عقل: كليد گنج سعادت، ص: 243

وجود آمدند عقل محض بودند و منش و رفتار و گفتارشان نشانه عقلشان بود. اين ارزش ها را با كدام معيار ظاهری می شود ارزيابی كرد؟

«ان اللّه لا ينظر الی صوركم و لكن ينظر الی قلوبكم». [18]

پروردگار عالم شما را با ظاهرتان نمی سنجد، با باطنتان ارزيابی تان می كند.

اين گوهر عقل است. گوهری كه وقتی به كار گرفته می شود، فرماندهی از فرماندهان لشكر يزيد را به سرداری از سرداران امام حسين، عليه السلام، تبديل می كند و شخصيت حر بن يزيد را در تاريخ اسلام می سازد يا راهزن معروفی چون فضيل عياض [19] را بدل به انسانی واقعی می كند كه سی سال معلم تربيت روح و عقل مردم بود. آری، عقل نورافكن وجود انسان است كه بدون آن در جاده زندگی به هزاران خطر صعب مبتلا می شود؛ و نعمتی است كه وجود مبارك رسول خدا، صلی اللّه عليه و آله، از آن تعبير به گوهر می كنند، برای اين كه ارزش آن را نشان دهند. گوهر گران بهايی كه در خزانه خلقت پروردگار محبوب تر از آن چيزی نيست و در رأس همه گوهرهای ديگر قرار دارد.

پيامبر عقل كل است

در ميان وصف هايی كه از رسول خدا، صلی اللّه عليه وآله، شده است، بعد از مسأله عبوديت كه خود حاصل فعاليت عقلانی است، زيباترين تعبيری كه درباره ايشان وارد شده وصف ايشان به «عقل كل» است. [20]

اين مرتبه حاصل فعاليت و رشد مرحله دوم عقل انسان يا همان عقل مسموع است. پختگی عقل مسموع نيز از طريق درست ديدن، درست شنيدن، درست مطالعه كردن، و تامل درست به دست می آيد. صاحبان عقل های پخته كمتر با خطر مواجه می شوند، كمتر ضرر می بينند، كمتر جای حق و باطل را در زندگی عوض می كنند، و كمتر هم زير بار