انديشه در اسلام، ص: 299
خود به اين موضوع پرداخته و مرحوم خويى و شارحان ديگر با دانش خود آن را تجزيه و تحليل كردهاند. اين بخش از خطبه بيش از چهار خط نيست، ولى به اندازه چهار ميليون خط، معنا در اين خطبه گنجاندهاند كه اين كارى خدايى است. «1» اين روايت را اهل سنّت نيز با مقدارى تفاوت از وجود مبارك اميرالمؤمنين، عليهالسلام، نقل كردهاند كه در زيبايى و بلاغت كمنظير بوده «2» و يك جمله آن چنين است:
«و إنما الدنيا منتهى بصر الأعمى، لا يبصر مما وراءها شيئا». «3»
پايان و سرانجام ديدگاه كوردل دنياست و غير دنيا هيچ چيز را نمىفهمد.
در حالى كه دنيا اول كار است نه آخر آن. دنيا مقدمه آخرت است و زندگى در آن زندگىاى مقدماتى است.
خواستههاى كوردلان
يك تفاوت ديگر گروه اعمى و بصير در شكل خواستههاست. خداوند در قرآن هدف بعثت پيامبر اسلام را نجات مردم از خواستههاى غلط مىداند. «4»
خواسته اول انسانهاى كوردل شكم بارگى است. آنها در دنيا شكم خود را از هر چه به دست آورند (حلال يا حرام، نجس يا پاك) پُر مىكنند و آن را با معيارهاى اخلاقى نمىسنجند. خواسته دوم كوردلان ارضاى شهوت به هر قيمتى است. پس، در نگاه آنان ازدواج مشروع مفهومى ندارد.
حكايت بصير و كوردل
ايامى كه در انگلستان حضور داشتم، در لندن ساكن خانهاى بودم و همسايهاى داشتم كه يك پسر و چهار دختر داشت. روزى، به من گفتند خانم همسايه به جهت اينكه لباس خاصى به تن مىكنيد (لباس روحانيت) مىخواهد با شما ملاقات كند.
______________________________ (1). از اين اشارتها و ظرافتها حضرت در سخنان خود زياد دارند. از جمله، 1500 سال پيش حضرت فرمودهاند هيچ غذايى در عالم همسنگ عسل نيست، ولى كسى عمق آن را نمىفهميد. امروزه، تحقيقات دانشمندان نشان داده است كه هوا و ميكرب هر ماده خوراكىاى را تغيير مىدهند و به فساد مىكشانند، اما عسل طبيعى و خالص در محاورت اين عوامل هيچ آسيبى نمىبيند و فاسد نمىشود. از طرفى، ثابت شده است كه پرارزشترين ماده غذايى عسل است. نكته جالب توجه اين است كه خداوند اين ماده غذايى مفيد را در بدن حيوان كوچكى قرار داده است. تحقيقات نشان مىدهد كه اگر بخواهند براى توليد عسل كارخانهاى احداث كنند، به بيش از ده هزار متر مربع فضا براى نصب دستگاههاى لازم نياز است. زيرا زنبور براى توليد عسل 460 رشته علمى را به كار مىگيرد كه فيزيك، شيمى، لانه سازى، هواشناسى، و ... جزئى از آن است. (مولف)
(2). درك اين مطلب براى كسانى كه با فصاحت و بلاغت آشنايى نداشته باشند، بسيار سخت است. درباره قرآن نيز گفتهاند: «ظاهره انيق»؛ يعنى شكل ظاهرى قرآن در كمال زيبايى و حُسن آيات تمام است. نقل كردهاند كه يك كشيش اروپايى كه تحصيلات دانشگاهى داشته و به زبان عربى مسلّط بوده، روزى اعلام كرد كه من قرآن مسلمانان را خواندهام و در برابر يكى از ادعاهاى قرآن مبنى بر آوردن سورهاى مانند آن، هفت آيه ساختهام. او عبارات خود را در برابر سوره حمد ساخته و پخش كرده بود. اين سوره ساخته شده به دست طلبهاى متخصص در ادبيات عرب افتاده بود و او به خوبى نقاط ضعف ساختههاى جناب كشيش را بيان كرده بود. حقيقت اين است كه اگر كسى صرف و نحو، و معانى و بيان عربى را خوب بلد باشد، بهره بيشترى از زيبايىهاى قرآن و نهج البلاغه خواهد برد. (مولف)
(3). نهج البلاغه، خطبه 133.
(4). شايد منظور اين آيه باشد: محمد، 2: «وَ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ وَ آمَنُوا بِما نُزِّلَ عَلى مُحَمَّدٍ وَ هُوَ الْحَقُّ مِنْ رَبِّهِمْ كَفَّرَ عَنْهُمْ سَيِّئاتِهِمْ وَ أَصْلَحَ بالَهُمْ»؛ نيز آيهاى كه در مورد حضرت هست ومناسب با مطلب: اعراف، 157: «الَّذِينَ يَتَّبِعُونَ الرَّسُولَ النَّبِيَّ الْأُمِّيَّ الَّذِي يَجِدُونَهُ مَكْتُوباً عِنْدَهُمْ فِي التَّوْراةِ وَ الْإِنْجِيلِ يَأْمُرُهُمْ بِالْمَعْرُوفِ وَ يَنْهاهُمْ عَنِ الْمُنْكَرِ وَ يُحِلُّ لَهُمُ الطَّيِّباتِ وَ يُحَرِّمُ عَلَيْهِمُ الْخَبائِثَ وَ يَضَعُ عَنْهُمْ إِصْرَهُمْ وَ الْأَغْلالَ الَّتِي كانَتْ عَلَيْهِمْ فَالَّذِينَ آمَنُوا بِهِ وَ عَزَّرُوهُ وَ نَصَرُوهُ وَ اتَّبَعُوا النُّورَ الَّذِي أُنْزِلَ مَعَهُ أُولئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ».
البته از توجه به مجموعهاى از آيات قرآن مىتوان به اين نكته دست يافت. اول، آيه «زُيِّنَ لِلنَّاسِ حُبُّ الشَّهَواتِ ...» است كه نشان مىدهد خواستههاى انسان چيست؛ دوم هدف بعثت پيامبران است كه «تزكيه و تعليم» است؛ سوم، قصص قرآن است كه هر يك به خواستهاى از خواستههاى بشر اشاره دارند كه مذموم دانسته شدهاند: بتپرستى در قوم عاد و ثمود، شهوت در قوم لوط و نيز در داستان حضرت يوسف، قدرت در داستان نمرود و فرعون؛ حب جاه و مقام و غرور علمى در داستان بلعم باعورا؛ حسد در داستان حضرت يوسف و داستان هابيل و قابيل؛ و ....
