انديشه در اسلام، ص: 5
فكر پيش از عمل
اميرالمؤمنين، عليهالسلام، در جملهاى مىفرمايند: زبان مردم عاقل پشت قلبشان است و زبان مردم بىانديشه جلوى قلبشان. «1» عاقل مىگويد و پشيمان نمىشود، ولى جاهل اول مىگويد و بعد پشيمان مىشود. البته، بيمارى جهل درمانپذير است و كسىكه مىگويد من نمىفهمم، نمىدانم، عقلم قد نمىدهد يا فكرم به جايى نمىرسد، اولين گام را براى درمان خويش برداشته است.
راه درمان جهل
امير المؤمنين، عليهالسلام، راه درمان جهل را اين طور معرفى مىفرمايند:
گوش را بايد وقف زبانهاى پاك انديشمندان و عالمان و آگاهان كرد تا عقل طبيعى به عقل مسموع تبديل شود. «2» عقل را نيز بايد با حرفهاى عالى تغذيه كرد، با بيداران ارتباط برقرار نمود و بزرگان دين را ديد و به حرفهايشان گوش داد.
«خذ العلم مِن افواه الرجال». «3»
در تاريخ، فراوان اتفاق افتاده كه گاهى بزرگى كلمهاى را گفته و همين يك كلمه جوش و خروشى در شنوندگان ايجاد كرده و سبب شده كه آن شنونده در آينده منشأ عالىترين آثار در جامعه خود شود. «4»
تأثير كلام در عمل انسان
زمانى كه نوبت حكومت به عمر بن عبدالعزيز «5» رسيد، يكى از بهترين كارهايى كه انجام داد اين بود كه توانست از قدرتش استفاده كند و ناسزا گفتن به اميرالمؤمنين را، كه از آثار شوم دوران حكومت معاويه بود، از خطبههاى نماز جمعه، سخنرانىها، نوشتهها، خانهها وجامعه جمع كند و با قدرت بسيار جلوى اين كار بايستد.
______________________________ (1). نهج البلاغه، حكمت 40: «لسان العاقل وراء قلبه، وقلب الأحمق وراء لسانه»، نيز حكمت 41 «قلب الأحمق فى فيه، ولسان العاقل فى قلبه»؛ نيز حكمت 381: «الكلام فى وثاقك ما لم تتكلم به، فإذا تكلمت به صرت فى وثاقه، فاخزن لسانك كما تخزن ذهبك وورقك. فرب كلمه سلبت نعمه وجلبت نقمه»؛ كنز العمال، متقى هندى، ج 1، ص 166: «لا يلدغ المؤمن من جحر واحد مرتين».
(2). نهج البلاغه، حكمت 338: «العلم علمان: مطبوع ومسموع، ولا ينفع المسموع إذا لم يكن المطبوع»؛ نيز عيون الحكم والمواعظ، ليثى واسطى، ص 64: «العلم علمان مطبوع ومسموع ولا ينفع المطبوع إذا لم يك مسموع»، بحار الأنوار، ج 75، ص 6؛ و مطالب السؤول فى مناقب آل الرسول، محمد بن طلحه الشافعى، ص 250: «قال، عليهالسلام: العقل عقلان، عقل الطبع وعقل التجربه وكلاهما يؤدى إلى المنفعه، والموثوق به صاحب العقل والدين، ومن فاته العقل والمرؤه فرأس ماله المعصيه، وصديق كل امرئ عقله وعدوه جهله، وليس العاقل من يعرف الخير من الشر ولكن العاقل من يعرف خير الشرين، ومجالسه العقلاء تزيد فى الشرف، والعقل الكامل قاهر للطبع السوء، وعلى العاقل أن يحصى على نفسه مساوئها فى الدين والرأى والأخلاق والأدب فيجمع ذلك على صدره أو فى كتاب ويعمل فى إزالتها».
(3). (از پيامبر اكرم، صلىاللهعليهوآله) تحرير الأحكام، علامه حلى، ج 1، ص 39؛ نيز عوالى اللئالى، أحسائى، ج 4، ص 78: «قال، صلىالله عليه و آله و سلم: «خذوا العلم من أفواه الرجال».
(4). در سه مجلد پيشين داستان شعوانه و فضيل عياض و داستان عمر بن عبدالعزيز در همين گفتار از جمله اين موارد است.
(5). عمر بن عبدالعزيز بن مروان خليفه اموى (جل-. 99 ق- ف-. سمعان 101 ق). وى نسبت به آل على علاقه نشان مىداد و در زندگى بسيار قانع و بدون تكلف و تجمل بود. مردى خوشطينت و پاكسيرت بود و مدت خلافت او دو سال و پنج ماه بود و در سن 40 سالگى در گذشت. رك: فرهنگ معين، ذيل مدخل عمر بن عبدالعزيز.
