عقل: كليد گنج سعادت، ص: 236

گوهر اول: عقل

به تعبير حضرت و به ترتيبی كه در فرمايش ايشان آمده است، اولين گوهر، از ميان اين چهار گوهر، عقل است. عقل گوهری است كه در وجود انسان واسطه دريافت حقايق و درك واقعيات عالم است و عامل انديشه و تفكر و عاقبت انديشی است. به تعبير محسوس تر، مانند نورافكنی است كه پرودگار عالم در وجود انسان قرار داده است تا بتواند با استفاده از نور آن جاده ها را بدون خطر طی كند. نقش اين چراغ باعظمت به قدری مهم است كه نزديك هزار آيه قرآن كريم درباره اين گوهر گرانبهاست. [2] در كتب بزرگان شيعه نيز به اين موضوع چندان پرداخته شده است كه نخستين فصل از كتاب سترگ اصول كافی به مسأله عقل، ارزش عقل، منافع عقل، و ... اختصاص پيدا كرده و «كتاب العقل و الجهل» نامگذاری شده است.

در اين كتاب، مطالب عجيبی درباره عقل و جهل از رسول خدا، صلی اللّه عليه و آله، و اهل بيت، عليهم السلام، نقل شده است. در روايتی از اين كتاب می خوانيم كه وجود مقدس پروردگار به عقل خطاب كردند:

در اين عالم، مخلوقی محبوب تر از تو نيافريدم و تو در وجود بندگان من ملاك تكليف، ملاك ثواب و عقاب، و ملاك بهشت و جهنم هستی. [3]

نتيجه به كارگيری صحيح تو بهشت خداست، ولی اگر رابطه بندگان من با تو قطع باشد، نتيجه كارشان جهنم است. بدين ترتيب، معلوم می شود كه پروردگار عالم چه نقش باعظمتی را به عقل عنايت كرده است.

عقل، ارزشمندترين ميوه آفرينش

اگر مجموع آفرينش را به درختی تشبيه كنيم، بی شك، قيمتی ترين شاخه اين درخت آسمان ها و زمين و موجودات برّی و بحری و ملائكه و جنّيان و ... نيستند. قيمتی ترين شاخه اين درخت انسان است. آن هم