حديث عقل و نفس آدمی درآيينه قرآن، ص: 74

- روايات نشان می دهند، وی در پيكار صفين، در سپاه امير المؤمنين علی (ع) حضور يافت و پيكر وی را در ميان شهدای اين واقعه يافتند (طبری، 628؛ نيز نك: نصر بن مزاحم، 324).

اختلاف نظر در جزئيات زندگی اويس، حتی در سده های نخستين هجری، چنان بوده كه برخی درباره شخصيت او با شك وترديد سخن گفته اند (نك: ابن حبان، 4/ 53؛ نيز نك: ابن جوزی، 2/ 43- 44). با اين همه، گفته اند كه او از امير المؤمنين علی (ع) و عمر بن خطاب روايت كرده، و كسانی از رجال سده 1 ق كه بيشتر كوفی انداز او استماع كرده اند (ابن ابی حاتم، 1 (1)/ 326؛ ابن حجر، 1/ 115).

نزد شيعه اماميه، اويس قرنی به عنوان يكی از ياران امام علی (ع) مقامی خاص دارد (الاختصاص، 6- 7، 61، 81- 82؛ كشی، 9) و شيخ مفيد نام اويس را از جمله كسانی آورده است كه با امير المؤمنين علی (ع) دست بيعت دادند (الجمل، 109).

همه اهميت روايات برجای مانده در باب اويس قرنی در اين نكته است كه او از نخستين نمونه های زهد و پارسايی در ميان مسلمانان به شمار رفته، و بعدها نزد صوفيه مقامی بلند يافته است؛ چنان كه نام او به عنوان يكی از زاهدان هشتگانه (- زهاد ثمانيه)، در ميان تابعين ثبت شده است (مثلا نك: ابو نعيم، 2/ 87؛ كشی، 97- 98).

كهن ترين روايات درباره اويس، تصويری كاملا صوفيانه از او ارائه می كنند. همه كسانی كه در اين روايات اويس را ديده اند، او را در فقر و سرگشتگی و گمنامی در عين شهرت وصف كرده و گفته اند كه جامه مناسب نداشت و اين خود يكی از علل عزلت او بود (ابن مبارك، 293؛ ابن سعد، 6/ 161- 165؛ احمد بن حنبل، 475- 477، 480- 481). در روايت های ديگری آمده است كه او جامه ای پشمينه (- من صوف) بر تن داشت (همو، 479؛ نيز نك: شيخ مفيد، الارشاد، 306؛ كشی، 98). در اين روايات، جمله های حكمت آميزی غالبا مبنی بر بی اعتباری دنيا و نزديك بودن مرگ، به اويس نسبت داده شده است (ابن سعد، 6/ 164- 165؛ احمد بن حنبل، 479- 480).

در ادبيات صوفيه، اشاره های مفصلی به احوال اويس شده است (نك: ابو نعيم، 2/ 79- 87؛ عطار، 19 بب). در اين ميان حديث منسوب به پيامبر (ص): «رايحه