انديشه در اسلام، ص: 216
با آنان مشورت مىكرد. «1» همين دستور نيز به مسلمانان داده شده است:
«وَ أَمْرُهُمْ شُورى بَيْنَهُمْ». «2»
و كارشان در ميان خودشان بر پايه مشورت است.
پيامبر، صلىاللهعليهوآله، همين كار را مىكردند «3» و هيچ وقت نمىگفتند من عقل كُل هستم و هر چه مىگويم صحيح است. انسان با فكر و مشورت به نظر بهترى مىرسد.
تواضع علمىِ مرحوم آيت اللَّه بروجردى
مرحوم آيت اللَّه بروجردى وقتى مرجع تقليد بودند، بقاى بر تقليد از مرجع درگذشته را حرام مىدانستند و بسيارى از مردم در آن زمان دچار اين مشكل بودند.
مرحوم آيت اللَّه يثربى، كه يكى از استادان امام و از مقلدان آيت اللَّه بروجردى بود، در اواخر عمر از كاشان به نزد آيت اللَّه بروجردى در قم آمد و عرض كرد: شما مىفرماييد بقاى بر مرجع ميت حرام است. بياييد با هم مناظره كنيم. شما دلايل خود را بياوريد و من هم دلايل خود را از قرآن و روايات و فتاواى مشهور مراجع شيعه مىآورم! ايشان فرمودند: مانعى ندارد. (دقت كنيم! نگفتند من اعلم هستم و نيازى به مناظره ندارم.)
وقتى آقاى بروجردى دلايل خود را گفت، آقاى يثربى هم دلايل خود را بيان كرد و دو ساعت با ايشان بحث كرد. نتيجه آنكه فرداى آن روز آقاى بروجردى اعلام كردند بقاى بر تقليد از ميّت جايز است. يعنى از فتواى حرمت برگشتند و حكم به جواز دادند.
با تكيه بر علم و فكر است كه كارى صورت مىگيرد. اين همه كار مثبت و فكر مثبت در عالم وجود دارد، چرا بايد در مقام معلم در كلاس خود حرفهاى منفى بزنيم؟ اگر كسى واقعاً مىخواهد خارج از درس
______________________________ (1). آل عمران، 159: «فَبِما رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَ لَوْ كُنْتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَ اسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَ شاوِرْهُمْ فِي الْأَمْرِ فَإِذا عَزَمْتَ فَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُتَوَكِّلِينَ».
(2). شورى، 38: «وَ الَّذِينَ اسْتَجابُوا لِرَبِّهِمْ وَ أَقامُوا الصَّلاةَ وَ أَمْرُهُمْ شُورى بَيْنَهُمْ وَ مِمَّا رَزَقْناهُمْ يُنْفِقُونَ».
(3). المبسوط، شيخ طوسى، ج 8، ص 98: «كان رسول الله، صلىاللهعليهوآله، غنيا عن مشاورتهم لكن أراد أن يستن به الحاكم بعده، وقال تعالى:" وَ أَمْرُهُمْ شُورى بَيْنَهُمْ" وشاور النبى، عليهالسلام، أصحابه فى قصه أهل بدر وأساراه وشاور أهل المدينه يوم الخندق».
