عقل: كليد گنج سعادت، ص: 191

همه فرصت كافی می دهد تا از نعمت هايش استفاده كنند و عقلشان را به كار بياندازند. واقعيت مساله اين است كه شمر می توانست شمر نشود، ولی عقلش را كنار گذاشت و شهوتش را به ميدان آورد و شمر شد؛ قارون می توانست قارون نباشد، ولی عقلش را كنار گذاشت و به شكم ميدان داد و قارون شد، بلعم هم می توانست اين بلعم نباشد (گو اين كه نبود)، ولی عقل را دور انداخت و شهوت و غريزه را جلو انداخت و خودش را بدبخت كرد، يوسف هم می توانست اين يوسف نباشد، اما از عقل بهره برد و شهوت را حبس كرد و در نتيجه يوسف شد. جالب اين است كه در همان مملكتی كه فرعون فرعون شد، يوسف يوسف شد.

يرضی للناس ما يرضی لنفسه

دومين نشانه كامل شدن عقل اين است كه انسان هرچه برای خود می خواهد برای ديگران هم بخواهد. اين كار كار ساده ای نيست و از خودگذشتگی و ايثار زيادی لازم دارد.

به راستی، اگر نشانه های وجود عقل در انسان چنين رفتارهايی است، تعداد عاقلان روی زمين بسيار كم نيست؟

همه ديوانه اند ...

روزی، هارون الرشيد [23] از اطرافيانش سراغ بهلول [24] را گرفت. گفتند: از او خبر نداريم. دستور داد پيدايش كنند. بهلول را يافتند و گفتند: خليفه تو را می خواند! وقتی بهلول نزد هارون آمد، هارون از او پرسيد: می توانی از ديوانه های شهر بغداد برای من آمار بگيری؟ بهلول گفت: نه! گفت: پس، آمار چه كسانی را می توانی بگيری؟ گفت: آمار عقلای بغداد را. گفت:

چطور؟ گفت: برای اين كه در تمام بغداد دو سه نفر بيشتر عاقل نيستند كه يكی از آن ها خودم هستم. يكی دو نفر ديگر هم در گوشه و كنار شهر