انديشه در اسلام، ص: 101
مىخوابيدند تا بدن استراحت كند و نشاط كافى براى انجام اين سه كار پيدا كند.
اين خواب نيز، به جهت مقدمه بودنش براى عبادت، عبادت و بندگى خدا محسوب مىشود؛ چون مقدمه بندگى خود بندگى است؛ مثلًا، وضو به خودى خود واجب نيست، بلكه براى نماز واجب مىشود و مقدمه نماز است. وقتى انسان براى نماز وضو مىگيرد گويى عبادت مىكند، ولى اگر وقت نماز نباشد يا انسان نماز را براى خدا نخواند، وضو ارزشى ندارد. «1»
تا آنجا كه مىدانيم هيچ پيامبر و امامى تا زمان وفات اين يك ساعت مانده به نماز صبح را به خواب نگذرانده است. «2» همه انبيا و ائمه در آن وقت شب بيدار بودند و در ميان ايشان انجام اين سه كار بر پيامبر اسلام، صلىاللهعليهوآله، واجب عينى بود و حق ترك آن قسمت از شب را نداشت. البته، ديگر انبيا و ائمه مىتوانستند اين كارها را ترك كنند ولى چنين كارى نمىكردند.
خداوند درباره اين قطعه شب اين آيه را فرستاده است:
«وَ مِنَ اللَّيْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نافِلَةً لَكَ عَسى أَنْ يَبْعَثَكَ رَبُّكَ مَقاماً مَحْمُوداً». «3»
اميد است پروردگارت تو را [به سبب اين عبادت ويژه] به جايگاهى ستوده برانگيزد.
هنگامىكه در روايات و بعضى آيات قرآن دقت مىكنيم و مىبينيم در اين ساعت و در انجام اين سه كار چه سودى براى دنيا و برزخ و آخرت انسان در نظر گرفته شده است، خود را در برابر درياى پر موجى مىبينيم كه چشماندازش از اين عالم وسيعتر است. «4»
آن سه كار چيست؟
كار اول تهجّد است. كلمه تهجّد به معناى نماز شب است كه در مجموع
______________________________ (1). تذكره الفقهاء (ط. ج)، علامه حلى، ج 1، ص 205: «قولهم، عليهمالسلام: الوضوء على الوضوء نور على نور، ومن جدد وضوء لغير حدث جدد الله توبته من غير استغفار».
(2) دعوات، راوندى، ص 77: «قال أبو عبد الله، عليهالسلام: صلاه الليل تحسن الوجه، وتحسن الخلق، وتطيب (الريح وتدر) الرزق وتقضى الدين، وتذهب بالهم، وتجلو البصر. عليكم بصلاه الليل فانها سنه نبيكم، ومطرده الداء عن أجسادكم».
(3). اسراء، 79.
(4). فقه الرضا، على بن بابويه، ص 137: «وعليك بالصلاه فى الليل، فإن رسول الله، صلىاللهعليهوآله، أوصى عليا، عليه السلام، بها، فقال فى وصيته: عليك بصلاه الليل- قالها ثلاثا- وصلاه الليل تزيد فى الرزق، وبهاء الوجه، وتحسن الخلق»؛ لايحضره الفقيه، شيخ صدوق، ج 1، ص 474: «جاء رجل إلى أبى عبد الله، عليهالسلام، فشكى إليه الحاجه فأفرط فى الشكايه حتى كاد أن يشكو الجوع، فقال له أبو عبد الله، عليهالسلام: يا هذا أتصلى بالليل؟ فقال الرجل: نعم، فالتفت أبو عبد الله، عليهالسلام، إلى أصحابه فقال: كذب من زعم أنه يصلى بالليل ويجوع بالنهار، إن الله تبارك وتعالى ضمن صلاه الليل قوت النهار»؛ همين كتاب، ص 272: «قال النبى، صلىاللهعليهوآله: من ختم له بصلاه الليل فله الجنه»؛ منتهى المطلب (ط. ق)، علامه حلى، ج 1، ص 195: «عن الصادق، عليهالسلام: صلاه الليل يحسن الوجه ويحسن الخلق ويطيب الريح ويدر الرزق ويقضى الدين ويذهب بالهم ويجلو البصر».
