حديث عقل و نفس آدمی درآيينه قرآن، ص: 75

رحمان (بهشت) از جانب يمن به مشام من می رسد»- كه گفته اند اشاره ای است به اويس قرنی (نك: فروزانفر، 73)- درخور توجه بسيار است (نيز نك: عين القضات، 326، 349؛ قس: علاء الدوله، 365- 366). برخی از صوفيه اين گفته منسوب به پيامبر (ص) را دليل تفاوت نهادن آن حضرت ميان اصحاب در القای حقايق و اسرار دانسته اند (احمد جام، 319؛ نيز نك: آملی، 26) و نيز طبق روايتی، اويس درحالی كه از حضرت رسول (ص) بسيار دور بوده، از احوال آن حضرت آگاهی می يافته است (نك: كرمانی، 25- 26). همچنين برای اين موضوع كه اويس، پيامبر (ص) را درك نكرد، تأويلات خاصی پيش كشيده اند (نك: عين القضات، 34- 35؛ شمس تبريزی، 1/ 276- 278).

از اويس به عنوان نخستين كس از خردمندان ديوانه (- عقلاء المجانين) ياد شده است (نك: نيشابوری، 94؛ نيز عين القضات، 349). همچنين عزلت و تنهايی، و مكاشفات و اذواق وی در اين احوال، بی آنكه «پيری» را در سيروسلوك از نزديك درك كرده باشد، سخت مورد توجه صوفيه بوده است، چندان كه اين موضوع موجب پيدايش طريقت خاصی از تصوف با عنوان «اويسيه» (ه م) گرديد. با اين همه، حيدر آملی نام اويس را در كنار اصحاب خاص پيامبر (ص) همچون سلمان، ابوذر، عمار و اصحاب صفه قرارم داده، و ميان ايشان و طبقات بعدی صوفيه تفاوت نهاده، و اين گروه از اصحاب را از «تلامذة للائمة المعصومين» دانسته است (ص 503، 614- 615).

به عنوان نمونه ای از جايگاه اويس نزد برخی فرق، می توان به اثری از باضيه اشاره كرد كه اويس را از اصحاب مذهب خويش دانسته اند. (نك: ابن سلام، 79).

مآخذ: آملی، حيدر، جامع الاسرار، به كوشش هانری كربن و عثمان يحيی، تهران، 1347 ش/ 1969 م؛ ابن ابی حاتم، عبد الرحمان، الجرح و التعديل، حيدرآباد دكن، 1372 ق/ 1953 م؛ ابن بطوطه، رحلة، به كوشش محمد عبد المنعم عريان، بيروت، 1987 م؛ ابن جوزی، عبد الرحمان، الموضوعات، به كوشش عبد الرحمان محمد عثمان، قاهره، 1386 ق/ 1966 م؛ ابن حبان، محمد، الثقات، حيدرآباد دكن، 1398 ق/ 1978 م؛ ابن حجر عسقلانی، احمد، الاصابة، قاهره، 1328 ق/ 1910 م؛ ابن دريد، محمد، الاشتقاق، به كوشش عبد السلام هارون، قاهره، 1378 ق/ 1958 م؛ ابن سعد، محمد،-]