عبرت های روزگار، ص: 274

هيچ دانا هيچ عاقل اين كند

با كلوخ و سنگ، خشم و كين كند

كه بگفتم كه چنين كن يا چنان

چون نكرديد ای موات و عاجزان؟

عقل كی حكمی كند بر چوب و سنگ

عقل كی چنگی زند بر نقش چنگ

خالقی كه اختر و گردون كند

امر و نهی جاهلانه چون كند «1» البته برای اختيار انسان، گواه و دليل فراوان است. چرا كه ترديدها، ندامت ها، تخلف ها، انتقام، زاری، اضطراب، و خجلت، و آذرم، تمامی بر اختيار و توان انتخاب انسان گواهی می دهند.

آن زمان كه می شوی بيمار تو

می كنی از جرم استغفار تو

می نمايد بر تو زشتی و گُنه

می كنی نيت كه باز آيم بِرَه

عهد و پيمان می كنی كه بعد از اين

جز كه طاعت نَبْوَم كارِ گزين «2» آيا ممكن است كسی بی اراده و بی اختيار باشد و چنين تصميم و اراده ای در سر بپروراند؟

از اين رو كسی قادر به نفی و انكار اختيار در وجود انسان نخواهد بود. بلكه حقيقتی است كه جملگی برآنند.

______________________________
(1) مثنوی معنوی، دفتر پنجم، بيت 3026 تا 3031.

(2) مثنوی معنوی، دفتر اول، بيت 629 تا 630.