طريقى مى‌طلبم (موفقيت بر اعمال خير مى‌خواهم) كه مرا از آتش دوزخ دور سازد و به كلى (از عذاب جهنم) باز دارد (و محفوظ گرداند.)

(32) پروردگارا درود فرست بر محمد و آل پاكش و مرا هم به فضل و رحمتت از آن آتش (قهر خود) نجات بخش (و در پناه عفوت از عقابت ايمن ساز)

(33) كه همانا توئى كه خلق را (هر كه بخواهى) از كار ناپسند و ناشايسته محفوظ مى‌دارى و نيكوكارى عطا مى‌كنى. (يعنى تنها توئى كه هر كه را بخواهى حسن توفيق و شوق كار خير و حظ نيكوكارى عطا مى‌كنى و اگر بندگان را لطف و كرمت شامل نشود و آنها را به خود واگذارى همه به گناه و خطا مايل شوند و به هواى نفس و حب دنيا دل بازند و به لذات فانى دنيا پردازند و از اطاعت شهوت بر هلاك خود بشتابند) و توئى (يگانه سلطان مقتدر عالم) كه هر چه بخواهى مى‌كنى و قدرت كامله‌ات بر همه عالم نافذ است‌

(34) پروردگارا درود فرست اول بر محمد و آل پاكش هنگامى كه نام نيكويان عالم ياد شود و مادامى كه شب و روز در عالم رفت و آمد كند درودى فرست بر آن بزرگواران كه طول مدتش منقطع نشود و عددش به شمار نيايد درودى كه (عطرش) فضاى عالم را و (صيتش) عرصه‌ى زمين و آسمان را پر سازد.

(35) درود خدا بر او و آل پاكش باد تا به حدى كه او راضى و خشنود گردد و باز بعد از حد رضاى او درود بى‌حد و بى‌انتها بر آن بزرگوار فرست (اى خدا) اى مهربان‌ترين مهربانان عالم.