عبرت های روزگار، ص: 186

مكتبه های عظيمی در خراسان و نيشابور، با چند صد هزار كتاب، به دست قشون چنگيز، و به دنبال حمله مغول، در آتش و دود، خاك و خاكستر شده بود.

و بدينسان، ايران، پايگاه علم و معرفت و دانش اندوزی شد.

توفيق

روزی به محضر مرحوم آخوند ملا علی همدانی بودم. وی از توفيقات علامه حلی می گفت، كه در سنين هشتاد و چهار سالگی درگذشت، و پانصد و بيست و سه اثر جاودانه علمی از خود به يادگار گذارد.

جز به توفيق ايزدی نشود

شِشْدَرِ وَهم و عقل بسته و باز

رَو زِ درگاهِ او طلب توفيق

به دعا و به عرضِ عجز و نياز «1» واقعاً بايد به جِدّ، و به دل، از خدا توفيق خواست، و نه تنها با زبان و سخن.

در دعا، پای تا به سر بايد

با زبان يار بودن و انباز

ورنه سودی نبخشدت هرگز

دل در اهواز و روی سوی حجاز «2» آری، بدون توفيق و عنايت و حمايت خداوند، راه به جايی نمی بريم. و جز سرگشتگی و حيرانی محصولی نداريم. چرا كه توفيق راهبر است. و راهبری بالاتر از آن نيست.

«لاقائِدَ كالتَوفيق» «3» و انسانِ بی توفيق انسانی بی راهبر و بی راهنماست.

______________________________
(1) صدر الافاضل نصيری امينی.

(2) صدر الافاضل نصيری امينی.

(3) نهج البلاغه، حكمت 113.