حديث عقل و نفس آدمی درآيينه قرآن، ص: 275

درون او را از گناه پر می كند. ديگر توجه ندارد كه گناه دارد می كند و تنها در پی رسيدن به خوشی و لذت است. اين نتيجه كثرت مال است.

نتيجه فراموش كردن خدا نيز اين است كه انسان قسی القلب می شود و دل به فرعون بدل می گردد (و انّ ترك ذكری تقسی القلوب)

امير المؤمنين دراين باره می فرمايد:

«ما جفت الدموع إلا لقسوة القلوب و ما قست القلوب إلا لكثرة الذنوب». [32]

فرعون رحم نداشت. می كشت و به كسی حتی به نوزادان هم رحم نمی كرد. دل هم وقتی مانند سنگ شد و به فرعون بدل گشت از رحم و شفقت خالی می شود و اولين نشانه اش اين است كه انسان گريه اش نمی گيرد و اشك چشمش در ديدن بدبختی های ديگران و تباهكاری های خودش خشك می شود. اما دليل اين قساوت قلب چيست؟ امير المؤمنين دليل آن را گناه پشت سر هم ذكر می كند در روايتی از امام صادق عليه السلام به نقل از رسول خدا می خوانيم:

«أربع يمتن القلب: الذنب علی الذنب، و كثرة مناقشة النساءيعنی محادثتهن- و مماراة الاحمق تقول و يقول و لا يرجع إلی خير [أبدا]، و مجالسة الموتی، فقيل له: يا رسول اللّه، و ما الموتی؟ قال: كل غنی مترف». [33]

يعنی چهار چيز است كه به حيات الهی دل خاتمه می دهد و دل را فرعون می كند: اول، گناه روی گناه. امروز گناه، فردا گناه، اين هفته گناه، آن هفته گناه، امسال گناه، سال ديگر گناه (الذنب علی الذنب).

دوم: «و مشاورة النساء»؛ يعنی اضافه حرف زدن با زنان نامحرم (زن برادر، خواهر زن، زنی كه مشتری مغازه است، و در مجموع خوش و بش كردن با زنان نامحرم). پيغمبر می فرمايد اين كار به تدريج دل را می ميراند و تبديل به فرعون می كند. مگر در دربار فراعنه يا ساير پادشاهان چه جور می گذشت؟ مگر جز اين بود كه با زنان نامحرم در