عبرت های روزگار، ص: 225

سجده كن صد بار می گو ای خدا

نيست اين غم غير در خورد و سزا

ای تو سبحان پاك از ظلم و ستم

كی دهی بی جُرم جان را درد و غم «1»

بينوايان

اينكه شادی و اندوه انسان، ريشه در رفتار و كردار شايسته و ناشايست وی دارد، حقيقتی است كه همگان، چه آنان كه به دين و آيين حق گرويده اند و چه آنان كه نسبت به مسايل ديبن ناباورند، پذيرفته اند. با اين تفاوت كه ناباورانِ به دين، به غلط و خطا و اشتباه، آن را به قهر و انتقام طبيعت نام داده اند.

بنابراين، هيچ فرهنگ و آيين و ملتی نيست كه نپذيرفته باشد: هر عمل و رفتار انسانی، چه مطلوب و چه مذموم، لاجرم، بازتاب و عكس العملی به دنبال خواهد داشت، كه دير و يا زود، به خود انسان باز خواهد گشت.

اين حقيقت تا آنجا مسلَّم و مقبول افتاده است كه ردّ پای آن را حتی در ضرب المثل ها و ادبيات هر قوم نيز می توان يافت.

جمله دانند اين اگر تو نگروی

هرچه می كاريش روزیِ بدروی «2» از زيباترين كتب دنيای مغرب زمين كتاب بينوايان، اثر ويكتور هوگو، می باشد. و از زيباترين فصول ومقالاتی كه در اين كتاب آمده است، مقاله ای با عنوان عمل و عكس العمل می باشد. وی نيز در آن مقاله زيبا، با طرح يك تمثيل، همين حقيقت را باز گفته است. او می گويد: آسمان جايگاه جولان كبوتران است. و كبوتران، جايی خوشتر از پهنای آسمان و نيز دشت سبز كوهساران نمی دانند. و دوست می دارند كه آزادانه به هر كجا كه می خواهند اوج

______________________________
(1) مثنوی معنوی، بيت 3994 و 3995.

(2) مثنوی معنوی، بيت 4785.