عقل: كليد گنج سعادت، ص: 340

پس زمانی كه آن حادثه بزرگ تر و غير قابل دفع در رسد، در آن روز، انسان آنچه تلاش و كوشش كرده به ياد آورد. و دوزخ را برای هر بيننده ای آشكار سازند. و اما كسی كه طغيان و سركشی كرده و زندگی دنيا را بر زندگی ابد و جاويد آخرت ترجيح داده، پس بی ترديد، جايگاهش دوزخ است؛ و اما كسی كه از مقام و منزلت پروردگارش ترسيده و نفس را از هوا و هوس بازداشته، پس بی ترديد، جايگاهش بهشت است.

اين عاقبت نفس بدكار است كه راهی جهنم خواهد شد و نفسی كه از هوا و هوس بازداشته شود به بهشت خواهد رفت.

عقل و شرافت آن

مرحله ديگر تركيب وجود انسان عقل است. عقل قوه درك و رابط بين ما و حقايق عالم است كه حقايق عالم در آن منعكس می شود. عقل نيز مانند نفس و قلب و بدن نيازهايی دارد و با معرفت تغذيه می شود.

حال، با توجه به آيات و روايات، از اين چهار ويژگی بشر كدام مهم تر است؟ بی شك، عقل مهم ترين ويژگی انسان است. جمله زيبايی از امير المؤمنين، عليه السلام، به يادگار مانده كه جمله بسيار پرقيمتی است.

ايشان بدن، نفس، و قلب را شاخه های درخت وجود انسان می دانند، اما عقل را ريشه و اصل انسان می دانند و می فرمايند:

«اصل الانسان لبه و عقله دينه». [37]

البته، عقل در اين جا به معنی عقل مصطلح نيست، بلكه معنای لغوی آن مدنظر است كه به معنی پای بندی است. ريشه انسان مغز اوست و اگر مغز از معرفت دور بماند، اسباب بيچارگی می شود. وقتی معرفت نباشد، بدن و نفس غذاهای غير متناسب با سلامتشان را می خورند؛ اگر عقل تعطيل باشد، انسان حرام خور می شود و نفس اخلاق رذيله به خود