صبر از ديدگاه اسلام، ص: 111
واقعی تحقق پيدا می كند.
كلمه توبه و مشتقات توبه، مانند به معنای گريه كردن نيست. كلمه گريه به عربی است. توبه به معنای تكرار الفاظ بر زبان نيز نيست. تكرار الفاظ به زبان عربی است. اهل لغت، اهل فن و تخصص، كلمه توبه را در كتاب های لغت اين گونه معنا كرده اند، يعنی ؛ يعنی برگشتن واقعی از
گناه كه در اين برگشت، بايد رابطه انسان با گناه قطع شود.
بعد از اين كه رابطه اش با گناه قطع شد و تصميم واقعی گرفت كه گناه نكند، بايد ببيند آيا اين گناهی كه از آن بريده و قطع شده، از گناهانی است كه خلأ ايجاد كرده است، بايد آن خلأ را پر كند؛ مثلًا ده سال نماز را ترك كرده است، حال كه با ترك نماز قطع رابطه كرده و وارد نماز شده است، آيا اين ترك نماز، با توبه كامل است؟
فقه می گويد: نه.
اينجا هم قطع از ترك نماز واجب است، كه يك جزء توبه است و هم جزء ديگرش كه ده سال نمازِ نخوانده را بايد قضا كند. تمام كه شد، نوبت مغفرت پروردگار مهربان عالم است. در روزه و حج نيز مانند همين است.
يا ظلم مالی كرده است، مثلًا ده، بيست، صد ميليون، مال مردم را خورده و علتش هم اين بوده كه دچار اخلاق زشت مال مردم خوری بوده است. وقتی تصميم می گيرد مال مردم خوری را ترك كند و رابطه اش را با مال مردم خوری قطع كند. اين قدم های اول توبه در گناه است، اما هنوز مغفرت خدا را تحصيل نكرده است، برای تحصيل مغفرت بايد اموال مردم را تا دينار آخر، گرچه به قدر پر كاهی باشد و به فرموده رسول خدا صلی الله عليه وآله: گرچه نخ باقيمانده ته سوزنی باشد، بايد به صاحبانش برگرداند. «1»
توبه خاص هر گناه
______________________________ (1)- بحار الأنوار 274 74، باب 1؛ «لَسَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله عليه وآله يَقُولُ لِی قَبْلَ وَفَاتِهِ بِسَاعَهٍ مِرَاراً ثَلَاثاً يَا أَبَا الْحَسَنِ أَدِّ الْأَمَانَهَ إِلَی الْبَرِّ وَ الْفَاجِرِ فِيمَا قَلَّ وَ جَلَّ حَتَّی فِی الْخَيْطِ وَ الْمَخِيطِ.»
