دعای 47 ( دعای عرفه امام سجاد ) ترجمه محیی الدين مهدی الهی قمشه ای

(1) سپاس و ستايش مخصوص خداست كه پروردگار عالم است‌

(2) و آفريننده جهانهاى بى‌نهايت و پديد آرنده آسمانها و زمين است (بى‌حاجت به رويه و فكرت و بى‌سابقه تمثال) و صاحب عزت و جلال و بزرگوارى است سلطان مطلق بر تمام سلاطين عالم وجود و خداى يكتا بر جميع خداپرستان جهان خالق كل موجودات ( آنچه از عدم بوجود آمده از ازل و بوجود آيد تا ابد از كليات و جزئيات مجرد و مادى زمانى و دهرى و سرمدى خالق همه اوست و در عالم ايجاد خالقى جز او وجود ندارد) او وارث كل اشياء عالم است (يعنى بعد از فناء كل، هستى تمام موجودات عالم امكان به او باز مى‌گردد انا اليه راجعون چون وجود ممكنات عاريتى و ظلى است و ظل اشراق شمس حقيقه الوجود به سوى او باز خواهد گشت پس وارث كل موجودات است) آن ذات يگانه يكتا را هيچ مثل و مانندى نيست (چون خداى متعال حقيقت نوعيه نيست كه افرادى مثل هم در ذهن يا در خارج بر او تصور شود بلكه حقيقت واجب تعالى صرف الوجود است و صرف وجود و هستى صرف واحد به وحدت حقه‌ى حقيقيه است كه ثانى او عدم است لذا او فرد منفرد بالذات است و ثانى ندارد تا او را مثل و مانند و يا ضد و ند تواند بود پس خدا را مثل و مانند و ضدوند و شريك نخواهد بود و حقيقت او بر يكتائى و بى‌مثل و مانندى او شاهد و برهان قاطع است) ذره‌اى از موجودات عالم (از مجرد و مادى كلى و جزئى) از علم محيط (و محيط علم) او خارج نيست و وجودش (كه عين علم است) به تمام اشياء احاطه خواهد داشت و بر همه موجودات عالم حافظ و نگهبان اوست‌

(3) اى خدا توئى يگانه خداى عالم و هيچ خدائى جز تو نيست كه يكتاى مطلق و فرد منفرد بالذاتى (و يگانه من جميع الجهات و از لوث شرك و شريك و تجزيه و تركيب ذات پاكت منزه و مبرا است)

(4) و توئى خداى يكتائى كه هيچ خدائى جز تو نيست بزرگوارى و لطف و كرم بى‌انتها و عظمت و بزرگى بى‌حد و نهايت مخصوص تست‌

(5) و توئى خداى يكتائى كه هيچ خدائى جز تو نيست علو مقام و استعلاى بى‌حد و با شدت و قوت بى‌انتهاء (در اهلاك و انتقام اهل ظلم و عناد)

(6) توئى خداى يكتا كه هيچ خدائى جز تو نيست رحمتت به عموم اهل عالم و اصل و مهربانيت نيكان را شامل و علم و حكمتت بر همه موجودات محيط است‌

(7) توئى خداى يكتا كه هيچ خدائى جز تو نيست شنوا(ى دعاى خلقى و سخنان بندگان) و بصير (به احوال عالم) و بينا به حقايق امور ذات پاكت قديم ازلى (و صفات كمالت ابدى و سرمدى) است و از تمام كلى و جزئى ملك وجود به علم ذاتى ازلى آگاه خواهى بود

(8) و توئى خداى يكتا كه هيچ خدائى جز تو نيست توئى صاحب كرم و كريمترين كريمان عالم وجودت دائم و ابدى است و برتر از ابدى (وجودت بيش از حد و نهايت است)

(9) توئى خداى يكتاى عالم كه جز تو خدائى نيست تو را مقام اوليت و آخريت (و اولويت و اسبقيت) وجود است پيش از همه اشياء و بعد از همه شماره موجودات‌

(10) توئى خداى يكتاى عالم كه جز تو خدائى نيست كه در عين علو مقام (و دورى و برترى از همه موجودات به همه خلائق) بسى نزديكى،

(11) توئى ايزد يكتاى عالم كه جز تو خدائى نيست توئى صاحب نور تابان (بر همه‌ى ملك و ملكوت) و صاحب ستايش و عظمت و كبريائى (در همه عوالم جبروت و لاهوت)

(12) توئى ايزد يكتاى عالم كه جز تو خدائى نيست توئى آنكه همه‌ى موجودات عالم را بى‌نقشه سابق (و بى‌حاجت به فكر و تامل) ايجاد كردى و صورتهاى (حيوانات و نباتات و معادن و عناصر و مركبات و جهانهاى بى‌نهايت كرات سماوات) آنچه را در صفحه گيتى از صورتهاى گوناگون (بى‌حد و شمار) نقش كردى همه را بى‌نمونه و تمثال بلكه به علم ذاتى ازلى خود نگاشتى (و از طرح نقشه و نمونه سابق آن صورتهاى بى‌نهايت علم كامل ازليت بى‌نياز بود همه صورتهاى موجودات را با تمام لوازم و عوارض در كمال زيبائى به حكمت بالغه‌ى خود نگاشتى: (در عالم و عالم آفريدن به زين نتوان رقم كشيدن) و نقش بندى عالم ابداع (و عوالم تجرد) را هم بى‌آنكه نمونه‌اى در مقابل گمارى (و بى‌نياز از طرح نقشه‌ى قبلى در منتهاى حسن و زيبائى) بوجود آوردى‌

(13) همه‌ى اشياء را (با بهترين وضع و اسلوب و نيكوترين شكل و صورت) قلم تقدير ازلى تو در صفحه گيتى نگاشت و همه را بسيار سهل و آسان (بى‌هيچ رنج و فكر و تامل) پديد آوردى و جميع ماسوا را با حسن تدبير و اتم و اتقن و احسن نظام در عرصه آفرينش بياراستى‌

(14) توئى كه در خلقت عالم هيچ كس با تو شركت و معاونت نداشت در كار ايجاد به معين نيازمند نبودى ( چون همه اشياء پيش از آنكه تو آنها را خلق كنى معدوم صرف بودند و چگونه معدومات در خلقت با تو شركت توانند كرد) براى تو مثل و نظيرى وجود نداشته و ندارد

(15) توئى كه اراده‌ات به هر چه تعلق گيرد البته فورا موجود گردد و هر حكم كنى (در نظام عالم تكوين و تشريع) عين عدل و داد است‌

(16) توئى كه مكانى بر تو محيط نشود (بلكه بر هر مكان محيطى و در هيچ مكان نگنجى) و با قدرت و سلطنت كليه‌ات (در تمام ملك بى‌انتهاى عالم) احدى مقاومت نتواند كرد و آن قدرت كل مقهور و مغلوب هيچ قدرت و سلطنتى نشود و احدى غالب بر اراده قاهر حق نگردد) و هيچ بيان و برهانى برهان ساطع تو را زبون نگرداند

(17) توئى كه به علم حضورى از شماره‌ى كليه‌ى موجودات عالم آگاهى و بر تمام اشياء وقت و مدتى در وجود مقرر داشتى و به تقدير ازلى بر هر چيز قدر و اندازه‌اى معين فرمودى‌

(18) از درك كنه ذاتت عقل و فكرتها عاجز و از كيفيت اوصافت فهم و دانشها قاصر است بصرها و بصيرتها از ادراك انيتت محروم است (يعنى چون چشم سر و ديده‌ى خيال مى‌خواهد خدا را در اين و مكان مشاهده كند و نمى‌داند كه (هو فى كل مكان و لا فى شيئى من المكان) خدا در هر مكان هست و در هيچ مكان نيست به اين معنا كه به نحو احاطه وجودى در هر مكان هست و به نحو محاطيت در هيچ مكان نخواهد بود او از زمان و مكان مجرد و از ماده و مدت منزه است چنانكه روح ما هم مجرد و حد زمان و مكان در او منطوى است وجود برتر از محوطه تنگ ماده و مدت است كه: (زير و بالا پيش و پس وصف تن است بى‌جهت آن جان پاك روشن است) پس چشم حس و خيال كه خدا را در مكان مى‌طلبد از ديدن حق متعال محجوب و محروم است بلكه چشم عقل و فكرت هم تا او را به اشاره عقلى محدود گرداند در حجاب ابد خواهد ماند: (هر چه انديشى پذيراى فناست آنچه در انديشه نايد آن خداست)

(19) تو (اى خدا) آن ذات يكتاى بى‌حد و نهايتى كه در هيچ حد محدود نخواهى بود و در انديشه متمثل نخواهى شد تا موجود (متناهى) شوى (و مانند مخلوق چيزى از ماهيات ممكنه كه به وجود موجود است باشى بلكه حقيقت ذات يكتايت كل الوجود و وجود كل بى‌حد و نهايت و فوق بى‌نهايت است كه ابدا به ماهيت محدود نيستى بلكه صرف الوجود و وجود صرف بلا مهيت و بلا حد و نهايت خواهى بود) و از چيزى ذات بسيطت توليد نيافته تا مولود (و حادث و محتاج به علت) باشى (چون خدا علت اولى و مبدا اول آفرينش است پس اگر مولود چيزى باشد معلول اوست و محتاج به علت در وجود و حادث ذاتى و متاخر الوجود و ممكن الوجود و چنين چيزى البته خدا كه مبدا اول و علت كل آفرينش است نخواهد بود)

(20) توئى آنكه ضدى در وجود ندارى تا با تو به عناد و خلاف برخيزد و تو را عدل و نظيرى نيست تا با تو به مغالبه برآيد و ند و مانندى نيست كه با تو معارضه كند

(21) توئى يگانه خداوندى كه مبدا آفرينش است كه مخترع نظام عالم است و ايجاد و احداث‌كننده جهان حادث كه جهان را بى‌سابقه از خود آغاز كردى و صنعى كه پديد آوردى بس نيكو ابداع و اختراع فرمودى‌

(22) اى ذات پاك و منزه (از حد و نقص) شان و بزرگى و بزرگواريت از حد تصور بيرون و مقام و منزلتت در بين مقامات از مطمح نظر عقول بالاتر است چقدر برهانت كه فارق حق و باطل است روشن و آشكار است‌

(23) اى ذات پاك منزه (از حد و نقص) لطف و مهربانى و رافت و رحمتت بسى بيش از حد انديشه است اى حكيمى كه معرفت حضرتت پايه‌اش بس بلند است (كه جل جناب الحق ان يكون شريعه لكل وارد او ترد عليه الا واحدا بعد واحد تنها عنقاى قدس نفوس كليه الهيه به كنگره عرش معرفتت پرواز توانند و باز ما عرفناك حق معرفتك سرايند)

(24) تو آن پادشاهى كه قوت و سطوت و سلطنتت از حد فكرت بسى برتر و جود و عنايتت به خلق از عرصه پهناور تعقل وسيعتر است و رفعت و بلندى مرتبه‌ات از حدود افهام بالاتر است اى ذات پاك صاحب قدرت و جلال و بزرگى و سزاوار ستايش و سپاس‌

(25) پاك و منزهى (از حدود خلقى) دست عنايتت باز است به خيرات و احسانهاى به خلق و هدايت خلق به مقام معرفتت تنها از جانب تو خواهد بود (چنانكه باز امام سجاد در دعا عرض مى‌كند بك عرفتك و انت دللتنى عليك و لو لا انت لم ادرما انت) من به وسيله تو تو را شناختم و تو مرا به سوى مقام معرفتت دلالت كردى و اگر عنايت و اشراقت در قلبم نبود به مقام معرفتت راه نمى‌يافتم) (و در اخبار معصوم عليه‌السلام هم وارد است كه معرفت خدا فقط موهبت و اعطاى خداست) (و البته با برهان لم و ان معرفت خدا موقوف تجلى خداست در قلوب لايق پاك با اخلاص و ادله و براهين اثبات خدا و توحيد او تنها علل اعدادى بر ظهور آن تجلى نور معرفت است نه معطلى نور معرفت خدا تنها سبب معرفت تجلى او در آئينه‌ى دلهاى پاك است) اى خدا هر كس از بندگان در امر دين يا كار دنيا به التماس و درخواست رو به درگاه حضرتت آيد حاجت خود را بر در حضرتت خواهد يافت‌

(26) به درگاه تو (سلطان ملك وجود) كسى خاضع و فروتن است كه در علم ازليت بر او اين مقام گذشته است و هر آنچه ما دون عرش علم تست (كه كليه موجودات عالمند) همه به درگاه عزتت پست و خاشعند و تمام خلق عوالم بى‌نهايتت در پيشگاه حضرتت سر تسليم و انقياد و اطاعت پيش دارند

(27) اى ذات پاك و منزه تو هرگز محسوس نخواهى شد (قوه حس عاجزتر از آنست كه تو را بيند و ماديين كه خداى محسوس مى‌طلبند از شناسائى خدا محرومند و مشبه و مجسمه كه گويند خدا در قيامت به چشم محسوس خواهد شد عقيده‌شان البته جهل و خطاست و تو اى ذات پاك (چنانكه محسوس نخواهى شد چون منزه از جسم و جسمانياتى) تجسس و تفحص در عالم جسم و تماس جسمانى با تو محال است و هرگز خلق با تو كيد و مكر و جور و بيداد نتوانند كرد (و به طور كلى خلق در تو و در نظام ملك تو كمترين تاثيرى نتوانند كرد و همه موجودات عالى و دانى تحت تاثير و محكوم تقدير و تدبير سلطنت مطلقه تو خواهند بود) و در ملك وجود با تو تنازع و مخالفت نتوانند و جدال و ممارات و مداهنه و خدعه و مكر و فريب خلق با تو محال و ممتنع است‌

(28) تو پاك و منزهى راه تو راه مستقيم و روشن و امر و فرمانت به خلق براى ارشاد و هدايت خلق است و توئى كه زنده ابد و بى‌نياز و غنى مطلق از خلقى و خلق همه به تو نيازمندند

(29) اى ذات پاك منزه (از حد و نقص) گفتار تو (و سخنانت در كتب آسمانى) همه حكم تو است و حكم و قضاى تو حتمى‌الوقوع و اراده ازليت عزم جزم است و قطعى الاجراء (و ترديد در آن راه نخواهد يافت)

(30) اى ذات پاك آنچه مشيت ازلى تو خواهد كسى رد نتواند و بر كلمات (آسمانيت) ابدا كسى قدرت تبديل و تغيير ندارد.

(31) اى ذات پاك توئى كه آيات و ادله‌ات همه بر خلق روشن و آشكار است (و هيچكس جز به لجاج و عناد انكار نتواند كرد) توئى كه آسمانها (و عوالم بى‌نهايت كرات) را خلق كردى و مردم را بيافريدى

(32) ستايش و سپاسى كه به دوام ملك وجودت پاينده است مخصوص تست‌

(33) و تو را حمد و ستايشى سزد كه مخلد و ابدى است به وجود نعمت و رحمتت‌

(34) و تو را حمد و ستايشى سزد كه مقابل با صنع و آفرينش تست‌

(35) و تو را حمد و ستايشى سزد كه بر رضاى تو بيفزايد (يعنى چون بنده حمد تو كند مقام رضايش كاملتر شود و سر تسليم و رضا به درگاهت بيشتر فروآورد)

(36) و تو را حمد و سپاسى سزد كه حمد هر حامد و شكرى كه شكر هر شاكر از اداء آن حمد و شكر و سپاس قاصر باشد (و احدى حق آن حمد و ثنا را ادا نتواند كرد)

(37) حمد و سپاسى كه جز بر حضرتت شايسته نباشد و حامد بدان حمد جز به درگاهت تقرب نجويد (يعنى آنكه از روى اخلاص حمد حضرتت مى‌گويد تنها تقرب تو را مى‌خواهد و به هيچ مخلوقى نظر ندارد و به اجر بهشت و حور و قصور هم سر فرود نياورد تنها حمد تو كه ذكر اوصاف جمال و جلال تست منحصرا براى تقرب به تو كند و بهشت شهود و حسن بى‌حد تو منظور نظر او باشد)

(38) حمد و ستايشى كه در اول دوام و ازليت و آخر بقا و ابديت تقاضا كند

(39) حمدى كه به گردش روزگار مضاعف گردد و اجر و اثرش پى در پى زيادت يابد

(40) حمدى كه از حساب ثوابش (فرشتگان حافظ و ضابط اعمال) عاجز باشند و از آنچه در كتاب تو (يعنى كتابى كه به امر تو) كاتبان اعمال نويسند فزون آيد

(41) حمدى كه با عرش با عظمتت موازنه كند و با كرسى بلند پايه‌ات برابرى تواند كرد

(42) حمدى كه نزد حضرتت اجر و ثوابش كامل گردد و پاداش آن حمد هر پاداش و جزائى را فراگيرد (و بر آن محيط شود)

(43) حمدى كه ظاهرش با باطن موافق و باطنش با صدق نيت و توجه و حضور قلب مطابق باشد

(44) حمد و سپاسى كه احدى از خلائق به مانندش نكرده و فضيلت و ثوابش را جز تو كسى نداند

(45) حمدى كه هر كس در تعدادش كوشد او را يارى كند (يعنى از ثواب آن حمد نصرت و تاييد يابد)

(46) حمد و سپاسى كه جميع آنچه از حمد خلقت كردى و آنچه را بعدا به نظام آورى همه را جامع باشد (يعنى حمدى كه حمد فرشتگان عرش و كرسى و آسمانها و بندگان از انس و جان و ساير موجوداتت كنند كه «ان من شيئى الا يسبح بحمده» هيچ موجودى نباشد كه حمد او نكند. همه آن حمدهاى اهل عالم همه خلق ازل و ابد در اين حمد مجتمع باشد تنبيه البته حمد انسان كامل كه اوصاف كمال الهى و شرح كليه‌ى اسماء و نعوت ربانى را به تعليم الهى در مكتب «و علم آدم الاسماء كلها » آموخته آن حمد محققا بهتر توصيف جمال و جلال الهى است و كاملتر و جامعتر از همه حمدها كه ساير موجودات كنند خواهد بود زيرا حمد اشياء حق را به قدر تجلى اوصاف جمال اوست و هر يك از موجودات عالم بالا و پست مظهر اسم و صفتى خاص و از آن اسم خاص وجودش ظهور يافته كه «و باسمائك اللتى ملائت اركان كل شيئى» پس خدا را به تمام صفات جمال و جلال توصيف نتواند كرد يعنى حمد كه اظهار صفات محمود است در استعداد وجود او نيست و حمدش اظهار همان صفت خاص و اسم الهى است كه از او به وجود آمده و از ساير نعوت و اوصاف الهى بى‌خبر است اما حمد انسان كامل كه تعيين ام‌التعين الهى است و مظهر اسم الله كه جامع اوصاف كمالست البته آن حمد جامع كليه حمدهاى موجودات عالم خواهد بود. خلاصه انسان متحقق به جميع مراتب انسانيت بر تمام اسماء و اوصاف الهى مظهر خواهد بود و به لسان تكوين و تشريع حمدش كه بيان اوصاف جمال و جلال الهى است جامع و كاملترين حمد الهى خواهد بود و تنها حمدى كه مستغرق و جامع كل محامد است حمد تكوين و تشريع مقام ختمى مرتبت است و اوصياء خاتميت صلواه الله عليهم اجمعين فقط حمد انسان كامل نسبت به حمد خداى متعال از ذات خويش ناقص است و آن به واسطه اسماء مستاثره‌ى عينى مختصه‌ى ذات غيب الغيوب است كه انسان كامل بر آن اسماء و نعوت مستاثره احاطه ندارد و اظهار كمال و توصيف جمال او را به آن اسماء مستاثره غيب هويت نتواند كرد لذاست كه انسان كامل مكمل ختمى مرتبت (ص) در مقام حمد با آنكه حمد او اتم و اكمل حمد اهل عالم است باز به درگاه عز احديت عرض كند «سبحانك ما اثنى ثناء عليك انت كما اثنيت على نفسك» خدايا من حمد و ثناى تو را چنانكه شايد و بايد نتوانم و حمد كامل تو همانست كه تو خود حمد و ثناى خويش گوئى و لله الحمد كله)

(47) حمد و سپاسى كه نزديكتر از آن حمد نزد علم تو موجود نباشد و بهتر از آن كسى حمد و ثناى تو نگويد (مراد از قول اينجا علم فعلى حق است كه حضرت اميرالمومنين (ع) فرمود «قوله سبحانه تعالى فعله لا بصوت يقرع و لا بنداء يسمع» قول تو اى خداى سبحان عبارت از فعل تست نه صدائى كه قرع سمع كند و نه ندائى كه به گوش خلق رسد)

(48) حمد و سپاسى كه به موجب لطف و كرمت و فور (ثواب) آن افزايش يابد و همى متصل لطف و احسانت بر مرتبه‌اش بيفزايد

(49) حمد و سپاسى كه ذات پاك بزرگوارت انتخاب كند و با عزت و جلالت مقابل شود (شايد يعنى حمدى كه از تجلى جمالت به وجود آيد و با جلوه جلال مقابل شود چون لكل جمال جلال و بالعكس) چون اوصاف جمال حق صفاتيست كه موجب ظهور حق در عالم آفرينش است و صفات جلال آن اوصاف كه موجب احتجاب و بطون اوست (كه هو الظاهر و الباطن) و آنچه موجب ظهور اشياء شود در همان ظهور حق پنهان گردد و مستبطن شود و هر چه خلق را به ناز لن‌ترانى و احتجاب از شهودش دور كند و به كبريائى و جلال از ابصار قلوب در حجاب رود و عارفان را به حيرت اندازد باز در همان حجاب و در عين حيرت ديده‌ى دلهاى مشتاقان را به انوار جمالش روشن سازد (و يهدى اليه من اناب)

(50) پروردگارا درود و تحيت فرست بر محمد و آل پاكش كه آن بزرگوار منتخب و برگزيده و گرامى نزد تست و مقرب درگاه تو بهترين درود و رحمتت را بر آن روح پاك فرست و اتم و اكمل بركاتت را و بهره‌مندترين رحمتهايت را كه آن رحمت واسعه الهيه است و رحمت رحمانى و نور وجه و مقام خلافت كليه الهيه خاتميت و مقام شفاعت كبرى كه مظهر اشراق تامه رحمت واسعه در قيامت كبراست.

(51) پروردگارا درود و تحيت فرست بر محمد و آل پاكش كه از آن پاكيزه‌تر و نيكوتر درود و رحمت نباشد و درود فرست بر او (و آل اطهارش) كه افزايش آن و تكاملش بيش از هر تحيت و درود باشد و باز بر او درودى فرست كه رضا و خشنودى تو در آن فوق هر تحيت و درود باشد.

(52) پروردگارا بر محمد و آل پاكش درودى فرست كه او را به آن تحيت خشنود سازى و موجب مزيد رضا و خشنودى تو از او گردد و باز هم رحمت و درودى فرست بر او كه جز آن درود براى او پسند حضرتت نباشد و جز روح پاك او كسى را شايسته و لايق آن رحمت نبينى.

(53) پروردگارا درود فرست بر محمد و آل پاكش درودى كه از (بهشت) رضوانت درگذرد و به بقاء و ابديت با تو در پيوندد (شايد يعنى پايه آن رحمت از مقام بهشت رضوان بگذرد و به بهشت بقاى ابد و شهود و لقاى سرمد متصل گردد) و چنانكه كلمات (وجودى و افاضات رحمانى) تو را نفاد و فنا نباشد ابدا آن درود هم نفاد و انقطاع نيابد.

(54) پروردگارا بر محمد و آل پاكش درود و رحمتى فرست كه درود و رحمتهاى فرشتگان و پيمبران و رسولانت را و همه اهل طاعتت را انتظام بخشد و بر رحمتهاى جميع بندگانت از جن و انس و آن بندگان شايسته‌ات كه دعوت (توحيد و معرفت و عشق و محبتت) را كاملا اجابت كردند تمام را شامل باشد و رحمت آنچه از اصناف خلق كه آفريدى و به عرصه‌ى وجود آوردى در آن منطوى و مجتمع آيد.

(55) پروردگارا درود فرست و رحمت بر محمد و آل اطهارش رحمتى كه پسند تو و تمام مادون تو (يعنى كليه مخلوقات عالم) باشد و با همه اين درود و رحمتها باز بر او انشاء و ايجاد رحمتهائى كن تمام آنها را مضاعف و دو چندان گرداند و با گذشت روزگاران پيوسته افزون گردانى كه جز تو كسى به شمار نتواند آورد

(56) پروردگارا بر محمد و اهل بيتش كه پاكيزگان عالمند و تو آنان را براى امر خلافتت برگزيدى و آنان را گنجينه‌دار علم خود (و داناى اسرار وحى خويش و داراى گوهرهاى حقايق آسمانى و معارف ربانى خود ساختى) و نگهبان دين خود قرار دادى و جانشينان (حكومت و سلطنت) خويش در روى زمين انتخاب فرمودى و حجتهاى بالغه خود بر خلق مقرر داشتى و از هر رجس و ناپاكى به اراده‌ى ازليتت كاملا پاك و پاكيزه گردانيدى و آنان را (كه حجج الهيند) وسيله ارشاد و هدايت خلق به درگاه خود و سلوك به سوى بهشت رضوانت قرار دادى‌

(57) پروردگارا درود و رحمت فرست بر محمد و آل پاكش رحمتى كه به آن جزيل و عظيم گردانى بر آنان موهبت و كرامتت را و هم به واسطه آن رحمت بهترين و عاليترين عطاها و بخششهايت را بر آن بزرگواران كامل گردانى و از عواطف و احسانت حظ و بهره آنان را وافر گردانى.

(58) پروردگارا بر آن بزرگواران حضرت محمد و آل پاكش درود و رحمت فرست رحمتى بى‌حد و نهايت بى‌مبدا و منتها (يعنى فوائد و آثارش) بى‌حد بدايت و نهايت و بيرون از ظرفيت زمان باشد)

(59) پروردگارا درود فرست بر آن بزرگواران درودى كه با عرش اعظمت و هر چه مادون عرش است موازنه كند و آسمانها و زمينها و زبر و زير آنها همه را پر سازد درود و رحمتى كه آن بزرگواران را به مقام قرب حضرتت تقربى خاص بخشد و مورد پسند و رضاى تو و آنان باشد و به نظائر آن رحمت نيز پيوسته و متصل گردد

(60) بار خدايا همانا تو دين و شرع خود را (كه طريق هدايت و سعادت و تربيت و تكميل بندگانست) در هر عصر و زمانى تاييد و نصرت دادى به واسطه امام عادل و پيشواى كاملى كه تو او را منصوب كردى (يعنى آن امام را تو بر خلق حجه الله و خليفه الله قرار دادى و مراد از امام اينجا پيغمبران و جانشينان حقيقى آنهاست و شايد علماى ربانى را كه هادى خلق به سوى خدايند نيز شامل است) و آن پيشوايان راه حق را در بلاد و ديار بندگانت معروف و مشهور ساختى پس از آنكه رشته توسل آنها (و تعليماتشان) به تو پيوسته بود و آن امام را (و ارشاد و تعليمات دين او را) وسيله وصول خلق به مقام رضا و خشنودى خود گردانيدى ( كه در آن بهشت رضوان و سعادت ابد بندگانست) و اطاعت و پيروى آن امام را بر خلق فرض و واجب فرمودى و از مخالفتش منع و تحذير كردى و به امتثال اوامرش امر اكيد و از ارتكاب نواهيش نهى شديد فرمودى و نيز امر كردى كه هيچ فردى از امت بر او تقدم نجويد و از و متاخر نماند (يعنى هيچ كس از امت از عالى و دانى، پير و جوان، عالم و جاهل، بزرگ و كوچك احدى حق تقدم بر او ندارد و متاخر از و نبايد ماند بلكه كاملا بايست از پى او راه سعادت و طريق رضاى حق را پيمود) پس آن امام عادل غايب نگهبان خلق است پناه هر كه به درگاه خدا التجا كند و كهف و پناه اهل ايمانست و حلقه‌ى محكم و محل اطمينان آنان كه متمسك به رشته ولايت آن امامند و او نور هدايت و حسن و بهاى اهل عالمست.

(61) پروردگارا شكر نعمت بزرگى كه به واسطه وجود او به ما (امت ختمى مرتبت) عطا كردى به قلب آن امام غائب الهام فرما و به قلب ما هم مثل آن شكر را الهام كن (يعنى اى خدا به آن امام عصر بقيه الله شكر نعمت سلطنت و مصلحيت كل و عدل و داد محض در عالم كه يملاء الله الارض قسطا و عدلا الخ) كه به او عطا كردى شكرش را به او الهام فرما و چون به آن نعمت الهى به حقيقت ما امت بهره‌مند و سعادتمند خواهيم شد به قلب ما امت هم شكر نعمت وجودش را الهام فرما و در اين عبارات به امت تعليم مى‌دهد كه وجود ولى الله اعظم و قطب نظام عالم نعمت بزرگ خداست بر خلق كه به نور وجودش ظلمتكده گيتى روشن خواهد شد و ما بندگان از نعمت و جودش چنانكه خود او شكرگزار خداست ما هم خدا را به واسطه‌ى نعمت وجودش شكر گوئيم و از خدا نصرت و فتح و تاييدش را بطلبيم و پيوسته در دعا به درگاه خدا توجه به او را مقدم داريم تا به واسطه‌ى آن وجه الله اكرم طاعات ما مقبول و دعاهاى ما مستجاب گردد) و اى خدا تو به آن امام از جانب خود سلطنت و نصرت و فتح و فيروزى كامل به آسانى عطا فرما و بر كن سلطنت با عزت كامل خود او را يارى كن و سپاه و اتباعش را نيرومند و بازويش را قوى گردان و به چشم عنايتت (از هر جهت) او را رعايت و مراقبت فرما و در حفظ و حمايت خود (از شر دشمن و از هر حادثه ناگوار) محفوظ دار و به فرشتگان و به سپاه خود كه بر هر نيروئى غالب و قاهرند او را مدد و نصرت عطا فرما

(62) و احكام و حقايق كتاب آسمانيت و حدود شرع مقدس و سنن رسول اكرمت كه درود و رحمتت بر او و آل پاكش باد به قيام آن حضرت برقرار و استوار بدار و آنچه را از معالم دينت (و حقايق و احكام قرآن و سنتهاى رسولت ) را كه ستمكاران (و اهل ظلم و طغيان) مضمحل و نابود كرده‌اند در دولت حضرتش احياء گردان (و ميان خلق مقرر ساز) و زنگار جور و بيداد را از آئينه‌ى آئينت پاك گردان و سختيها و مشكلاتى كه در راه (شرع مقدس براى تخريب دين) تو به وجود آورده‌اند همه را دور ساز (و چاه‌هائى كه گمراهان در راه اهل ايمان كنده‌اند و شبهات و خرافاتى كه به دين بسته‌اند محو و نابود كن) و عناصر ناپاكى كه از راه پاك دين تو برگشتند به دست قهر و هلاك سپار و ظالمان (اهل بغى و ضلالت) و سركشان كج‌انديش كه راه راست (و طريق مستقيم و مقتصد و درستى و راستى و عدل تو را بر خلق كج و منحرف ساختند آنان را پامال قهر و انتقام ساز

(63) و آن امام را براى دوستانت و دود و مهربان گردان و بر دشمنانت قوى دست و غالب و قاهر فرما و بر ما (شيعيان و دوستان ما) او را رافت و رحمت و عاطفه و مهربانى عطا كن و ما را شنوا به سخنان و مطيع فرمان او و كوشا در راه رضا و خشنودى او بگردان و در يارى و نصرت او و دفع دشمن از او ما را از حمايت‌كنندگان آن حضرت و طرفدارانش قرار ده و غرض و نيت ما را در كار نصرت او خالص در تقرب به درگاه حضرتت گردان و رسول گراميت كه درود بر او و آل پاكش باد

(64) پروردگارا و (بعد از درود و رحمت بر رسول اكرم (ص) و آل اطهار و امام قائم (ع)) درود و رحمت فرست بر دوستان و شيعيان آن بزرگواران آنان كه به مقام ولايت و امامت آنها معترفند و از طريقه‌ى آنان (كه راه حق و صراط مستقيم است) و از اخبار و آثار (علمى و اخلاقى و حكمى) آن بزرگواران پيروى مى‌كنند و به عروه‌الوثقاى ولايت و دوستى آنان چنگ زده و به مقام امامت و پيشوائى آنها تمسك و توسل جسته‌اند و تسليم امر خلافت و سلطنت الهيه‌ى آن بزرگوارانند و در راه اطاعت آنها مى‌كوشند و دوران حكومت عدل آنان را انتظار دارند و كاملا چشم دل به جانب آن بزرگواران گشوده‌اند بر اين شيعيان و دوستانشان هم بار الها درود و رحمت فرست رحمتهائى بسيار با بركت و پاكيزه و تام و كامل‌

(65) بر آن دوستان اهل بيت (ع) و بر ارواح پاكشان (يعنى بر حى و ميت‌شان تحيت و رحمت فرست) و به تقوى و پرهيزكارى امرشان را از پريشانى و اختلاف به تجمع و اتحاد مقرون ساز و شئون و احوالشان را اصلاح فرما (و آنان را در احوال و افعال و شئون جسمانى و روحانى صالح گردان و شايسته لطف و احسان خود قرار ده) و توبه آنها را (از لغزشها و گناهان) بپذير كه همانا تو بسيار توبه‌پذير و بهترين آمرزنده گناهانى و ما را هم با آن شيعيان و دوستان اهل‌بيت عليهم‌السلام در بهشت دارالسلام همنشين گردان به حق رحمت واسعت اى مهربانترين مهربانان عالم.

(66) پروردگارا اين روز عرفه است روزيست كه تو به او شرافت و كرامت و عظمت بخشيدى و خوان رحمتت را بر بندگان در اين روز گسترانيدى و به عفو و بخششت بر خلق منت گذاردى و عطايت را بسيار عظيم گردانيدى و به واسطه اين روز با شرافت و حرمت بندگان را مشمول فضل و رحمت خود فرمودى.

(67) پروردگارا و من همان بنده توام كه بر او پيش از خلقت و بعد از خلقت انعام و احسانها فرمودى و پس از آنكه خلق كردى او را از كسانى كه به راه دين تو هدايت يافته قرار دادى (و نعمت بزرگ دين و ايمان را كه اعظم نعمتهاست به او عطا فرمودى) و او را موفق داشتى كه حق بندگيت (در خور فهم و معرفتش) ادا كند و به واسطه تمسك و توسل بر رشته رحمت و عنايتت او را (از بسيار خطاها و مهالك و بلاها) حفظ كردى و در حزب (غالب و قاهر و فاتح) خود وارد كردى و او را به دوستى و محبت دوستان و خاصانت و عداوت دشمنان و مخالفانت ارشاد فرمودى‌

(68) آنگاه (با همه اين لطف و احسانها) باز امرت را مخالفت كرد و نهيت را مرتكب شد و او را (از قبايح) منع و زجر فرمودى و ترك (قبايح) نكرد و از معصيت نهيش كردى مخالفت آن كرد (امرت را كه بايد به جاى آرد ترك كرد و نهيت را كه بايد ترك كند به جاى آورد) اما اين مخالفتش نه به واسطه عناد و سركشى از فرمانت بود بلكه هواى نفس غالب شد و به انجام آنچه را منع كردى و تحذير و بيم دادى دعوت كرد و دشمن تو و دشمن او (شيطان و ديو رجيم) هم او را بر به مخالفتت كمك و يارى داد (و به وسوسه و نويدهاى دروغ و شبهات واهى باطل او را به مخالفتت برگماشت) پس بر معصيتت با آنكه به وعده عذاب و انتقام تو آگه بود اما به اميد عفو تو و به وثوق و اطمينان بخشش و آمرزشت مرتكب خلاف و عصيان گرديد در صورتى كه با آن همه انعام و احسان و لطفها و ارشاد كه درباره او كردى سزاوارتر به ترك معصيت بود

(69) اينك من اين بنده خوار و فقير و ذليل و خاضع فروتن و خاشع زار و فكار و ترسانم (از زشتى اعمال خود و سختى انتقام تو) معترفم كه بار سنگينى از گناهان به دوش دارم و خطاهاى بزرگ مرتكب شده‌ام در حالى كه به عفو و رحمتت پناه آورده‌ام و يقين كامل دارم كه از (قهر و انتقام) تو هيچكس مرا پناه نتواند داد و (اگر تو اراده عذاب من كنى) احدى منع نتواند كرد (و مرا نجات نتواند داد)

(70) پس در اين حال بر من به كرم بازگرد بدانگونه كه بر بندگانى كه مرتكب گناه شدند به لطف و كرم بازگشتى و آنان را مشمول عفو و ستر و پرده‌پوشى خود گردانيدى و مرا هم ببخش بدان‌گونه كه آنها كه دست به دامن عفو و كرمت انداختند بر آنان جود و كرم مى‌فرمائى و بر من نعمت و احسان و مغفرت و آمرزشت را عطا كن كه هر كس به تو اميدوار باشد به او انعام خواهى كرد و (اين مغفرت گرچه بر من بسى نعمت بزرگى است ولى) بر تو ابدا بزرگ نيست (بلكه امر سهل و حقير ناچيزى است پس كرم كن و نعمت مغفرت و آمرزشت را به من عطا فرما) (اگر گردى ز مشت خاك خشنود تو را نبود زيان ما را بود سود)

(71) و اى خدا مرا در اين روز (عرفه) نصيبى ده كه به واسطه آن نصيب از رضا و خشنودى حضرتت بهره‌مند شوم (كه از من راضى شوى و به بهشت رضوانت نائل سازى) و مرا از درگاه كرمت محروم و دست خالى بر مگردان و از آنچه به بندگانت كه خالص بپرستش و طاعتت پرداختند عطا كردى مرا هم كرم فرما

(72) هر چند من آن اعمال شايسته آنها را انجام نداده‌ام اما من تحفه توحيد تو را به حضرتت تقديم كرده‌ام و ذات پاكت را از ضد و مثل و شبه و نظير منزه دانستم و هم از آن درهائى كه از آن درها امر فرمودى به سوى حضرتت روى آوريم به درگاهت آمده‌ام (يعنى من از در توحيد و در توسل به رسول خاتم و آل پاكش و در تضرع به پيشگاه حضرتت آمده‌ام كه تو امر فرمودى از اين درها ما بندگان درآئيم تا حاجت روا گرديم پس ما را حاجت روا از درگاه كرمت بازگردان) و به چيزى به درگاهت تقرب جستم كه كسى بدون آن چيز به درگاه حضرتت تقرب نخواهد يافت (كه آن توحيد و توسل به رسول اكرم و اهل‌بيت اطهار اوست و تضرع و اخلاص و عرض و نياز و تنزيه و تقديس ذات يكتاى تو از شرك و شريك و مثل و نظير است من به اين امور به حضرتت تقرب جستم كه هيچ كس به تو تقرب نخواهد يافت جز به اين امور)

(73) آنگاه از پى آن امور باز به توبه و انابه و تذلل و زارى رو به سوى تو آوردم و حسن ظن به حضرتت و اطمينان كامل به آنچه نزد تست (از اجر و ثوابها و لطف و جود و كرمها) و باز اينها را ضميمه كردم به اميدوارى به درگاه رحمتت كه كمتر كسى با اميد به كرم تو به درگاهت آمد و نااميد برگشت‌

(74) و از تو سئوال و درخواست كردم در حال خوارى و ذلت و شدت پريشانى و فقر و بيچارگى ترسان جوياى امان و با اين حال با دل پر خوف و خشيت و ناله و زارى پناه و التجاء به درگاه لطف و كرمت نه با حال سركشى و غرور و تكبر متكبران و نه با تعالى و ناز و دلال مطيعان حضرتت و نه آن كه به شفاعت شفيعان تطاول كنم‌

(75) و من بعد از همه اينها كمتر از كمترين بندگان و خوار و ذليل‌ترين ذليلان درگاه توام و مانند موريا كوچكتر از مورى نزد آن سلطان با عظمتم بارى اى خدائى كه در كار تبهكاران تعجيل به عقوبت نكردى و مسرفان مغرور (و عياشان ستمكار) را از درگاه كرمت به سختى نراندى و اى خدائى كه به بازگشت اهل خطا و لغزش بر آنان احسان فرمودى و خطا كاران را به فضل و كرمت مهلت دادى (تا توبه كنند و مشمر رحمتت گردند)

(76) من هم اى خدا آن بنده گنهكار خطا پيشه معترف بلغزش و گناه خودم‌

(77) اى خدا من بنده‌ام كه با جرئت و بى‌باكى بر فرمان حضرتت اقدام كرده‌

(78) من آن بنده‌ام كه تو را با اختيار و تعمد نافرمانى كردم‌

(79) من آن بنده‌ام كه پنهان از بندگان و آشكار از تو معصيت تو را كردم (يعنى از بندگانت شرم كردم و از تو نكردم)

(80) اى خدا من آن بنده‌ام كه از هيبت بندگانت ترسيدم و از تو (سلطان قاهر با هيبت و عظمت) ايمن و بى‌ترس و هراس بودم (و از قهر و عذاب تو نمى‌ترسيدم)

(81) من آن بنده‌ام كه از سطوت و قاهريتت بيم و هراس نداشتم و از خشم و غضبت نترسيدم (و بى‌باكانه به عصيان و مخالفتت پرداختم)

(82) اى خدا من آنم كه بر نفس خود ستم و جنايت كردم‌

(83) منم كه در گرو اعمال ناشايسته خود مبتلا شدم‌

(84) و منم كه حياء و شرمم اندك‌

(85) و رنج و المم زياد و طولانيست (اين سخنان گر چه دعا و راز و نياز امام سجاد با خداى خويش است اما در حقيقت تعليم به امت و احوال خلق است نه حالات شخص آن بزرگوار زيرا مقام او مقام عصمت و طهارت از گناه كبيره و صغيره و بلكه از ترك اولى هم مقام ختمى مرتبت و اوصياء او منزه است و ممكن است به طور كلى گناهانى كه در دعاهاى رسول اكرم و اوصياء او وارد است يا مراد گناه امت باشد يا حسنات الابرار سيئات المقربين يا كه اوقات توجهشان به امور ضرورى جسمانى يا توجهشان به نظم امور خلقى را نسبت به استغراق در توجه به خدا و طاعت و عبادت اين امور را بر خود عصيان و گناه مى‌گرفتند و به درگاه خدا از آن امور عذرخواهى و توبه و انابه و تضرع مى‌نمودند و الا چنانكه ذكر شد مقام چهارده نفس مقدس معصوم از گناه پاك و منزه و از ترك اولى نيز مبراست)

(86) بارى اى خدا به حق آن كس كه تو او را از همه خلق برگزيدى (و حبيب خود خواندى) و آن كس كه او را براى خود پسنديدى و اختيار فرمودى (و به لقب مصطفى يعنى مقام اصطفاء كه برترى بر همه خلائق است تنها او را انتخاب كردى) به حق آن كسى كه طاعت او را به طاعت خود اتصال دادى و آن كس كه معصيتش را مانند عصيان خود شمردى به حق آن كس كه دوستى او را با دوستى خود قرين و دشمنى با او را به دشمنى با خود مقرون گردانيدى (به حق اين بزرگوار يعنى حضرت محمد مصطفى (ص) كه مرا در اين روز شريف در لباس رحمت و مغفرت خود بپوشان همان لباس مغفرت كه به آنانكه به درگاه كرمت با تضرع و زارى پناه آوردند و با توبه و استغفار به سوى تو رو كردند مى‌پوشانى‌

(87) و مرا در حصن حمايت و ولايت خود بدار بد انسان كه اهل طاعتت را و بندگان مقرب و صاحب جاه و مقام خود را در حصن حمايت (و در نظر خاص عنايت) خود (از هر رنج و بلا) در حفظ خود داشتى‌

(88) و مرا متفرد و متشخص در نزد خود گردان به مانند آنانكه به عهد تو وفا كردند (يعنى آنانكه در راه عبادت و طاعت و محبت و عشق به شهود جمالت ثابت قدم بودند) و در راه تو به هر رنج و مصيبت تن در دادند و در راه رضا و خشنوديت بسى جهد و كوشش كردند

(89) و اى خدا مرا به تفريط و تقصيرى كه در جنب تو و تعدى و تجاوز از حدود و احكام تو و كوتاهى كه (در طرفدارى از آيات و انبياء و اولياء و دوستان تو) كرده‌ام مرا مواخذه مفرما (و با آنكه تقصيرم در جنب حضرتت بزرگ است به لطف عميم و عفو عظيمت ببخش)

(90) و اى خدا مرا به عذاب استدراج معذب مكن كه در گناه با ناز و نعمت دنيوى مهلت دهى (و آن نعمت موجب غرور و غفلت طغيان شود و با وجود طغيان و عصيان منعم از نعمتهاى پى در پى نكنى تا از غرور و غفلت به توبه و استغفار نپردازم اين معنى استدراجست به بيان امام صادق (ع)

(91) اى خدا مرا از خواب اهل غفلت و بيهوشى مردم مسرف تن‌پرور و تغافل مخذول مردودان به كرمت مرا آگاه ساز و بيدار گردان‌

(92) و توجه قلبم را به آن جانب كن كه- دل مطيعان و فرمانبردارانت را بدان سوى متوجه ساختى و چنانكه خداپرستان كامل را به عبادتت (مشتاقانه) برگماشتى و متهاونان (سهل‌انگار سست پيمان) را هم به كرم از هلاكت نجات دادى (يا آنانكه در نظر خلق ذليل و خوار و نزد تو عزيز و مقرب بودند از مهالك دو عالم نجات بخشيدى)

(93) و از آنچه مرا از حضرتت دور مى‌گرداند و ميان من و ميان حظ و بهره‌ام از لقاى تو جدائى مى‌افكند و از آن مقصود نهائيم نزد تو (كه رضا و خشنودى و شهود جمال تست) مرا منع مى‌كند (كرم كن و) از همه‌ى اينها پناهم ده (يعنى از هر چه مرا از تو دور مى‌كند يا ميان من و تو حائل مى‌شود يا مرا از مشاهده جمالت منع مى‌كند از آن مرا در پناه خود آور)

(94) و كارهاى خير را كه راه به سوى تست بر من سهل و آسان فرما و بر آن كارهاى خير از طريقى كه امر كردى و به حدى كه اراده و رضاى تست در آن اعمال مرا حرص و اشتياقى ده كه بر همه در كار خير سبقت گيرم‌

(95) و مرا در زمره آنانكه مستحق عقاب و عذاب تو بودند مانند آنها محو و نابود مساز

(96) و با كسانى كه (بى باكانه و با تجرى و سركشى) خود را در معرض خشم و غضب تو درآوردند هلاك مگردان‌

(97) و مرا در زمره‌ى آنانكه از راه تو (كه طريق مستقيم به سعادت ابد است) منحرف شدند با آنها مرا به هلاكت مرسان‌

(98) و از آشوب و فتنه‌هاى سخت عالم نجات ده و از مشكلات بلوى و امتحان سخت خلاصى ده و مرا از مواخذه مهلت دادنت (براى امتحان و آزمايش) در پناه خود حفظ كن (شايد يعنى اى خدا مرا از اينكه مواخذه كنى كه تو را يك عمر مهلت دادم چرا به كار خير و صواب نپرداختى و از عصيان و خطا توبه نكردى از اين مواخذه من به تو پناه مى‌برم)

(99) و اى خدا تو ميان من و دشمنى كه مرا گمراه كند و هواى نفسى كه جانم را به هلاكت اندازد و نقص و عيبى كه شئون وجودم را فراگيرد (و بر من مسلط شود) جدائى افكن (و آن دشمنان را از من منع كن كه از شر و آسيبشان محفوظ مانم)

(100) و از من اعراض مكن مانند كسى كه بعد از خشم و غضبت بر او ديگر از او خشنود نشوى (بلكه اگر گناهى از من سر زد كه مستوجب خشم و اعراض تو شدم باز بر من ببخش و از من به كرمت راضى و خشنود شو)

(101) و اى خدا از اميدهائى (كه به لطف و كرم) تو دارم مرا نااميد و مايوس مگردان تا بر من ياس و نااميدى از رحمتت غالب نشود (خلاصه مرا به هيچ عملى از رحمت واسعه‌ى خود مايوس و محروم مگردان)

(102) و از امتحان خود بار سنگين كه طاقت آن را ندارم به دوش من مگذار كه آن بار سنگين مرا خسته و عاجز گرداند (بلكه) از فضل و كرم و محبتت (امتحان را بر من آسان گير)

(103) و اى خدا مرا از دست عنايتت چنان رها مكن (و دور ميفكن) بسان كسى كه هيچ خيرى در او نيست و از هيچ جهت به او توجهى نخواهى داشت و او هم به درگاه تو به توبه و انابه هيچ باز نگردد (خلاصه يعنى خدايا مرا از نظر عنايتت به كلى دور ميفكن و لااقل گاهى به عين عنايت به حالم نظر فرما تا موفق به توبه و انابه شوم و از گناه و سركشى با گريه و زارى به درگاهت بازآيم)

(104) و مرا از چشم كرمت نينداز مانند كسى كه به او ديده لطف باز نكنى و او را خوار و ذليل از درگاهت برانى بلكه مرا از سقوط مردودان حضرتت و از خوف و خطر خطاكاران گمراهت دستگيرى كن و از لغزش مغروران و از ورطه هلاكت هالكان محفوظ بدار

(105) و مرا از امتحان و ابتلاهاى سختى كه طبقات مرد و زن خلق را به آن مبتلا مى‌گردانى مرا (از كرم) معاف دار و مرا به مقامى رسان كه آن مقامات را به كسى عطا كردى كه به عنايت خاص نعمت (نبوت و خلافتت) را به او عطا فرمودى و از او راضى و خشنود بودى و دوران عمرش به نكو نامى گذرانيدى و روز رحلتش هم قبض روح او را به سعادت و حسن عاقبت فرمودى (يعنى مرا به مقامات انبياء و اولياء خود نائل ساز كه آنها در دنيا نكونام زيستند و وقت رحلت سعادت فرجام رفتند در حقيقت به امت تعليم داده كه از خدا چنين آرزو و حاجتها را در دعا مسئلت كنيد نه حاجتهاى پوچ فانى دنياوى را)

(106) و گردنم به طوقى (از اخلاص كامل در توحيد و عبوديت) مطوق ساز كه حسنات اعمالم را (خودبينى و غرور) محو و باطل نگرداند و بركات حسناتم را از بين نبرد

(107) و قلبم را به انضجار از قبايح اعمال به دو فضيحت گناهان دائم بپوشان و ملازم عفاف گردان‌

(108) و فكرتم را از آنچه رضاى تو از اوست به چيزى دگر مشغول مساز كه ادراك آن را جز به لطف تو نتوانم كرد (يعنى مرا به طلب دنيا و جاه و مقاماتى كه جز به تقدير ازلى تو ميسر نيست مشغول مگردان و توجهم را از تقدير خود و رضا و لطف خويش به سعى و كوشش خودم مشغول مگردان كه سعيم در آنچه تو تقدير نكرده‌اى بيهوده و باطل خواهد بود)

(109) و حب دنياى پست را به كلى از قلبم ريشه كن ساز كه حب دنيا از نعمتهاى ابدى كه نزد تست (در عالم آخرت) مرا منع مى‌كند و از طلب وسيله به سوى تو (و شهود جمالت و لقاى حضرتت) محروم مى‌سازد و مرا از لذت تقرب به تو غافل مى‌گرداند

(110) و اى خدا مرا به تنهائى و خلوت در شب و روز به مناجات و راز و نياز با حضرتت خوش بدار و مبتهج فرما

(111) و مرا عصمتى (از گناهان) عطا فرما كه به مقام خشيت و خدا ترسى نزديك سازد و از ارتكاب معاصى و محرماتت به كلى منقطع گرداند و گردنم را از زنجير اسيرى گناهان بزرگ (مانند شرك و ريا و حب دنيا و و) آزاد گرداند

(112) و اى خدا مرا از پليدى و ناپاكى معصيتت پاك و منزه فرما و چركينى خطاكارى را به كلى از من دور ساز و بر قامت جسم و جانم لباس عافيت و پيراهن كرم و عفو و جامه لطف و عنايت بپوشان و مرا مستغرق نعمتهاى كامل خود گردان و در نزد من (و- در نظر عقل و فهم و احسان من) فضل و كرم و احسان خود را در حق من آشكار ساز (تا هر نعمت كه تو به من عطا مى‌كنى از جانب تو بدانم نه به سعى و لياقت خود پندارم)

(113) و به توفيق و تاييد خويش مرا نصرت و قوت عطا فرما و مرا بر نيت صحيح و شايسته يارى كن (نيتم را در كار خير خالص براى رضاى خدا گردان) و سخنم را در ميان خلق دلپسند و عملم را نيكو و پسنديده (خدا و خلق) ساز و كار مرا به قوت و قدرت خودم وامگذار (زيرا من عاجزتر از آنم كه اصلاح امر خود توانم) به حول و قوه نامنتهاى حضرتت كارم را اصلاح كن‌

(114) و مرا در روز لقاى خود (روز قيامت) خوار و ذليل مگردان و ميان اولياء و دوستان خود مرا مفتضح و رسوا مساز و هيچگاه يادت را از خاطرم و شكر و سپاست را از سراسر وجودم بيرون مبر بلكه هميشه ذكر و شكرت راحتى در حالات سهو و نسيان و هنگام غفلت و فراموشى كه مردم جاهل غافل از نعمتهاى تو دارند مرا ملازم ياد خود و ملتزم شكر و سپاس خويش قرار ده و ثنا و سپاست را بر انواع نعمتها كه به من عطا كردى و جود و احسانها كه ارسال فرمودى شكرش را به قلبم الهام فرما

(115) و شوق و رغبتم را به سوى حضرتت (و به شهود جمال نامنتهايت) فوق رغبت مشتاقانت بگردان و حمد و ثنايم را بر ذات پاكت فوق حمد ثناگويانت (از انس و جن و فرشتگان)

(116) و در آن هنگام كه كمال فقر و حاجت به حضرتت دارم (روز مرگ و روز محشر) مرا (يارى كن و) مخذول و محروم (از درگاه كرمت) مگردان و به اعمال زشتى كه من به سوى تو مى‌فرستم (كرم كن و ببخش) و مرا هلاك مكن و اى خدا اگر عصيان تو كردم (از غلبه هواى نفس و جهالت بود (نه از روى عناد و لجاج پس) دست رد به پيشانيم به مانند معاندان و دشمنانت مگذار (و مرا مردود حضرتت چون اهل عناد مگردان) زيرا من تسليم فرمان توام و مى‌دانم كه حجت و دليل تو بر خلق روشن است و همانا تو به فضل و كرم بر بندگانت اولى و سزاوارتر و به لطف و احسان بر خلق عادتت از همه بيشتر است (و سجيت و عادتت بالذات احسان به خلق و لطف و كرم و عفو و بخشش بندگانست) و تو اهل تقوى و اهل مغفرتى (يعنى بندگان سزاوار است از تو بترسند نه از غير تو و به تو چشم آمرزش و بخشش و كرم داشته باشند نه به غير تو) و همانا تو (خداى ارحم الراحمين) به عفو گناهان خلق سزاوارترى از عقاب و عذاب آنها و بستر و پوشيدن عيب و خطاى بندگان نزديكترى تا به رسوا و مفتضح كردن گنهكاران (يعنى تو ستارالعيوب و سترالقبيح بر گنهكارانى و پرده‌ى خلق ندرى و كسى را رسوا نخواهى كرد). و اگر كسى در دنيا يا عقبى مفتضح و رسوا شد آن كسى است كه بى‌باك و معاند با تو بود و با معاندت و سركشى و انكار مخالفت با فرمانت مى‌كرد و در حقيقت معترف و معتقد به ستاريت و غفاريتت نبوده اما آن بنده‌اى كه گناه را با خوف تو و با اعتراف به كرم و عفو تو و با اعتقاد به خدا و نديت مى‌كرد او را هرگز در دو عالم مفتضح و رسوا نخواهى كرد و پرده بندگان را به گناه نمى‌درى و ستارى و غفارى شيمه‌ى تست و تبديل سيئه به حسنه مخصوص رحمت نامنتهاى تو)

(117) اى خدا تو مرا حيوه طيب (زندگانى خوش كه زندگانى با معرفت و عشق و محبت و طاعت و خشنودى تو است) عطا فرما كه انتظام كارم طبق اراده‌ام قرار گيرد و به هر چه دوست مى‌دارم رسا باشد از اين حيث كه نه عملى ناپسند تو از من سر زند و نه كارى كه نهى كرده‌اى مرتكب شوم (يعنى نظم كارم بدين گونه باشد كه هر چه اراده كنم و هر چه دوست دارم مهيا شود با اينكه كارى خلاف رضاى تو اراده نكنم و حرام تو را مرتكب نشوم كه معنى حيوه طيب كار به رضاى حق كردن است) و اى خدا مرا به ميران به مانند آنانكه نور (معرفت و) ايمانشان پيش روى آنها مى‌شتابد و سمت راستشان مى‌آيد (و چراغ راه آنان است به سوى بهشت رضوان و اين عبارت دعاء اقتباس از قرآن و شرح احوال اهل ايمان است)

(118) و مرا در پيشگاه حضرتت ذليل و خاضع گردان و در نزد خلق عزيز و محترم بدار. (در همه چشمى عزيز و پيش تو خواريم در همه عالم بلند و پيش تو پستيم) (آرى هر كه نزد خدا ذليل و خاشع است پيش خلق دو عالم عزيز است) و مرا متواضع و فروتن هنگام خلوت با حضرتت و رفيع و سر بلند ميان خلقت بگردان و از هر كس كه از من بى‌نياز است مرا هم از او بى‌نياز فرما و به درگاه كرم و احسانت مرا كمال فقر و نيازمندى عطا فرما

(119) و مرا از شماتت و سرزنش دشمنان و از ورود بلاء و مصيبت دوران پناه ده و از رنج و مشقت روزگار محفوظ دار و از اعمال زشتى كه مرتكب شده‌ام و تو بر آن آگاهى كرم فرما و پرده‌پوشى كن آنگونه خطاپوشى كه شخص قادر بر انتقام و تواناى بر بطش و اخذ به كيفر مى‌كند اگر حلم و بردبارى امهال او (از نظر لطف و عنايت) نبود (شايد يعنى به طورى از اعمال زشتم پرده‌پوشى كن كه الى الابد گناهان و اعمال زشتم پوشيده بماند چون حلم تو مانع از انتقام و امهال و مداراى تو رافع اخذ و كيفر است و حلم تو نامتناهى است و مهلتت بى‌حد و نهايت پس پرده عفو و كرمت را تا ابد از روى كار زشتم بر نخواهى داشت و گناهان و زشتيهايم را محو ابدى و عفو هميشگى خواهى فرمود).

(120) و اى خدا هرگاه به قومى كه سركشى و عناد كردند و مستحق قهر و عذاب شدند) اراده‌ى فتنه و قهر و عذابى كنى مرا به واسطه التجاء به درگاهت از آن فتنه و فساد (به لطف و كرمت) نجات بخش و اى خداى متعال (كه رحيم و كريمى در همه احوال و بدون تغيير و تبديل در ذات و صفات) چون مرا در دار دنيايت (كه سراى موقت بى‌قابليت است) در مقام رسوائى و فضيحت بر پا نداشتى (و ميان خلق مرا با همه گناهان مفتضح نكردى) پس (كرم كن و) در جهان آخرتت (كه عالم بقا و سراى ابدى است) آنجا هم مفتضح و رسوا مگردان (بلكه ميان خلق محشر آبرومندم ساز

(121) و به نعمت حادث اوايل وجودم (در دنيا) نعمتهاى آخرتت را هم كه باقى و ابدى است ضميمه فرما (يعنى چنانكه تو در دنياى حادث فانى با ما كرم فرمودى در آخرت قديم ابدى هم در حق ما كرم فرما و ما را در دو عالم رسواى ميان خلق مگردان كه خلق تو با خلق عالم كرم است و عادتت احسان است و صفاتت تغييرپذير نخواهد بود) و مرا مدتى مديد وامگذار (در حال ناز و نعمت و عصيان و غفلت) كه از معصيتت قلبم تيره و ظلمانى شود (بلكه چون گناهى كنم بلافاصله متنبهم كن و به توبه و انابه و پشيمانى قلبم را از قساوت و تيره‌گى گناه پاك ساز) و مرا (به كيفر گناه) سركوبى چنان مكن كه بهاء و آبرويم بر باد رود و اثر و نشانى از خساست و لئامت در من مگذار كه منزلتم بى‌قدر و خوار شود و نقص و عيبى منه كه مقامم مجهول بماند

(122) و چنانم هراسان (از قهر خود) مگردان كه از لطف (و رحمت بى‌حد و انتهايت) نااميد گردم و دلم را به ترس شديد مبتلا مگردان (كه از رحمتت مايوس باشم چون مايوسى از رحمتت كفر است) بلكه وعده‌هاى عذابى (كه در قرآن براى عاصيان) فرمودى از آنها دلم را ترسان و هراسان ساز و از اعذار و انذار خود (در آيات لطف و قهر) مرا برحذر گردان و هنگام تلاوت آياتت دلم را از عذاب خود خائف و ترسان دار

(123) و (اى خدا كرم كن و) شبم را معمور دار به بيدارى و ذكر و عبادتت و به شب زنده دارى و نماز و به طاعت خود (از روى اخلاص و عشق و محبت) متفردم گردان و از هر چه جز توجه و اعتماد به حضرتت مجرد و بى‌نيازم ساز و تمام حوائج و نيازمنديهايم را به درگاه كرم خود وارد فرما و همه رجوع و عرض نياز و مسئلتم را در نجات و آزاديم از آتش قهرت به سوى درگاه خود باز آور (تا در دنيا و آخرت در هيچ حالت و هيچ حاجت از درگاه حضرتت رو به خلق نياورم) و هميشه از رنج و عذابها كه اهلش به آن معذبند به درگاه رحمت و لطف تو پناه يابم‌

(124) پروردگارا من (كرم كن) و دل مرا از طغيان در معصيتت به تاريكى و سرگردانى و حيرت وامگذار و مرا روزگارى در تبه‌كارى مگذار (يعنى جهل و غرور و حرص و طمع را كه مرا منغمر در باطل و غافل از ياد حق مى‌كند اى خدا از دوران عمرم دور ساز) و مرا مايه‌ى عبرت خلق مكن و عقابم را وسيله‌ى موعظت و پند ديگران مساز (بلكه عقوبت بدكاران پيشين را مايه عبرت من و انزجارم از كار بد قرار ده) و حال مرا (در نعمت و نقمت) موجب فتنه مردم مگردان (يعنى مرا در نعمت و مال دنيا چندان ثروتمند مكن كه مردم از مشاهده آن بر من حسد برند و يا حريص به مال و جاه دنيا شوند و از كار آخرت و ياد خدا باز مانند و مرا در رنج و فقر و پريشانى هم چنان مبتلا مكن كه خلق مرا به خطا شقى و بدبخت و مردود از كرم تو پندارند و از من نفرت كنند و سوء ظن برند و گنهكار شوند) و اى خدا با من مكر مكن به مانند آنانكه به مكر تو گرفتار شدند (مكر خدا در قرآن تفسير شده‌ى به حسن تدبير و به عذاب استدراج و اينجا استدراج است كه عذاب ناگهانى و بى‌توجه و غافلگيرى حق متنعمان را كه طاغى و سرمست و مغرور نعمتند و غافل از منعم عذاب استدراج خوانند) و در اين نظر لطفت با من به غير مبدل مگردان (يعنى نظر عنايتت را از من بدل به غير من مفرما) و نامم را از دفتر سعادتمندان (هر چند معصيتكار باشم) بيرون مبر و جسمم را (كه صورت كامل انسانى عطا كردى) مبدل (به صورت حيوانات) مگردان (يا به آتش دوزخ زشت مساز) و اى خدا مرا به فسوس و استهزاى خلق خوار مكن و در نزد حضرتت هم (كرم كن و با وجود گناهان) به سخريه و فسوسم مگير و جز به راه رضا و خشنوديت مبر و مرا به خدمتى مگمار (و به كارى پست و خوار وامدار) مگر آنكه به انتقام از دشمنان تو و مبارزه با اعداء دين تو خدمتگزار باشم (كه خدمت در اين راه سرورى و خوارى عين عزت است).

(125) و لذت عفو و بخششت را در دلم پديدار كن و آسايش و نشاط و بهجت بهشت پر نعمت ابديت را نصيبم فرما و با فراغت از هر كار به خوشى و لذت كارى كه محبوب تست كاميابم ساز و با وسعتى كه خاص رحمت واسعه‌ى تست و جهد و كوششم را در راه تقرب به حضرتت و لذت حضورت قرار ده (كه لذت كامل و نعمت جامع نزد تو و در بهشت لقاى تست) و تحفه‌اى از كرائم الطاف خاص خود مرا عطا فرما (كه به آن تحفه از همه‌ى عالم بى‌نياز گردم)

(126) و تجارت مرا (در بازار دنيا و عقبى) سودمند گردان و بازگشتم به سوى حضرتت را بى‌زيان قرار ده (يعنى سود و سرمايه‌ى عمرم را در راه رضا و طاعت خود مصروف دار تا حضورت زيان كار نباشم) و ترس مقام قهر و جلالت را در دلم استوار كن و چراغ اشتياق به لقاى حضرتت را در قلبم هميشه روشن دار و موفق دارم به توبه‌ى نصوح (يعنى توبه ثابت كامل خالص) كه ديگر هيچ گناه صغيره و كبيره آشكار و پنهان در صحيفه‌ى اعمالم باقى نگذارد (آن توبه كه پذيرفته‌ى تو شود و تمام گناهانم را محو سازد)

(127) و از سينه‌ى من كينه اهل ايمان را به كلى ببر و عاطفه و محبت آنانكه به درگاهت خاشع و خاضعند به قلبم عطا فرما و اى خدا با من آن گونه باش كه با بندگان شايسته صالح خواهى بود (يعنى مرا اگر هم ناصالحم مانند صالحان مورد لطف و عنايتت قرار ده) و حله‌ى زيباى لباس تقوى را بر من بپوشان و در زبان آيندگان ذكر خيرم را جارى ساز و بر زبان ديگران به نيكوئى و به ذكر جميل نامم را بلند گردان و به عرصه‌ى اولين مرا وارد ساز (يعنى با سابقون السابقون كه مقربان درگاهند محشورم گردان)

(128) و نعمت كاملت را به حد تمام به من (از لطف و كرم) عطا فرما و پيوسته كرامات و عناياتت را در حقم پديدار ساز و دست مرا از فوائد و عطاياى خود پر گردان (كه دست خالى و محروم از درگاه رحمت بى‌انتهايت بازنگردم) و مواهب و مراحم گرانبهايت را (در دو عالم) به سويم سوق ده و با بهترين دوستان و محبوبانت مرا در بهشتى كه به زيورها آراسته‌اى براى خاصان و برگزيدگانت همسايه و همنشين فرما و در مقامات عاليه بهشتى كه براى محبان و عاشقانت مهيا فرموده‌اى خلعت نيكوترين عطايت را به من درپوشان‌

(129) و بر من نزد خود (هنگامى كه به سوى تو باز مى‌گردم) آن عطا را ذخيره‌دار تا آنجا براى من جايگاه امن و آرامش خاطر شود و منزلگاه نشاط و آسايش قلب و روشنى دل و ديده گردد و اى خدا در آنجا مرا با گناهان بزرگم روبرو مگردان (يعنى به لطف و كرم و بزرگى خود گناهان بزرگم را عفو كن و از صفحه اعمالم محو گردان و مرا پيش خود و اهل قيامت شرمنده مساز) و در آن روزى كه باطنها (و اسرار نهائى) آشكار مى‌شود (كرم فرما) مرا به قهر خود هلاك مگردان و اينك هر شك و شبهه را از دلم دور گردان و راه و روشم را به طريق حق و حقيقت كه هر رحمت و نعمت در آن طريق است مقرر فرما و در تقسيم موهبتها و بخششهاى خود سهم بزرگى از عطايت نصيبم گردان و از بهره‌هائى كه از فضل و كرم به بندگانت احسان مى‌كنى مرا بهره‌اى وافر عطا فرما

(130) و به آنچه نزد تو است (در عالم آخرت از نعمتهاى بى‌حد و لذتهاى بى‌نهايت) قلبم را مطمئن ساز (و يقين كاملم عطا فرما) و اى خدا توجه و اهتمامم را به كارى كه براى تست اختصاص ده و مرا بر آن كار بدار كه بندگان خاص با اخلاصت را بر آن كار مى‌گمارى و اى خدا در آن هنگام كه عقلهاى خلائق (از هول مرگ و غوغاى قيامت) از ادراك درمى‌ماند (و مدهوش و مبهوت مى‌گردد) در آن هنگام به قلبم نور طاعت و (معرفتت را اشراب كن و دلم را چنان مملو از نور طاعتت و محو شوق لقايت ساز كه ابدا از هول مرگ و غوغاى قيامت باك نداشته و ترسى و هراسى به قلبم راه نيابد). (و به لطف و كرمت) به من استغنا و توانگرى و پاكدامنى و آسايش و بى‌نيازى از خلق را و سلامت و صحت و وسعت و اطمينان خاطر و حسن عاقبت همه را جميعا عطا فرما

(131) و اعمال نيكم را چون با معصيت ممزوج است محو و باطل مگردان (بلكه عصيانم را به واسطه اعمال نيكم محو ساز) و هنگامى كه با تو خلوت مى‌كنم (در نماز و غيره) از وساوس فتنه‌هاى عالم (وهم و غم و خيالات دنيوى) كه بدل رومى‌آورد مرا محفوظ دار و آبرويم را از حاجت خواستن از اهل عالم حفظ فرما (كه به احدى جز تو عرض حاجت نكنم و آبروى خود را پيش خلق نريزم) و دين مرا از التماس و درخواست چيزى كه فاسقان دارند نگاه دار (يعنى مرا به مال و جاه و قدرت فاسقان عالم نيازمند مساز)

(132) و مرا يار و پشتيبان ظالمان و بيدادگران عالم مساز و با آنها در محو احكام سمانى خود مرا همدست مگردان و به احاطه رحمتت مرا بى‌آنكه بدانم از هر شر و فساد (به لطف و كرم) نگاهم دار و درهاى توبه و بازگشت به درگاه حضرتت را به روى من باز كن كه دلم اى خدا از مشتاقان (جمال) تست و نعمتت را بر من تمام و كامل گردان كه تو البته بهترين نعمت بخش عالمى‌

(133) و هر چه از عمرم باقى است بكار حج و عمره و طلب رضا و خشنودى ذات مقدست موفق بدار. اى پروردگار عالم (و اى خداى جهانهاى بى‌انتها) و برسيد ما بزرگ اهل عالم محمد مصطفى و آل پاكش كه نكويان عالمند درود و رحمت فرست و سلام و تحيت بر او و اهل‌بيت اطهارش باد.