عقل: كليد گنج سعادت، ص: 298

روايات، محور بسياری لز مسائل انسانی، الهی تربيتی و معنوی قرار گرفته اند. ازاين رو، شناخت اين واقعيات بر هر انسان عاقلی واجب است و با شناخت اين واقعيات، حداقل، ارزش انسان برای خود او روشن می شود. پس از آن، يعنی وقتی آدمی دانست كه در عالم از چه ارزشی برخوردار است، به هيچ قيمتی حاضر به معامله وجود خود با غير حضرت حق هر چقدر هم كه آن دادوستد شيرين و لذيذ و پر منفعت باشدنمی شود [1] و برای اين كه با غير او همراه نشود، در برابر تلخی ها و بلاهای عالم استقامت و صبر پيشه می كند و حاضر به اين داد وستد نمی شود؛ چنانچه اصحاب حضرت سيد الشهدا، عليه السلام، اين استقامت و صبر و پايداری و حوصله را از خود نشان دادند.

درخواست دشمن از اين هفتاد و دو نفر اين بود كه خود را با غير حضرت حق معامله كنند. در اين معامله نيز، انواع لذايذ بدنی و خيالی و نفسی برای آن مهيا بود و استقامتشان به قيمت جانشان تمام می شود و در معرض هجوم انواع تلخی ها و بلاها قرار می گرفتند، ولی چون از عقل پخته و بالغی برخوردار بودند، حاضر به اين دادوستد نشدند و خود را با غير خدا معامله نكردند.

چهار عنايت ويژه خداوند به انسان

چهار عنايتی كه پروردگار عالم در قرآن از آن ها سخن گفته و ارزش ذاتی انسان به ظهور آن ها بستگی دارد عبارت اند از: خلافت، هدايت، كرامت، و معرفت، كه به اجمال درباره هريك توضيحی می دهيم.

الف. خلافت

عنايت اول مقام خلافت است كه بزرگان دين مسائل باارزشی را در كتاب های خود دراين باره طرح كرده اند. از آيات قرآن چنين بر می آيد