انديشه در اسلام، ص: 215

مى‏شناسى، پدر و مادرم را نيز مى‏شناسى، اين‏ها كه تو دست به خونشان برده‏اى، در كربلا چه جنايت‏ها كه نكردند و هر كارى با آنان بكنى استحقاقش را دارند، ولى مى‏دانى كه من بى تقصيرم!

با اين‏كه تمام تقصيرها بر گردن او بود، مى‏گفت تقصيرى ندارم. اينها آن قدر جَسور و بى‏حيا بودند! ميان زندانى‏ها مثلى معروف است كه مى‏گويند: «اين‏جا همه بيگناه‏اند». شرط اول خلافكار بودن بى‏حيايى و پررويى است، لذا اگر پرونده‏هاى مربوط به قتل و غارت و جنايت را ببينيد، همگى در پاسخ سوال‏هايى از اين دست: شما اتوبوس را آتش زديد؟ شما ده نفر را كشتيد؟ شما در فلان ساختمان بمب گذاشتيد؟ شما چاقو كشيديد؟ و ...، گفته‏اند: ما بيگناهيم و كارى نكرده‏ايم و اصلًا از جريان بى‏خبريم!

دقت در رفت و آمدها و معاشرت‏ها

اگر انسان ديوار ساختمان كسى را خراب كند، تاوانش اين است كه آن را دوباره بسازد؛ اگر در تصادف به اتومبيل كسى خسارت وارد كند، بايد ماشين او را درست كند؛ پس چرا گمان مى‏كنيم گمراه كردن مردم عوضى ندارد؟ انسان بايد در رفت و آمدها و معاشرت‏هايش دقت كند و مواظب رفتار و گفتارش باشد تا كسى را از راه راست منحرف نكند. نبايد عامل انحراف مردم بود تا در روزگار پيرى، هنگامى كه خواستيم توبه كنيم، پروردگار نگويد هر كسى را كه گمراه كرده‏اى از گور بيرون بياور و بگو اشتباه كردم تا توبه‏ات را بپذيرم.

همراهى فكر و مشورت‏

خوب است انسان هميشه فكر خود را با فكر ديگران كامل كند و بعد به عملى اقدام كند. پيامبر اكرم مغز عالم بود، اما وقتى پيشنهادى به ايشان مى‏دادند فكر مى‏كرد يا اگر كارى پيش مى‏آمد، عاقلان را گرد مى‏آورد و