صبر از ديدگاه اسلام، ص: 265

بوده، از بازگشت انسان های گمراه نااميد نبودند.

به همين خاطر با گمراهانی كه در كربلا جمع شده بودند، با زبان مبارك، علم سرشار و قلب مهربان خود صحبت كردند و از ميان آن سی هزار نفر، سه نفر توبه كردند و برگشتند كه دو نفر از آنان تقريبا در كمتر از يك ساعت مانده به شهادت ابی عبدالله عليه السلام توبه كردند و هر دو نيز شهيد شدند.

منهای افرادی كه ارزش های انسانی خود را از دست دادند، كه البته اهل حيا، از نگاه آنها نيز حيا می كنند و همين حيا مانع می شود كه به خاطر بيننده، انسان از

عمل زشت، گناه و معصيت در امان بماند.

عالم، محضر خدا

اين نوع اول نگاه به انسان است كه البته خيلی از مكان های جهان و زندگی ها از اين نگاه ممكن است خالی باشند. اما نگاه ديگری نيز هست كه هيچ كجای هستی خالی از اين نگاه نيست و آن نگاه پروردگار عزيز كه غيب و پنهان برای او معنا ندارد:

«وَإِن كُلٌّ لَّمَّا جَمِيعٌ لَّدَيْنَا مُحْضَرُونَ » «1» تمام هستی و پشت پرده های آن برای حضرت او آشكار است.

عالم بالله، چون اين بيننده- خدا- را همه جا در حال ديدن می بيند، اگر اندكی مايه حيا در او باشد، از بی ادبی و از جرأت و جسارت در محضر او دوری می كند و در محضر وجود مبارك او گناه و معصيت نمی كند. چون بيننده ای آگاه و محترم تر از وجود مبارك حضرت حق نيست. بالاتر از او كه نيست. محضری نيز با عظمت تر از محضر او نيست.

______________________________
(1)- يس 32: 36؛ «و همه آنان [بدون استثنا گردآوری خواهند شد و] در قيامت نزد ما احضار می شوند.»