انديشه در اسلام، ص: 367
ب. تواضع
«وعليكم بالتواضع والشكر والحمد».
سفارش دوم حضرت مربوط به تواضع است. ايشان به شيعيان سفارش مىكنند كه انسانهاى فروتن و متواضعى باشند. به راستى، انسان از چه رو بايد تكبر كند؟ كسى بايد تكبر كند كه همه نيروها از آنِ او باشد و چنين كسى در عالم فقط يكى است و آن وجود مقدس پروردگار است.
حقيقت وجودى ما را اميرالمومنين، عليه السلام، در دعاى كميل خويش ثبت كرده است. از اين رو، اگر ما حقايقى را كه در دعاى كميل ثبت شده به خودمان بباورانيم، ذرهاى تكبر در وجودمان باقى نخواهد ماند. اين جملات كسى است كه تمام ارزشهاى الهى و انسانى در وجودش گرد آمده است:
«وانا عبدك الضعيف الذليل الحقير المسكين المستكين». «1»
چطور آدمى مىتواند تكبر كند؟ و با چه رويى مىتواند بگويد «من»؟ كدام من؟ تكبر چيزى بود كه شيطان را رانده درگاه حق قرار داد و هر كس تكبر كند مانند او تيرهروز خواهد شد:
«فَسَجَدَ الْمَلائِكَةُ كُلُّهُمْ أَجْمَعُونَ* إِلَّا إِبْلِيسَ اسْتَكْبَرَ وَ كانَ مِنَ الْكافِرِينَ* قالَ يا إِبْلِيسُ ما مَنَعَكَ أَنْ تَسْجُدَ لِما خَلَقْتُ بِيَدَيَّ أَسْتَكْبَرْتَ أَمْ كُنْتَ مِنَ الْعالِينَ* قالَ أَنَا خَيْرٌ مِنْهُ خَلَقْتَنِي مِنْ نارٍ وَ خَلَقْتَهُ مِنْ طِينٍ* قالَ فَاخْرُجْ مِنْها فَإِنَّكَ رَجِيمٌ* وَ إِنَّ عَلَيْكَ لَعْنَتِي إِلى يَوْمِ الدِّينِ». «2»
پس فرشتگان همه با هم سجده كردند؛ مگر ابليس كه تكبّر ورزيد و از كافران شد. خدا فرمود: اى ابليس! تو را چه چيزى از سجده كردن بر آنچه كه با دستان قدرت خود آفريدم باز داشت؟ آيا تكبّر كردى يا از بلند مرتبهگانى؟ گفت: من از او بهترم، مرا از آتش آفريدى و او را از گل ساختى. خدا گفت: از آن جايگاه بيرون رو كه بىترديد تو رانده شدهاى؛ و حتماً لعنت من تا روز قيامت بر تو باد.
______________________________ (1). مصباح المتهجد، شيخ طوسى، ص 847.
(2). سوره ص، 73- 78.
