عبرت های روزگار، ص: 309

حقيقت همان است كه بود. اما عمل انسان اين گونه نيست. بل وقتی كه به سوی انسان بازمی گردد فربه و عظيم و چند برابر است. چرا كه به محض پديد آمدن، رو به رشد و افزون شدن خواهد بود.

درست مثل بهمنی كه از كوهی بلند فرود می آيد و با فروتر آمدن فربه تر و عظيم تر و درشت تر خواهد شد.

براين اساس، عمل هر چند خُرد و كوچك و ناچيز نُمايد، اما بازتاب آن بزرگ و عظيم خواهد بود. زيرا هر عملی در موافقت و يا مخالفت با خداوند است.

و خداوند نيز عظيم است.

باری، يك سر مو اگر چه چيزی نيست. و شايد به چشم نيز نيايد، اما اگر در چشم نشيند جانكاه و سنگين است.

گرچه يك مو بُد گنه كاو جسته بود

ليك آن مو در دو ديده رسته بود «1»

غنيمت و غرامت

از اين رو كفه عمل هرگز با كفه بازتاب و نتيجه خود، هيچ گاه، برابر نخواهد بود. بلكه برای هميشه بازتاب عمل سنگين تر و عظيم تر است.

و اين تنها خصيصه اعمال بد نيست. يعنی تنها اعمال بد و ناروا نيستند كه برخوردار از غرامتی سنگين می باشند. بلكه كردار و رفتار حَسَن و صالح و خوب نيز غنيمتی عظيم به دنبال دارند. و اين مقتضای عدل و عدالت است.

آری اگر تنها اعمال بد و يا حتی تنها اعمال خوب اين گونه می نمود جايی برای خدشه و نقض و ايراد نيز باقی بود، اما می بينيم كه نه تنها اعمال خلاف و ناصواب كيفری عظيم دارند بلكه كردار شايسته و صلاح نيز پاداشی بزرگ می يابند.

بنابراين خداوند عظيم و بزرگ بر اساس عدل و يكسان نگری اگر بزرگی و

______________________________
(1) مثنوی معنوی، دفتر دوم، بيت 107.