انديشه در اسلام، ص: 298
نه سايه و نه باد گرم سوزان، و زندگان و مردگان هم يكسان نيستند. بىترديد، خدا [دعوت حق را] به هر كس بخواهد مىشنواند و تو نمىتوانى [دعوت حق را] به كسانى كه در قبرهايند بشنوانى.
انسان تنها در پناه قرآن مجيد و انبياى خدا و ائمه طاهرين اهل بصيرت شده و بينايى قلبى براى او حاصل خواهد شد و اين بينايى است كه براى او و دنيا و آخرتش فوق العاده سودمند است. يكى از واقعيتهايى كه قرآن مجيد پس از معرفى خود به آن مىپردازد اين است كه:
«قَدْ جاءَكُمْ بَصائِرُ مِنْ رَبِّكُمْ». «1»
بىترديد، براى شما از سوى پروردگارتان دلايلى روشن آمده است.
اين آيه نشان مىدهد كه بينايى براى مردم بدون قرآن و وحى و نبوت و امامت حاصل نخواهد شد و بدون آن توان درك حقايق را نخواهند يافت. به همين دليل است كه مىفرمايد:
«قَدْ جاءَكُمْ بَصائِرُ مِنْ رَبِّكُمْ».
يعنى آيات قرآن مايههاى بيدارى براى مردم هستند. زيرا اگر مردم تا روز قيامت هم به فكر خود فشار بياورند، نمىتوانند چيزى از حقيقت توحيد، اسماء و صفات الهى، اراده پروردگار، و احوال قيامت و برزخ درك كنند. اصولًا، كسانى كه با معارف الهى سر و كار ندارند افرادى پوچ و سرگردان هستند و زندگى آنان، به فرموده قرآن، از زندگى چارپايان نيز بدتر و پستتر است. «2» از اين رو، ميان كسانى كه در ارتباط با آيات قرآن هستند و از بصائر قرآن استفاده مىكنند با كسانى كه پوچ ماندهاند، در همه شئون باطنى و ظاهرى، تفاوت و اختلاف وجود دارد.
بصيرت از ديدگاه امام على، عليهالسلام
اميرالمؤمنين، در يكى از خطبههاى خود، به موضوع تفاوتهاى أعمى و بصير اشاره كردهاند. ابن أبى الحديد و ابن ميثم در شروح نهج البلاغه
______________________________ (1). أنعام، 104: «قَدْ جاءَكُمْ بَصائِرُ مِنْ رَبِّكُمْ فَمَنْ أَبْصَرَ فَلِنَفْسِهِ وَ مَنْ عَمِيَ فَعَلَيْها وَ ما أَنَا عَلَيْكُمْ بِحَفِيظٍ»؛ نيز أعراف، 203: «وَ إِذا لَمْ تَأْتِهِمْ بِآيَةٍ قالُوا لَوْ لا اجْتَبَيْتَها قُلْ إِنَّما أَتَّبِعُ ما يُوحى إِلَيَّ مِنْ رَبِّي هذا بَصائِرُ مِنْ رَبِّكُمْ وَ هُدىً وَ رَحْمَةٌ لِقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ»؛ إسراء، 102: «قالَ لَقَدْ عَلِمْتَ ما أَنْزَلَ هؤُلاءِ إِلَّا رَبُّ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ بَصائِرَ وَ إِنِّي لَأَظُنُّكَ يا فِرْعَوْنُ مَثْبُوراً»؛ قصص، 44: «وَ لَقَدْ آتَيْنا مُوسَى الْكِتابَ مِنْ بَعْدِ ما أَهْلَكْنَا الْقُرُونَ الْأُولى بَصائِرَ لِلنَّاسِ وَ هُدىً وَ رَحْمَةً لَعَلَّهُمْ يَتَذَكَّرُونَ».
(2). اشاره به أعراف، 179: «وَ لَقَدْ ذَرَأْنا لِجَهَنَّمَ كَثِيراً مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ لَهُمْ قُلُوبٌ لا يَفْقَهُونَ بِها وَ لَهُمْ أَعْيُنٌ لا يُبْصِرُونَ بِها وَ لَهُمْ آذانٌ لا يَسْمَعُونَ بِها أُولئِكَ كَالْأَنْعامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ أُولئِكَ هُمُ الْغافِلُونَ»؛ نيز فرقان، 44: «أَمْ تَحْسَبُ أَنَّ أَكْثَرَهُمْ يَسْمَعُونَ أَوْ يَعْقِلُونَ إِنْ هُمْ إِلَّا كَالْأَنْعامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ سَبِيلًا».
