انديشه در اسلام، ص: 294
يكى از كارهاى جالبى كه علماى شيعه كردهاند و در ميان اهل سنّت نديدهام اين است كه براى موضوع توبه كتاب مستقل نوشتهاند كه از جمله آنها كتاب توبه مرحوم ملا محسن فيض كاشانى است. اگر كسى به اين كتاب دل بدهد، متوجه مىشود كه توبه چه پيكره باعظمتى دارد.
نقل است كه روزى، شخصى به امام صادق، عليهالسلام، عرض كرد: مىخواهم توبه كنم! فرمود: بگذار اول من توبه را معنا كنم. بعد فرمودند: توبه يعنى بىدين مسلمان واقعى شود. «1»
اگر فرد بىدينى بخواهد به اسلام بگرود، چه تحوّلاتى بايد در زندگىاش صورت دهد تا او را مسلمان بگويند؟ ابتدا، بايد از همسر خود كه نمىخواهد مسلمان شود دست بردارد؛ از بچه و شريك دست بردارد؛ شراب و گوشت خوك را بايد ترك كند؛ نماز بخواند و به مكه برود و خمس و زكات بدهد. اين شرط توبه است.
حقيقت توبه
روزى، اميرالمؤمنين، عليهالسلام، جوان گناهكارى را ديد كه «أستغفر الله» مىگويد. ايشان ناراحت شد و فرمود: مادرت به عزايت بنشيند! فكر كردهاى توبه اين است؟ «2»
توبه حقيقى اين است كه انسان لباس زندگى سابقش را دور بريزد و لباس تازه به تن كند و در اين مسير بايد مرارتهاى زيادى را به تن بخرد. اين نشان مىدهد كه كورباطنى درمانپذير است. لذا اگر كورباطن بگويد توبه من فايده ندارد، قرآن آن را كفر مىداند. خداوند راضى نيست حتى يك نفر هم در لجنزار انديشه باطل خود دست و پا بزند:
«وَ لا يَرْضى لِعِبادِهِ الْكُفْرَ». «3»
و خداوند كفر را براى بندگانش نمىپسندد.
وقتى خداوند راضى نيست كسى در كفر خود باقى بماند، معنىاش اين
______________________________ (1). مشابه روايت: كنز العمال، متقى هندى، ج 4، ص 232: «التوبه من الذنب أن لا تعود إليه أبدا». اصل روايت نيز به فرموده مولف محترم در باب توبه كتاب بحار هست.
(2) نهج البلاغه، حكمت 417: « (لقائل قال بحضرته أستغفر الله): ثكلتك أمك أتدرى ما الاستغفار؟ الاستغفار درجه العليين. وهو اسم واقع على سته معان: أولها الندم على ما مضى. والثانى العزم على ترك العود إليه أبدا. والثالث أن تؤدى إلى المخلوقين حقوقهم حتى تلقى الله أملس ليس عليك تبعه. والرابع أن تعمد إلى كل فريضه عليك ضيعتها فتؤدى حقها. والخامس أن تعمد إلى اللحم الذى نبت على السحت فتذيبه بالأحزان حتى تلصق الجلد بالعظم وينشأ بينهما لحم جديد. والسادس أن تذيق الجسم ألم الطاعه كما أذقته حلاوه المعصيه فعند ذلك تقول أستغفر الله».
(3). زمر، 7: «إِنْ تَكْفُرُوا فَإِنَّ اللَّهَ غَنِيٌّ عَنْكُمْ وَ لا يَرْضى لِعِبادِهِ الْكُفْرَ وَ إِنْ تَشْكُرُوا يَرْضَهُ لَكُمْ وَ لا تَزِرُ وازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرى ثُمَّ إِلى رَبِّكُمْ مَرْجِعُكُمْ فَيُنَبِّئُكُمْ بِما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ إِنَّهُ عَلِيمٌ بِذاتِ الصُّدُورِ».