عبرت های روزگار، ص: 92

تنگنای قافيه و حفظ آهنگ شعر، و موزونیِ آنست.

محصول علم

و زيبايی و نيكويی، حاصل نظام و قوانين حاكم بر هستی است، و آن نيز محصول حكمت، و دانايی، و بينايی پروردگار است.

اراده حق

و نظام و قوانينی كه از سرچشمه دانش و بصيرت حق تراويده است، پاره ای به عالم تكوين مربوط است.

يعنی جايگاهی كه موجودات، تنها به اراده حضرت حق و نه به اختيار و پسند خود، در حركت می باشند.

و برخی نيز به عالم تشريع مربوط و مرتبط است.

يعنی، سلسله ای از مقررات و احكام و قوانينی كه به اختيار موجودات و آفريده شدگان و نيز به قبول، انتخاب، خواست و دلخواه ايشان مربوط می شود.

كه البته موجودات، به جهت برخورداری از نيروی اختيار، از توان تخلف و سر تافتن و نافرمانی نيز برخوردارند.

هماهنگی

انحراف و كجروی از قوانين- چه قوانين حاكم بر تكوين و چه قوانين حاكم بر تشريع- بی پاسخ نمی ماند. همچنانكه هماهنگی نسبت به آنها نيز بی جواب نخواهد بود.

اكرامِ آدم

گفتگو پيرامون قوانين حاكم بر تكوين، چندان حاجت و نياز و ضرورتی ندارد. از اين روی خداوند متعال، پيرامون تخلف و سر پيچيدن از قوانين حاكم بر تكوين سخنی به ميان نياورده است. چرا كه امكان انحراف و تخلف از اين گونه قوانين، از پايه منتفی و از اساس امكان ناپذير است.