عبرت های روزگار، ص: 322

رحمن نگويد او به ذكر يا رحيم و يا رحمن ذاكر است. و نه غافل.

ذاكران

و البته جز انبيا و اوليا هيچ كس، به حقيقت و تمام معنا، ذاكر نخواهد بود.

چرا كه تنها ايشانند كه آيينه تمام نمای حق می باشند. و جز ايشان هر كسی به فراخور معرفت و استعداد خويش رو به خداوند دارد، و به همان ميزان نيز خوبی ها و خصال نيكو را می نُماياند.

ملاك

از اين رو می توان گفت: خوبی های انسان دقيق ترين ملاك و محك جهت تشخيص اين حقيقت است كه وی تا چه ميزان آينه وجود خويش را برابر و مواجه با خداوند ساخته است. زيرا كه به هر ميزان به صفات خوب و نيكو آراسته باشد به همان ميزان رو به سوی خداوند دارد. و البته به پاداش خوبی ها و نيكی های خويش، نيكی و خوبی خواهد ديد.

از اين رو بايد پذيرفت كه آنچه از نيكی و خوبی به انسان می رسد از سوی خداوند است. چرا كه به يُمن مواجِهَه با خداوند به او رسيده است.

«ما أَصابَكَ مِنْ حَسَنَةٍ فَمِنَ اللَّهِ» «1» همچنان كه بدی هايی كه به انسان رو می كند از آن جهت است كه رو به نفس دارد.

«وَما أَصابَكَ مِنْ سَيِّئَةٍ فَمِنْ نَفْسِكَ»

ميزان معرفت

بنابراين، حَسَنات و سيئات و خوبی ها و بدی ها، بهترين معيار و ميزان معرفت، نسبت به انسان ها می باشد. چرا كه اگر انسان سراسر خير و رحمت و خوبی باشد پيداست كه آيينه وجود خويش را به تمامی رو به سوی خداوند

______________________________
(1) نساء/ 79.