عقل: كليد گنج سعادت، ص: 192
پراكنده اند. بقيه مردم، از خودت بگير تا پايين، همه ديوانه اند.
حق با بهلول است. با اين شرايط، آمار ديوانه ها را نمی شود گرفت.
حدود هفت ميليارد و اندی انسان در كره زمين زندگی می كنند كه، جز اندكی، همگی ديوانه اند. چطور آمار اين ديوانه ها را با اين وسعتی كه در ديوانگی دارند می شود گرفت؟ كسانی كه اخلاقشان اخلاق خدايی نيست، رحمشان رحم خدا نيست، و صفاتشان صفات خدا نيست، به جای عقل، در آن ها غلبه شهوت بيداد می كند. آن ها عاقل نيستند، ديوانه اند و جالب اين است كه آن ها هركسی را كه مثل خودشان نيست ديوانه می دانند. مگر مردم به پيغمبر، صلّی اللّه عليه و آله و سلّم، همين نسبت را نمی دادند؟
«و يقولون انه لمجنون» [25]
استعمال الحلم عند العثره
سومين دليل وجود عقل در انسان گذشت او از لغزش برادران و خواهران و خويشان و همسر و دوستان و بردباری اش به گاه سختی ها و تنگناهاست. بردباری و درگير نشدن و دعوا درست نكردن در برابر خطای ديگران «استعمال الحلم عند العثره» است. گاه پيش می آيد كه مردم درباره انسان سخنی بر زبان می آورند كه حقيقت است، ولی انسان به جای آن كه درباره آن فكر كند ناراحت می شود و چه بسا دعوا راه می اندازد. حال آن كه اگر به آن فكر می كرد، راهی به هدايت می يافت.
سخنی كه سبب بيداری شد
سنايی غزنوی [26] شاعری بزرگ و كم نظير، و عارفی عاشق و حكيم است كه بنای ادبيات عرفانی در ايران به او باز می گردد. او درباره تحولی كه در زندگی پيدا كرد می گويد: عقل من درباره كارم تعطيل بود تا اين كه
